Zastosowanie klauzuli nadużycia prawa podmiotowego

Opis stanu faktycznego

Pozwem z 25.10.2016 r. A.S. wniósł o zasądzenie na swoją rzecz od Miasta S. kwoty 1 286 075 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu tytułem odszkodowania za szkodę powstałą wskutek wydania decyzji Prezydenta Miasta S. o warunkach zabudowy z 14.4.2007 r. W uzasadnieniu wywiedzionego roszczenia powód wskazał, iż decyzja administracyjna z 14.4.2007 r. stanowiła podstawę rozpoczęcia robót budowlanych w 2008 r. na działkach sąsiadujących z działką powoda, które to następnie spowodowały zalewanie gruntów rolnych A.S. W wyniku nadmiaru wody plony uległy całkowitemu zniszczeniu. Sytuacja taka powtarza się co roku od 2008 r. W pozwie powód wskazał szczegółowo rodzaj i wartość szkody powstałej w poszczególnych latach. Dodano nadto, że do chwili obecnej powód nie może prowadzić na swoim gruncie efektywnej produkcji rolnej, którą prowadził przed wydaniem decyzji o warunkach zabudowy nr (…) dla działki nr (…). Gmina Miasto S. wniosła o oddalenie powództwa w całości.

Sąd Okręgowy w Szczecinie zasądził od pozwanej Gminy Miasto S. na rzecz powoda A.S. kwotę 1 264 970 zł. Na skutek apelacji strony pozwanej Sąd Apelacyjny w Szczecinie zmienił wyrok w ten sposób, że oddalił powództwo.

Z uzasadnienia Sądu

W ocenie sądu odwoławczego słuszne okazały się przede wszystkim te zarzuty skarżącej, które dotyczyły naruszenia przez sąd pierwszej instancji przepisów prawa materialnego związanych z podniesionym przez pozwanego zarzutem przedawnienia. Sąd Okręgowy na skutek wadliwego zastosowania art. 5 KC błędnie bowiem przyjął, że powyższy zarzut nie może zostać uwzględniony z uwagi na to, że jego podniesienie stanowi nadużycie prawa podmiotowego.

Na wstępie wskazać trzeba, że zgodnie z treścią art. 117 § 1 i 2 KC  „z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzuty przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne”.

Roszczenie dochodzone w niniejszej sprawie ma charakter roszczenia majątkowego, a tym samym – z uwagi na brak przepisów szczególnych wyłączających możliwość przedawnienia się tego rodzaju roszczeń – podlega ono przedawnieniu.

W niniejszej sprawie strona powodowa dochodziła roszczenia odszkodowawczego przewidzianego w art. 63 ust. 2 w związku z art. 36 ust. 1 pkt 1 ustawy z 27.3.2003 r. o zagospodarowaniu i planowaniu przestrzennym (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 741; dalej: PlanZagospU). Podkreślić należy, że nie istnieje przepis szczególny ustalający termin przedawnienia tego rodzaju roszczeń w sposób odmienny niż przewidziany w art. 118 KC. Podkreślić należy, że w badanej sprawie nie ma zastosowania zwłaszcza art. 442¹ KC z uwagi na to, że roszczenie o naprawienie szkody na podstawie art. 63 ust. 2 w związku z art. 36 ust. 1 pkt 1 PlanZagospU nie wynika z czynu niedozwolonego.

Tym samym w badanej sprawie sąd pierwszej instancji zasadnie uznał, że roszczenie powoda przedawnia się na zasadach przewidzianych w art. 118 KC.

Sąd odwoławczy podziela także stanowisko Sądu Okręgowego, że powyższe roszczenie związane jest z prowadzeniem przez powoda działalności gospodarczej.

