Opieka naprzemienna – próba definicji

Postępowanie administracyjne

Samorządowe Kolegium Odwoławcze decyzją administracyjną z listopada 2020 r., po rozpoznaniu odwołania S.C. (dalej: Skarżąca), utrzymało w mocy decyzję Wójta Gminy D. z czerwca 2020 r. odmawiającą przyznania świadczenia wychowawczego na rzecz małoletniego I.J. (dalej: Syn). Motywując powyższą decyzję wskazano, że w listopadzie 2018 r. Skarżąca i Pan M.J. (dalej: Ojciec) zawarli ugodę przed stałym mediatorem sądowym, zatwierdzoną postanowieniem z lutego 2019 r. przez Sąd Rejonowy, zastępującą w części rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego w P. dotyczące rozwodu, wykonywania władzy rodzicielskiej i kontaktów Ojca z Synem.

Na podstawie wyroku i ugody, które są wiążące dla organu administracyjnego od dnia ich uprawomocnienia się, organy obu instancji uznały, że opieka sprawowana przez Skarżącą i Ojca, tj. rozwiedzionych rodziców nad Synem jest opieką naprzemienną, sprawują ją oboje rodzice na przemian, w mniej więcej równych, powtarzających się i następujących po sobie okresach oraz każdy z rodziców sprawuje wyłączną opiekę nad Synem w czasie, w którym pozostaje on pod jego nadzorem.

Stan prawny

WSA w Poznaniu w pierwszej kolejności wskazał, że zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy z 11.2.2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2407; dalej: PomWychDzU) świadczenie wychowawcze przysługuje osobom, o których mowa w art. 4 ust. 2 PomWychDzU, w wysokości 500 zł miesięcznie na dziecko. W myśl art. 5 ust. 3 PomWychDzU świadczenie wychowawcze przysługuje na pierwsze dziecko osobom, o których mowa w art. 4 ust. 2 PomWychDzU, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 800 zł. Zgodnie z art. 4 ust. 2 PomWychDzU świadczenie wychowawcze przysługuje matce, ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka. Zgodnie z art. 22 PomWychDzU w przypadku zbiegu prawa rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka do świadczenia wychowawczego, świadczenie to wypłaca się temu z rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka, który faktycznie sprawuje opiekę nad dzieckiem. Jeżeli opieka nad dzieckiem sprawowana jest równocześnie przez oboje rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka, świadczenie wychowawcze wypłaca się temu, kto pierwszy złoży wniosek. W przypadku gdy po złożeniu wniosku o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego przez rodzica, opiekuna prawnego dziecka lub opiekuna faktycznego dziecka drugi rodzic, opiekun prawny dziecka lub opiekun faktyczny dziecka złoży wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego w związku z opieką nad tym samym dzieckiem, organ właściwy ustala kto sprawuje opiekę i w tym celu może zwrócić się do kierownika ośrodka pomocy społecznej o przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego, o którym mowa w ustawie z 12.3.2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2268), w celu ustalenia osoby sprawującej opiekę nad dzieckiem. W przypadku gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu sprawowaną w porównywalnych i powtarzających się okresach, kwotę świadczenia wychowawczego ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty przysługującego za dany miesiąc świadczenia wychowawczego (art. 5 ust. 2a PomWychDzU).

Pojęcie opieki naprzemiennej

Mając powyższe na względzie WSA w Poznaniu podkreślił, że ustawodawca nie zdefiniował pojęcia „opieka naprzemienna”, art. 5 ust. 2a PomWychDzU zawarł jednak pewne, językowe wskazówki interpretacyjne. Po pierwsze, przez samo użycie określenia „naprzemienna”, co oznacza – zgodnie z definicją słownikową tego określenia – że chodzi tu o opiekę „występującą na przemian, zmieniającą się kolejno”. Po drugie, że owe zmieniające się kolejno okresy opieki sprawowanej przez każdego z rodziców mają nie tylko się powtarzać, ale być ponadto „porównywalne”, czyli mają być „podobne do siebie na tyle, aby można je ze sobą porównywać, dające się porównać”.

