Rozszerzenie ochrony konsumenta na gruncie Kodeksu postępowania cywilnego – projekt zmian

Zmiany związane ze sprawami C-176/17 Profi Credit Polska oraz z połączonymi sprawami C-419/18 i C-483/18 Profi Credit Polska wymagają nowelizacji przepisów KPC dotyczących postępowania nakazowego z weksla w sporach przeciwko konsumentom. Celem zmian jest stworzenie sądom, a także referendarzom sądowym, możliwości skontrolowania treści umowy (wraz z załącznikami), dla zabezpieczenia której konsument wystawił weksel. Kontrola ta powinna być przeprowadzana już na etapie wydawania nakazu zapłaty, w kierunku wykluczenia, czy nie zawiera ona nieuczciwych warunków (niedozwolone postanowienia umowne).

Wspomniane wyroki TSUE wywołały też potrzebę złagodzenia wymogów formalno-fiskalnych dla wnoszonych przez konsumentów w tego typu sporach zarzutów od nakazów zapłaty wydanych w postępowaniu nakazowym na podstawie załączonego weksla. W konsekwencji ustawodawca zamierza wprowadzić do KPC stosowne zmiany dotyczące prawa procesowego.

W celu zwiększenia ochrony konsumentów ustawodawca proponuje wyłączenie przenoszalności ze skutkiem indosu praw z weksla wystawionego przez konsumenta na osobę trzecią. W uzasadnieniu omawianego projektu nowelizacji ustawodawca podkreśla, że dotychczas istniejące ograniczenia indosu, przewidziane w art. 41 ustawy z 12.5.2011 r. o kredycie konsumenckim (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1083) nie zapewniają pełnej ochrony konsumenta. Ochrona ta bowiem powinna obejmować każdą umowę zawartą przez konsumenta, a nie jak dotychczas, tylko umowy kredytu konsumenckiego.

Z kolei wyrok TSUE w sprawie C-545/17 Pawlak, w którym Trybunał zakwestionował przepis art. 165 § 2 KPC jako sprzeczny z prawem unijnym, pociąga za sobą konieczność zmiany przepisów dotyczących uznawania za równoznaczne z wniesieniem pisma procesowego do danego sądu jedynie złożenie takiego pisma w placówce pocztowej jednego operatora wyznaczonego do świadczenia usługi powszechnej.

Natomiast w związku z wyrokiem TSUE w sprawie sprawie C-670/15 Šalplachta pojawiła się potrzeba doprecyzowania istnienia po stronie wnioskodawcy uprawnienia do ubiegania się o zwrot kosztów tłumaczenia koniecznych dokumentów uzasadniających wniosek o przyznanie prawa pomocy w postępowaniu prowadzonym w Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie ustawy z 17.12.2004 r. o prawie pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych prowadzonym w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz o prawie pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem takiego postępowania (Dz.U. 2005 Nr 10, poz. 67).

Omawiany projekt przewiduje dodatkowo zmiany w ustawie z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1913, dalej jako ZNKU).

Obowiązek dołączenia do pozwu umowy zabezpieczonej wekslem wraz z załącznikami

W wyroku w sprawie C-176/17 Profi Credit Polska TSUE zakwestionował, w związku z treścią art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, polskie przepisy dotyczące postępowania nakazowego w oparciu o weksel własny w sprawach przeciwko konsumentom. TSUE orzekł, że sąd rozpoznający sprawę powinien każdorazowo dokonać oceny umowy zabezpieczonej wekslem, na podstawie której powstało roszczenie przeciwko konsumentowi. Sąd powinien badać, czy umowa taka nie zawiera klauzul niedozwolonych.

W związku z tym najważniejszym elementem omawianej nowelizacji KPC ma być nałożenie w art. 485 § 2 zd. 3 KPC na stronę powodową obowiązku dołączenia do pozwu umowy zabezpieczonej wekslem wraz z załącznikami, jeżeli dłużnikiem jest konsument. Jak podkreślono w uzasadnieniu do projektu nowelizacji, „z uwagi na okoliczność, że niedozwolone klauzule mogą znajdować się nie tylko w samej umowie, ale również w załącznikach, np. deklaracji wekslowej, projekt przewiduje obowiązek dołączenia również załączników do umowy”.

Warto dodać, że ustawodawca zakłada ochronę konsumenta w takim rozumieniu, jakim posługuje się w swoim orzecznictwie TSUE (sprawa C-534/15, Dumitraș). Poprzez konsumenta należy wobec tego rozumieć zarówno dłużnika głównego (stronę umowy zawartej z przedsiębiorcą), jak i poręczyciela.

W związku z powyższym niedołączenie przez powoda umowy, do której znajduje zastosowanie ww. przepis, skutkować będzie brakiem możliwości wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym oraz skierowaniem sprawy do rozpoznania w procesie z udziałem pozwanego.

W celu zapewnienia sprawniejszego i prawidłowego procedowania w związku z wprowadzanym obowiązkiem dołączenia umowy, w projektowanym art. 485 § 2 zd. 4 KPC ustawodawca zakłada, w przypadku nieprzedstawienia wraz z pozwem umowy zabezpieczonej wekslem (wraz z załącznikami), konieczność złożenia przez stronę powodową oświadczenia o tym czy roszczenie dochodzone pozwem przeciwko dłużnikowi, będącemu osobą fizyczną, powstało związku z umową zawartą z konsumentem. Omawiany projekt przewiduje, że złożenie niezgodnego z prawdą oświadczenia podlegać będzie karze grzywny do kwoty 3 000 zł, zgodnie z art. 163 § 1 zd. 1 KPC. Grzywnę nałożyć będzie mógł także referendarz sądowy.

Zmiany łagodzące wymogi formalno-fiskalne w stosunku do konsumentów wnoszących zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym

Omawiany projekt nowelizacji KPC zakłada także wydłużenie terminu (w sytuacji, gdy doręczenie pozwanemu nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym ma nastąpić na terenie Rzeczypospolitej Polskiej) do wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty do miesiąca, w tym dla pozwanego zobowiązanego z weksla, którym jest konsument.

Ustawodawca chce także wprowadzić sztywny termin trzech miesięcy w art. 4802 § 2 pkt 4) KPC, w miejsce otwartego terminu określonego jako „nie krótszy niż trzy miesiące”, na wniesienie środka zaskarżenia od dnia doręczenia nakazu zapłaty, gdy doręczenie ma nastąpić poza terenem Unii Europejskiej.