Sąd Rejonowy w G. oddalił powództwo Stowarzyszenia „T.” działającego na rzecz A.M. przeciwko „P.” sp. z o.o. o diety i ryczałty związane z podróżą służbową. W uzasadnieniu wyroku wskazano, że skoro organizacje pozarządowe mogą występować, jako uczestnicy postępowania cywilnego w znaczeniu procesowym, jedynie pod warunkiem nieprowadzenia działalności gospodarczej, to Sąd był zobowiązany do zbadania z urzędu czy Stowarzyszenie „T.” jest uprawnione do występowania w procesie. Jak ustalono, prawomocnym wyrokiem karnym Sądu Rejonowego w P. skazano E.W. – Prezesa Zarządu Stowarzyszenia „T.” za to, iż w okresie od 2010 r. do 2016 r. nie prowadziła i dopuściła do nieprowadzenia ksiąg rachunkowych podmiotu, który faktycznie prowadził działalność gospodarczą. Sąd wskazał, że skoro powództwo w rozpoznawanej sprawie zostało wytoczone pismem z 2014 r., to jest związany tym wyrokiem w zakresie ustalenia, iż we wskazanym okresie Stowarzyszenie „T.” prowadziło działalność gospodarczą i nie spełnia przesłanek, o których mowa w art. 462 KPC w zw. z art. 8 KPC i art. 61 KPC.
Sąd II instancji przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu następujące zagadnienie prawne:
Czy związanie sądu w postępowaniu cywilnym ustaleniami wydanego w sprawie karnej wyroku (art. 11 KPC) w kontekście art. 8 KPC, art. 61 § 1 KPC i art. 462 KPC oznacza, że w przypadku prawomocnego skazania prezesa zarządu stowarzyszenia, wytaczającego na rzecz pracownika powództwo i biorącego udział w toczącym się postępowaniu w charakterze powoda, za czyny polegające na tym, że w okresie, kiedy stowarzyszenie to wytaczało powództwo i występowało w postępowaniu cywilnym w charakterze powoda, prezes zarządu stowarzyszenia wbrew obowiązkowi wynikającemu z ustawy z 29.9.1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 217) dopuścił do nieprowadzenia ksiąg rachunkowych tego podmiotu, który faktycznie prowadził działalność gospodarczą oraz nie prowadził ksiąg tego stowarzyszenia, które faktycznie prowadziło działalność gospodarczą, sąd orzekający w sprawie z zakresu prawa pracy jest związany wyrokiem w sprawie karnej również co do faktu prowadzenia przez to stowarzyszenie działalności gospodarczej i nie może czynić dalszych ustaleń co do faktu prowadzenia działalności gospodarczej przez to stowarzyszenie, a w konsekwencji w oparciu tylko o same ustalenia wyroku karnego winien ocenić dopuszczalność wytoczenia powództwa przez to stowarzyszenie, czy też – przy tak sformułowanym ustaleniu wyroku karnego – sąd w postępowaniu cywilnym winien kwestię prowadzenia działalności gospodarczej przez stowarzyszenie ocenić w oparciu o całokształt ustaleń poczynionych w toku postępowania, czyniąc ustalenia wyroku karnego jedynie jednym z elementów ustaleń w tym zakresie?
Sąd II instancji wskazał, że w orzecznictwie sądów powszechnych prezentowane są rozbieżne poglądy co do wskazanej kwestii. Przyjmuje się, że zawarcie w prawomocnym wyroku skazującym w opisie przypisanego prezesowi zarządu stowarzyszenia czynu zwrotu: „podmiotu, który faktycznie prowadził działalność gospodarczą” wiąże sąd w postępowaniu cywilnym co do faktu prowadzenia przez to stowarzyszenie działalności gospodarczej w okresie wskazanym w opisie czynu i w konsekwencji, wobec niespełnienia przez to stowarzyszenie wszystkich przesłanek z art. 8 KPC i 462 KPC, skutkuje uznaniem braku legitymacji procesowej do wytaczania powództwa na rzecz pracownika (zob. wyrok SO w Łodzi z 21.3.2019 r., VIII Pa 8/16, Legalis). Według drugiego stanowisko wyżej wymieniony zwrot w opisie czynu przypisanego prezesowi zarządu stowarzyszenia nie ma mocy wiążącej przy ocenie legitymacji stowarzyszenia w kontekście spełnienia wymogów z art. 8 KPC i art. 462 KPC.
Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały wskazując, że ten przypadek dotyczy kwestii stosowania prawa a nie jego wykładni, a tego rodzaju wątpliwość powinna zostać rozpoznana i wyjaśniona przez Sąd występujący z pytaniem. Jednocześnie wyjaśniono, że kwestia związania sądu cywilnego opisem czynu przypisanego skazanemu w wyroku karnym, w tym elemencie, który nie został wymieniony przez ustawę karną jako znamię przestępstwa została wyjaśniona w dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego. Podkreśla się, że art. 11 KPC stanowi ograniczenie dowodowe w postępowaniu cywilnym, podyktowane dążeniem do uniknięcia możliwości wydawania na podstawie tego samego stanu faktycznego różnych orzeczeń w sprawach cywilnych i karnych. Jako norma szczególna, będąca wyjątkiem od zasady bezpośredniości, swobodnej oceny dowodów i czynienia w wyniku tej oceny ustaleń sądu cywilnego, podlega zwężającej wykładni (zob. wyrok SN z 24.3.2010 r., V CSK 310/09, Legalis).
Sąd Najwyższy wskazał, że w świetle uregulowania przyjętego w art. 11 KPC nie budzi wątpliwości, że sąd cywilny związany jest ustaleniami prawomocnego skazującego wyroku karnego co do popełnienia przestępstwa. Związanie dotyczy faktu popełnienia przestępstwa, czyli nie tylko popełnienia czynu przez określoną osobę na szkodę konkretnej osoby, lecz także kwalifikacji prawnej tego czynu i stopnia winy, okoliczności jego popełnienia, np. czasu, miejsca i sposobu, czy też poczytalności sprawcy (zob. wyrok SN z 21.2.2013 r., I CSK 373/12, Legalis; wyrok SN z 2.2.2012 r., II CSK 330/11, Legalis). Wszelkie inne ustalenia prawomocnego, skazującego wyroku karnego, wykraczające poza elementy stanu faktycznego przestępstwa, nie mają mocy wiążącej dla sądu cywilnego, nawet jeśli zawarte są w sentencji wyroku, również okoliczności powołane w uzasadnieniu wyroku nie są wiążące. W rezultacie sąd cywilny może czynić własne ustalenia w zakresie wszelkich pozostałych okoliczności, zaś ustalenia te mogą różnić się od tych, których dokonał sąd karny (zob. wyrok SN z 3.7.2013 r., I PK 277/12, Legalis; wyrok SN z 24.10.2013 r., IV CSK 116/13, Legalis).
