Stan faktyczny
Greccy konsumenci w 2004 r. zawarli z greckim bankiem TP umowę kredytu w euro na zakup nieruchomości na okres 30 lat. W 2007 r. strony podpisały aneksy, zgodnie z którymi spłata pozostałej do zapłaty kwoty nastąpi we frankach szwajcarskich. W 2018 r. konsumenci pozwali TP żądając stwierdzenia nieważności tych aneksów, ze względu na ich nieuczciwość. Ich zdaniem bank zachęcił ich do zmiany umowy kredytu, nie informując ich o grożącym ryzyku wymiany, i to mimo okoliczności, że nie dysponowali oni konieczną wiedzą, aby dostrzec takie ryzyko.
W spornych warunkach umownych została powtórzona treść art. 291 greckiego Kodeksu cywilnego, który pozwala kredytobiorcy spłacić jego dług denominowany w walucie obcej bądź w tej walucie, bądź w walucie krajowej według kursu wymiany danej waluty, który obowiązuje w miejscu i dniu płatności.
Stanowisko TSUE
W art. 1 ust. 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29) wyłączono z zakresu jej stosowania warunki umowy odzwierciedlające „obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze. Wyrażenie to, w świetle motywu trzynastego dyrektywy 93/13/EWG, obejmuje zarówno przepisy prawa krajowego, które mają zastosowanie między umawiającymi się stronami niezależnie od ich wyboru, jak i te, które mają charakter względnie obowiązujący, tzn. mające domyślne zastosowanie w przypadku braku odmiennego porozumienia między stronami (wyrok TSUE z 2.9.2021 r., C-932/19, OTP Jelzálogbank i in., Legalis).
Trybunał wskazał, że wersja greckojęzyczna dyrektywy 93/13/EWG jest jedyną wersją, w której art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG zawiera akapit drugi, którego treść odpowiada treści motywu trzynastego in fine owej dyrektywy, w myśl którego użyte w tym przepisie sformułowanie „obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze” obejmuje również zasady, które zgodnie z prawem będą stosowane między umawiającymi się stronami z zastrzeżeniem, że nie dokonano żadnych innych uzgodnień.
Zgodnie z jednolitym stanowiskiem TSUE sformułowania użytego w jednej z wersji językowych unijnego przepisu nie można traktować jako jedynej podstawy jego wykładni lub przyznawać mu w tym zakresie pierwszeństwa względem innych wersji językowych. Przepisy prawa UE należy bowiem interpretować i stosować w sposób jednolity w świetle wersji sporządzonych we wszystkich językach urzędowych Unii. W przypadku wystąpienia rozbieżności między różnymi wersjami językowymi tekstu aktu prawnego Unii dany przepis należy interpretować z uwzględnieniem ogólnej systematyki i celu uregulowania, którego stanowi część (wyrok TSUE z 9.7.2020 r., Banca Transilvania, C-81/19, Legalis).
Trybunał stwierdził, że sądy krajowe nie mogą kontrolować w świetle dyrektywy 93/13/EWG nieuczciwego charakteru warunku występującego w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, nawet jeżeli nie był on przedmiotem indywidualnych negocjacji, w przypadku gdy warunek ten odzwierciedla przepis ustawowy lub wykonawczy, który jest „obowiązujący” w rozumieniu art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG.
Trybunał stwierdził, że do sądu krajowego, przed którym zawisła sprawa w postępowaniu głównym, należy sprawdzenie, czy dany warunek wchodzi w zakres stosowania art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG w świetle kryteriów określonych w unijnym orzecznictwie, tzn. poprzez uwzględnienie charakteru, ogólnej systematyki i postanowień rozpatrywanych umów kredytowych, a także ich kontekstu prawnego i faktycznego. Ponadto, ten sąd powinien uwzględnić, że wyjątek ustanowiony w art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG podlega ścisłej wykładni (wyrok TSUE z 20.9.2017 r., C-186/16, Andriciuc i in., Legalis).
Trybunał orzekł, że art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż wyłącza on z zakresu stosowania tej dyrektywy warunek włączony do umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, który to warunek odzwierciedla krajowy przepis ustawowy lub wykonawczy o charakterze względnie obowiązującym, to znaczy mający domyślne zastosowanie w braku odmiennego uzgodnienia między stronami, nawet jeśli ów warunek nie był przedmiotem indywidualnych negocjacji.
Brak transpozycji
Trybunał stwierdził, że mimo ewentualnego braku transpozycji art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG do porządku prawnego państwa członkowskiego, kontrola – w świetle wymogów tej dyrektywy – zgodności warunków umowy, o których w nim mowa, a w szczególności tych odzwierciedlających obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze i pośrednio obowiązujących przepisów krajowych, które warunki te odzwierciedlają, nie jest przewidziana w prawie Unii (wyrok TSUE z 26.3.2020 r., C-779/18, Mikrokasa i Revenue Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty, Legalis). W ocenie TSUE brak transpozycji nie może bowiem zmienić zakresu stosowania dyrektywy 93/13/EWG, który musi być taki sam we wszystkich państwach członkowskich, z zastrzeżeniem dostosowań, które dopuszcza prawo Unii.