W rozpoznawanej sprawie jest bezsporne, że powód w dacie powstania szkody, z której wywodzi swoje roszczenie, prowadził gospodarstwo rolne nastawione na uprawy warzyw i kwiatów przeznaczonych do sprzedaży rynkowej. Nie stanowi także przedmiotu sporu, że w ramach powyższej działalności wykorzystywał nieruchomość położoną przy ul. (…) w S., oznaczoną w ewidencji gruntów jako działka nr (…). Według twierdzeń samego powoda poniesiona przez niego szkoda wiązała się z niemożnością korzystania z tej nieruchomości zgodnie z jej przeznaczeniem rolniczym z uwagi na to, że wydana przez organ pozwanej gminy decyzja o warunkach zabudowy doprowadziła do zmiany stosunków wodnych na nieruchomości sąsiedniej i w konsekwencji do zalewania prowadzonych przez niego upraw. (…)

Sąd Apelacyjny nie podzielił jednocześnie stanowiska sądu pierwszej instancji, że podniesienie przez pozwaną zarzutu przedawnienia stanowi nadużycie przysługującego jej uprawnienia.

Społeczno – gospodarcze przeznaczenie prawa

Zgodnie z dyspozycją art. 5 KC – „nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. takie działanie lub zaniechanie nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony”. W doktrynie i judykaturze prawa cywilnego przyjmuje się, że sąd na podstawie art. 5 KC może nie uwzględnić zarzutu przedawnienia, jakkolwiek może to nastąpić w sytuacjach szczególnych.

Na wstępie zauważyć trzeba, że artykuł 5 KC znajduje zastosowanie w sytuacji, gdy osobie uprawnionej przysługuje określone prawo podmiotowe, lecz w świetle oceny danego stanu faktycznego i przy uwzględnieniu treści konkretnej normy prawnej korzystanie przez nią z tego prawa pozostaje w sprzeczności z zasadami wskazanymi w tym przepisie. Do powyższych zasad ustawodawca zalicza zasady współżycia społecznego oraz społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa. Podkreślić należy, że treść zasad współżycia społecznego nie jest zdefiniowana. W piśmiennictwie prawniczym i orzecznictwie podkreśla się, że przy uwzględnieniu, iż RP jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP), należy przyjąć, że odwołanie się do zasad współżycia społecznego oznacza odwołanie się do idei słuszności w prawie i do powszechnie uznawanych wartości w kulturze naszego społeczeństwa. Ujmując rzecz ogólnie, można przyjąć, że przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania.

Zarzut przedawnienia

Podkreślić należy, że ustalenie trzyletniego terminu przedawnienia roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej ma służyć bezpieczeństwu obrotu gospodarczego i zapobiegać dochodzeniu roszczeń przez przedsiębiorców po zbyt długim okresie, albowiem zakłada się, że przedsiębiorcy jako podmioty prowadzące w sposób zawodowy i zarobkowy daną działalność powinni mieć świadomość, jakie czynności należy podjąć celem skutecznego dochodzenia przysługujących im roszczeń.

Podkreślić trzeba, że skorzystanie z zarzutu przedawnienia formą realizacji prawa podmiotowego służącego każdej stronie sporu prowadzonego przed sądem. Jedynie odwołanie się przez oponenta takiego zarzutu do takich, udowodnionych przez niego okoliczności faktycznych, które w sposób jednoznaczny wskazują, że powołujący zarzut przedawnienia swoim nagannym, z punktu widzenia zasad lojalnego postępowania wobec kontrahenta działaniem, doprowadził do sytuacji, w której druga strona nie mogła dochodzić roszczenia w odpowiednim czasie bez obawy narażenia się na ten zarzut, mogłoby pozwolić na stwierdzenie, że rzeczywiście skorzystanie z tego zarzutu stanowi nie zasługujące na ochronę nadużycie i wobec tego sąd mógłby go nie uwzględnić z tej właśnie przyczyny. Dopiero wykazanie takiego szczególnie nagannego zachowania uczynić by mogło aktualnym podjęcie oceny, czy skorzystanie z dobrodziejstwa wynikającego z tego zarzutu da się pogodzić ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem instytucji przedawnienia roszczeń majątkowych. W rozpoznawanej sprawie – wbrew stanowisku sądu pierwszej instancji – nie zaistniały żadne tego rodzaju szczególne okoliczności.