Zgodnie ze stanowiskiem prezentowanym w orzecznictwie, opieka naprzemienna związana jest ze wspólnym wykonywaniem przez oboje rodziców władzy rodzicielskiej i utrzymywaniem kontaktów z dzieckiem. Nie jest utożsamiana z obowiązkiem alimentacyjnym (art. 133 § 1 KRO), który jest niezależny od tego, czy danemu rodzicowi powierzona została władza rodzicielska nad dzieckiem, czy też nie. Nie można jej również utożsamiać z ustaleniem miejsca pobytu, czy zamieszkania dziecka u jednego z rodziców. Tym samym o opiece naprzemiennej można mówić w sytuacji, gdy w wyroku czy postanowieniu sądu dotyczącym władzy rodzicielskiej nad dzieckiem rozstrzygnięto o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem, choćby nie zostało w niej użyte sformułowanie „opieka naprzemienna”. Uregulowanie kontaktów z dzieckiem (art. 113 i nast. KRO), choć nie jest zależne od powierzenia władzy rodzicielskiej, w przypadku opieki naprzemiennej jest formą jej powierzenia i ich częstotliwość ma wpływ na ustalenie, czy opieka rodzica nad dzieckiem spełnia wymogi pieczy naprzemiennej. Podsumowując, z opieką naprzemienną mamy do czynienia w sytuacji wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem przez oboje rodziców, co winno wynikać z orzeczenia sądu (wyrok WSA w Poznaniu z 21.3.2019 r., II SA/Po 1059/18, Legalis).

Ponadto WSA w Poznaniu podkreślił, że nie sposób mówić o sprawowaniu opieki naprzemiennej przez oboje małżonków w sytuacji, gdy władza rodzicielska jednego z nich została orzeczeniem sądu ograniczona. W takim przypadku nie może być już bowiem mowy o „wspólnym wykonywaniu władzy rodzicielskiej”, co wynika jasno z art. 58 § 1a KRO, w którym wyraźnie przeciwstawiono wspólne wykonywania władzy rodzicielskiej przez obydwoje rodziców sytuacjom, gdy jej wykonywanie zostaje powierzone jednemu z rodziców, z jednoczesnym ograniczeniem władzy rodzicielskiej drugiego z nich.

Stan faktyczny sprawy

W omawianej sprawie wyrokiem rozwodowym z czerwca 2013 r. powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnim I.J. (Synem) jego matce (Skarżącej), zapewniając Ojcu prawo do współdecydowania o wszystkich istotnych sprawach dotyczących dziecka, w szczególności wyrażenia zgody na wyjazd za granicę. Rodzice Syna nie podjęli skutecznych kroków w celu zmiany tego orzeczenia, poprzestając na ustaleniu w drodze mediacji jedynie szerszego zakresu kontaktów Ojca z małoletnim Synem. W rezultacie władza rodzicielska, a więc możliwość decyzji w codziennych sprawach Syna pozostała przy jego matce, tj. Skarżącej. Na szczególne podkreślenie przy omawianiu tej kwestii zasługuje, zdaniem WSA w Poznaniu, fakt, że postanowieniem z lutego 2019 r. oddalono wniosek o zatwierdzenie § 11 ugody zawartej w 11.2018 r. przed mediatorem, wskazując, że niedostatecznie jasno sprecyzowano, czy ugoda w całości ma zastąpić uregulowanie z wyroku rozwodowego, dotyczące władzy rodzicielskiej, czy jedynie je sprecyzować.

WSA w Poznaniu podziela stanowisko prezentowane w orzecznictwie, zgodnie z którym w sytuacji gdy w orzeczeniu sądu rodzinnego wykonywanie władzy rodzicielskiej zostało powierzone tylko jednemu z rodziców, to nie mamy do czynienia z opieką naprzemienną, mimo iż udział ojca w wychowaniu dzieci jest porównywalny z udziałem matki dzieci, a organy administracji nie mogą zastępować sądu rodzinnego w kwestii orzeczenia o władzy rodzicielskiej – jej zakresie i sposobie wykonywania (wyrok WSA w Warszawie z 6.12.2018 r., VIII SA/Wa 471/18, Legalis).

Rozstrzygnięcie WSA w Poznaniu

WSA w Poznaniu wskazał, że przy ponownym rozpoznawaniu sprawy organy administracyjne zastosują się do powyższej oceny prawnej, przeprowadzą ponownie postępowanie wyjaśniające mające na celu ustalenie faktycznych relacji rodzinnych Skarżącej, jej małoletniego Syna i jego Ojca w aspekcie wyroku rozwodowego, porozumienia mediacyjnego i zatwierdzającego go postanowienia sądu.

Mając powyższe na uwadze, a także uznając, że zaskarżona decyzja oraz poprzedzająca ją decyzja organu pierwszej instancji zostały wydane na skutek nieprawidłowego zastosowania art. 5 ust. 2a PomWychDzU w związku z nieustaleniem wszystkich niezbędnych okoliczności stanu faktycznego sprawy i naruszeniem w związku z tym art. 7 KPA, art. 8 KPA, art. 77 § 1 KPA i art. 80 KPA, które to uchybienia miały istotny wpływ na wynik sprawy, gdyż bezpośrednio determinowały treść obu decyzji, WSA w Poznaniu za uzasadnione uznał wyeliminowanie ich z obrotu prawnego i dlatego na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a) i lit. c) ustawy z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2325; dalej: PostAdmU) w zw. z art. 135 PostAdmU uchylił ww. decyzje.

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →