Stan faktyczny
W 2012 r., na wniosek USA, Interpol opublikował czerwoną notę dotyczącą W.S. (obywatela RFN), w celu ustalenia miejsca jego pobytu oraz aresztowania go, zatrzymania lub ograniczenia mu możliwości przemieszczania się w celu ewentualnej ekstradycji do USA. Ta czerwona nota została opublikowana na podstawie nakazu aresztowania wydanego przez organy USA w związku, m.in. z zarzutami korupcji przeciwko W.S.
Prokuratura w Monachium wszczęła przeciwko W.S. dochodzenie o te same czyny, których dotyczyła czerwona nota, jeszcze przed jej opublikowaniem. Dochodzenie zostało umorzone w 2010 r., po zapłaceniu przez W.S. określonej kwoty.
W 2013 r., w następstwie wymiany informacji z W.S., niemieckie federalne biuro policji kryminalnej (dalej: BKA) doprowadziło do opublikowania przez Interpol addendum do czerwonej noty dotyczącej W.S., w której wskazano, że zdaniem BKA do czynów objętych tą notą ma zastosowanie zasada ne bis in idem.
W 2017 r. W.S. złożył do sądu skargę przeciwko RFN, żądając zobowiązania tego państwa do podjęcia wszelkich niezbędnych działań zmierzających do usunięcia czerwonej noty.
Zasada ne bis in idem
Z art. 54 Konwencji wykonawczej do układu z Schengen z 14.6.1985 r. między rządami państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach, podpisanej w Schengen 19.6.1990 r. (Dz.Urz. UE L z 2000 r. Nr 239, s. 19; dalej: KWUS) wynika zakaz, aby umawiające się państwo ścigało osobę za te same czyny, w odniesieniu do których został już wobec niej wydany prawomocny wyrok w innym umawiającym się państwie, pod warunkiem, w wypadku skazania, że kara została wykonana lub jest ona w trakcie wykonywania, lub nie może być już wykonana na mocy przepisów prawnych tego ostatniego państwa.
Postanowienie art. 21 ust. 1 Traktatu z 25.3.1957 r. o funkcjonowaniu UE (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864(2); dalej: TFUE) stanowi, że każdy obywatel UE ma prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich, z zastrzeżeniem ograniczeń i warunków ustanowionych w Traktatach i w środkach przyjętych w celu ich wykonania. Z orzecznictwa TSUE wynika, że zasadę ne bis in idem, uregulowaną w art. 54 KWUS, stosuje się również do postępowań związanych z wygaśnięciem prawa oskarżyciela publicznego do oskarżenia, w których prokuratura umawiającego się państwa kończy postępowanie karne wszczęte przez to państwo bez udziału sądu, jeżeli podejrzany wywiązał się z określonych obowiązków, a w szczególności zapłacił określoną kwotę pieniędzy ustaloną przez prokuraturę (wyrok TSUE z 11.2.2003 r., C‑187/01, Gözütok i Brügge, Legalis i C‑385/01, Legalis (sprawy połączone), pod warunkiem że rozstrzygnięcie to opiera się na ocenie istoty sprawy (wyrok TSUE z 10.3.2005 r., C‑469/03, Miraglia, Legalis).
Trybunał uznał, że skoro postępowanie karne w RFN, zostało prawomocnie umorzone postanowieniem z 2010 r., to zasada ne bis in idem, może mieć zastosowanie w odniesieniu do czynów, których dotyczy to postanowienie.
Stosowanie art. 54 KWUS
W ocenie TSUE tymczasowe zatrzymanie osoby, której dotyczy czerwona nota Interpolu, opublikowana na wniosek państwa trzeciego, może, w sytuacji gdy istnieje wątpliwość co do możliwości stosowania zasady ne bis in idem, stanowić etap niezbędny do dokonania koniecznych sprawdzeń w tej kwestii, z jednoczesnym uniknięciem ryzyka, że dana osoba zbiegnie i w ten sposób uniknie ewentualnego ścigania w tym państwie trzecim za czyny, w odniesieniu do których nie została prawomocnie osądzona przez jedno z umawiających się państw. Takie tymczasowe zatrzymanie może bowiem ułatwić prowadzenie postępowania karnego przeciwko tej osobie po jej ewentualnej ekstradycji do państwa trzeciego.
Natomiast odmienna jest sytuacja, w której organy umawiającego się państwa lub państwa członkowskiego, do którego przemieszcza się ta osoba, dowiedzą się, że w innym umawiającym się państwie lub państwie członkowskim zapadło prawomocne orzeczenie sądowe stwierdzające stosowanie zasady ne bis in dem w odniesieniu do czynów, których dotyczy czerwona nota, ewentualnie uzyskają od właściwych organów umawiającego się państwa lub państwa członkowskiego konieczne informacje, z których wynika, że prawo oskarżyciela publicznego do wniesienia oskarżenia o te same czyny wygasło.
Trybunał orzekł, że art. 54 KWUS w zw. z art. 50 KPP, jak również art. 21 ust. 1 TFUE w zw. z art. 50 KPP należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie tymczasowemu zatrzymaniu przez organy umawiającego się państwa lub organy państwa członkowskiego osoby, której dotyczy czerwona nota opublikowana przez Interpol na wniosek państwa trzeciego, chyba że w prawomocnym orzeczeniu sądowym wydanym w umawiającym się państwie lub państwie członkowskim stwierdzono, że proces tej osoby zakończył się wydaniem prawomocnego wyroku, odpowiednio w umawiającym się państwie lub w państwie członkowskim, za te same czyny, na których opiera się ta czerwona nota.
