Stan faktyczny
E.K. wniosła do WSA w Łodzi skargę na bezczynność ZUS w sprawie wniosku o ponowne ustalenie wysokości emerytury. Skarżąca wskazała, że pomimo złożenia wniosku o ponowne ustalenie wysokości emerytury organ nie podjął żadnych merytorycznych czynności w sprawie. W odpowiedzi na skargę ZUS wniósł o odrzucenie skargi z uwagi na jej niedopuszczalność, ewentualnie o jej oddalenie.
Stanowisko WSA
WSA w Łodzi odrzucił skargę E.K. na bezczynność ZUS w sprawie wniosku o ponowne ustalenie wysokości emerytury.
Sąd administracyjny po wpłynięciu skargi, a przed jej merytorycznym rozpoznaniem dokonuje oceny jej dopuszczalności, tj. bada, z urzędu swoją właściwość rzeczową, miejscową i funkcjonalną, bada także czy została ona wniesiona przez uprawniony podmiot, czy nastąpiło to w terminie, czy skarga spełnia określone warunki formalne.
Z akt sprawy wynika, że skarżąca złożyła w organie wniosek w przedmiocie ponownego ustalenia kwoty emerytury i wypłaty wyrównania.
ZUS w drodze decyzji ponownie z urzędu ustalił wysokość emerytury przyznanej na podstawie art. 24 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 291; dalej: EmRentyFUSU). Podstawę decyzji stanowiły przepisy EmRentyFUSU i ustawy z 19.6.2020 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. 2020 r. poz. 222). Decyzja ta zawierała pouczenie o możliwości wniesienia od niej odwołania do sądu okręgowego.
Sąd uznał, że analiza akt sprawy i przepisów mających zastosowanie w sprawie prowadzi do wniosku, ze przedmiotowa sprawa nie podlega kognicji sądów administracyjnych, w związku z czym podlega ona odrzuceniu.
Stosownie do art. 1 ustawy z 30.8.2002 r. prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2325; dalej: PostAdmU) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości między innymi poprzez kontrolę działalności administracji publicznej, która sprawowana jest pod względem zgodności z prawem.
W świetle art. 3 § 2 pkt 8 PostAdmU, bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania może stać się przedmiotem skargi tylko w takim zakresie, w jakim dotyczy niewykonywania kompetencji w przypadkach określonych w art. 3 § 2 pkt 1 – 4 PostAdmU (tj. wydawania decyzji administracyjnych, określonego rodzaju postanowień oraz aktów lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczących uprawnień lub czynności wynikających z przepisów prawa) lub w przepisach szczególnych, do których odnosi się art. 3 § 2 pkt 9 i art. 3 § 3 PostAdmU
W przypadku niektórych spraw kończących się wydaniem decyzji, z woli ustawodawcy ich kontrola należy do właściwości innych sądów niż sądy administracyjne.
Jak wynika z art. 83 ust. 1 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 266; dalej: SysUbSpołU) ZUS wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych.
Od decyzji ZUS przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego (art. 83 ust. 2 SysUbSpołU). Zgodnie natomiast z art. 4778 § 1 KPC sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych należą do właściwości sądów okręgowych, z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów rejonowych. Co więcej, odwołanie do sądu powszechnego przysługuje również w razie niewydania decyzji w terminie 2 miesięcy, licząc od dnia zgłoszenia wniosku o świadczenie lub inne roszczenia (art. 83 ust. 3 SysUbSpołU). Stosownie do art. 4779 § 4 KPC, jeżeli organ rentowy nie wydał decyzji lub orzeczenia w terminie dwóch miesięcy od dnia zgłoszenia roszczenia w sposób przepisany, odwołanie można wnieść w każdym czasie po upływie tego terminu. W myśl natomiast art. 47714 § 3 KPC, jeżeli odwołanie wniesiono w związku z niewydaniem decyzji przez organ rentowy, sąd w razie uwzględnienia odwołania zobowiązuje organ do wydania decyzji w określonym terminie, zawiadamiając o tym organ nadrzędny, albo orzeka co do istoty sprawy. Jednocześnie sąd stwierdza, czy niewydanie decyzji przez organ rentowy nastąpiło z rażącym naruszeniem prawa.
Jedynie w wypadku spraw dotyczących decyzji przyznających świadczenie w drodze wyjątku oraz decyzji odmawiających przyznania takiego świadczenia, decyzji w przedmiocie umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, a także decyzji w przedmiocie wykreślenia zastawu skarbowego z rejestru, art. 83 ust. 4 SysUbSpołU wyłącza możliwość wniesienia odwołania do sądu ubezpieczeń społecznych. Stronie przysługuje prawo do wniesienia wniosku do Prezesa Zakładu o ponowne rozpatrzenie sprawy, na zasadach dotyczących decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ministra. Do wniosku stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące odwołań od decyzji, określone w Kodeksie postępowania administracyjnego, co w konsekwencji otwiera również możliwość wnoszenia stosownych skarg do sądu administracyjnego.
Jak wynika zatem z powyższych przepisów, rozpoznanie środków zaskarżenia zarówno na decyzję w zakresie przeliczenia wysokości emerytury, jak i na fakt niewydania decyzji (czyli de facto bezczynność organu w tym zakresie) nie należą do właściwości sądów administracyjnych, albowiem do rozpoznania środka odwoławczego od takiej decyzji, jak i faktu jej niewydania w terminie 2 miesięcy (bezczynności w tym zakresie) właściwy jest sąd powszechny nie zaś sąd administracyjny.
Stosownie do art. 58 § 1 pkt 1 PostAdmU, sąd odrzuca skargę, gdy sprawa nie należy do właściwości sądu administracyjnego.
Pod względem prawnym problem, który rozstrzygał WSA jest dość prosty. Przepisy prawa wskazują bowiem wprost na kognicję sądu powszechnego. W świadomości społecznej jednakże regulacje prawne nie są oczywiste, gdy chodzi o sytuację, w której na pewnym etapie sprawę rozstrzygają organy administracji publicznej, a na innym sądy powszechne (daleka analogia: sprawy o aktualizację opłaty za użytkowanie wieczyste).