Przetwarzanie danych osobowych
TSUE uznał, że utrwalenie w bazach osób poszukiwanych państwa członkowskiego danych osobowych zawartych w czerwonej nocie Interpolu, dokonane przez organy tego państwa na podstawie prawa krajowego, stanowi zatem przetwarzanie tych danych podlegające dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/680 z 27.4.2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych przez właściwe organy do celów zapobiegania przestępczości, prowadzenia postępowań przygotowawczych, wykrywania i ścigania czynów zabronionych i wykonywania kar, w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylającej decyzję ramową Rady 2008/977/WSiSW (Dz.Urz. UE L z 2016 r. Nr 119, s. 89; dalej: dyrektywa 2016/680/UE). Ponadto, zgodnie z art. 4 ust. 1 lit. a) i b) dyrektywy 2016/680/UE państwa członkowskie powinny zapewnić, aby dane osobowe były, po pierwsze, przetwarzane zgodnie z prawem i rzetelnie, a po drugie – zbierane w konkretnych, wyraźnych i uzasadnionych celach i nieprzetwarzane w sposób niezgodny z tymi celami.
TSUE orzekł, że przepisy dyrektywy 2016/680/UE w zw. z art. 54 KWUS i z art. 50 KPP należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie przetwarzaniu danych osobowych zawartych w czerwonej nocie wydanej przez Interpol, dopóki nie zostanie wykazane, poprzez prawomocne orzeczenie sądowe wydane w umawiającym się państwie lub w państwie członkowskim, że w odniesieniu do czynów, na których opiera się ta nota, ma zastosowanie zasada ne bis in idem, pod warunkiem że takie przetwarzanie spełnia wymogi przewidziane w tej dyrektywie, w szczególności jest niezbędne do wykonania zadania realizowanego przez właściwy organ w rozumieniu art. 8 ust. 1 dyrektywy 2016/680/UE .
Trybunał (wielka izba) odniósł się do dwóch nowych zagadnień prawnych dotyczących skutków stosowania w strefie Schengen zasady ne bis in idem w odniesieniu do czynów, w związku z którymi Interpol wydał, na wniosek państwa trzeciego, czerwoną notę. W pierwszej kolejności TSUE wyjaśnił możliwość wykonania przez państwa członkowskie UE czerwonej noty i w ten sposób ograniczenia osobie poszukiwanej możliwość przemieszczania się, w sytuacji, w której inne państwo członkowskie UE zgłosiło Interpolowi, że ta nota dotyczy czynów, w odniesieniu do których może mieć zastosowanie zasada ne bis in idem.
Z niniejszego wyroku wynika, że TSUE rozgranicza dwie sytuacje, w których należy odmiennie stosować reguły co do tymczasowego aresztowania. W pierwszej z nich zarówno organy umawiającego się państwa, jak i organy państw członkowskich mogą dokonać tymczasowego zatrzymania osoby, której dotyczy czerwona nota opublikowana przez Interpol, a ta swoboda przysługuje dopóty, dopóki nie zostanie wykazane, że zastosowanie znajduje zasada ne bis in idem. TSUE powołał się na dotychczasowe orzecznictwo, zgodnie z którym, o ile tymczasowe zatrzymanie stanowi niewątpliwie ograniczenie prawa zainteresowanego do swobodnego przemieszczania się, o tyle należy je uznać – w sytuacji gdy możliwość stosowania zasady ne bis in idem pozostaje niepewna, za usprawiedliwione prawnie uzasadnionym celem polegającym na uniknięciu bezkarności tej osoby, który to cel wpisuje się w kontekst przewidzianej w art. 3 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej z 7.2.1992 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864[30]; dalej:TUE) przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych, w której zagwarantowana jest swoboda przemieszczania się osób.
Natomiast w drugiej sytuacji, gdy jest oczywiste, że w innym umawiającym się państwie proces takiej osoby zakończył się wydaniem prawomocnego wyroku, obejmującego te same czyny w rozumieniu art. 54 KWUS, a zatem znajduje zastosowanie zasada ne bis in idem, to wówczas organy umawiającego się państwa mają obowiązek powstrzymania się od samodzielnego ścigania osoby za określone czyny lub wspierania państwa trzeciego w ściganiu takiej osoby poprzez jej tymczasowe zatrzymanie. Trybunał uznaje, że zarówno wzajemne zaufanie, którego istnienie między umawiającymi się państwami zakłada art. 54 KWUS w zw. z art. 50 KPP, jak i prawo do swobodnego przemieszczania się gwarantowane w art. 21 ust. 1 TFUE w zw. z art. 50 KPP, stoją na przeszkodzie tymczasowemu zatrzymaniu tej osoby przez te organy, lub ewentualnie utrzymaniu tego zatrzymania.
Drugie zagadnienie analizowane w niniejszym wyroku dotyczyło kwestii, czy państwa członkowskie UE są uprawnione, w przypadku, gdy zasada ne bis in idem ma zastosowanie, do dalszego przetwarzania danych osobowych Trybunał przyjął, że w takiej sytuacji dane osobowe zawarte w tej nocie mogą być przetwarzane, do czasu, gdy nie zostanie wykazane, że ma zastosowanie zasada ne bis in idem. Ponadto Trybunał zastrzegł, że takie przetwarzanie musi spełniać wymogi przewidziane w dyrektywie 2016/680/UE, a zwłaszcza art. 8 dyrektywy 2016/680/UE.