Trybunał orzekł, że art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż warunki umowne, o których w nim mowa, są wyłączone z zakresu stosowania tej dyrektywy, nawet jeśli ów przepis nie został formalnie przetransponowany do porządku prawnego państwa członkowskiego, i w takim przypadku sądy tego państwa członkowskiego nie mogą uznać, że art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG został włączony pośrednio do prawa krajowego w drodze transpozycji art. 3 ust. 1 i art. 4 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG.
Zwiększenie poziomu ochrony konsumentów
Z treści art. 8 dyrektywy 93/13/EWG wynika, że możliwość, jaką państwa członkowskie dysponują na podstawie tego przepisu, aby zwiększyć poziom ochrony konsumentów, znajduje zastosowanie „w dziedzinie objętej dyrektywą”, obejmującej warunki umowne, które mogą być nieuczciwe i które występują w umowach zawartych między przedsiębiorcą a konsumentem. Trybunał stwierdził, że art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG nie narusza przewidzianej w motywie dwunastym i w art. 8 dyrektywy 93/13/EWG możliwości przysługującej państwom członkowskim, aby w poszanowaniu postanowień Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej z 25.5.1957 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 90 poz. 864[2]; dalej: TFUE) zapewnić konsumentowi wyższy poziom ochrony za pomocą krajowych przepisów prawnych bardziej rygorystycznych niż przepisy owej dyrektywy. Ponadto, w wyroku z 3.6.2010 r., C-484/08, Caja de Ahorros y Monte de Piedad de Madrid, Legalis, Trybunał – stwierdziwszy, że warunki umowne, o których mowa w art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG, są objęte dziedziną regulowaną w dyrektywie 93/13/EWG oraz że w konsekwencji art. 8 dyrektywy 93/13/EWG stosuje się również do art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG – orzekł, iż te dwa przepisy nie stoją na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu zezwalającemu na kontrolę sądową nieuczciwego charakteru takich warunków, które to uregulowanie zapewnia konsumentowi wyższy poziom ochrony niż ten ustanowiony w przedmiotowej dyrektywie.
Trybunał podkreślił, że istnieje jednak różnica między art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG, który wyłącza z przedmiotowego zakresu stosowania tej dyrektywy pierwszą kategorię warunków umownych, a art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG, który nie ustala tego zakresu stosowania, lecz wyłącza ocenę nieuczciwego charakteru drugiej kategorii warunków umownych, które natomiast wchodzą w zakres stosowania owej dyrektywy. W ocenie TSUE wynika z tego, że warunki umowne, o których mowa w art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG, nie są objęte dziedziną regulowaną w tej dyrektywie, a w konsekwencji art. 8 dyrektywy 93/13/EWG nie ma zastosowania do art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG .
Trybunał orzekł, że art. 8 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie wydaniu lub utrzymaniu przepisów prawa krajowego skutkujących stosowaniem przewidzianego w tej dyrektywie systemu ochrony konsumentów do warunków umownych, o których mowa w art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG.
Powołując się na wyroki TSUE, w tym dotyczące spraw frankowych należy uwzględnić, że Trybunał orzeka w konkretnych okolicznościach prawnych i faktycznych danej sprawy. Tym samym stosowanie unijnego orzecznictwa do polskich spraw frankowych powinno uwzględniać te okoliczności (być odpowiednie). Również w przedstawionym wyroku na szczególną uwagę zasługuje stan prawny. Dotyczy on bowiem sytuacji, w której art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG w wersji greckojęzycznej, wyłącza spod kontroli nieuczciwego charakteru warunki umowy odzwierciedlające względnie obowiązujące przepisy ustawowe i wykonawcze, a nie został wyraźnie powtórzony w ustawie transponującej dyrektywę 93/13/EWG do prawa greckiego.
Z niniejszego wyroku wynika, że w przypadku gdy art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG, którego przedmiotem jest zdefiniowanie zakresu stosowania tej dyrektywy, nie został formalnie przetransponowany w drodze konkretnego przepisu prawnego do porządku prawnego państwa członkowskiego, to sądy tego państwa nie mogą uznać, iż ten przepis został do niego pośrednio włączony w drodze transpozycji art. 3 ust. 1 i art. 4 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG których przedmiot nie jest taki sam jak przedmiot art. 1 ust. 2 (por. art. 3851 KC).
Kontynuując dotychczasową linię orzeczniczą Trybunał orzekł, że państwa członkowskie mogą stosować przepisy dyrektywy 93/13/EWG do sytuacji, które nie wchodzą w zakres stosowania tej dyrektywy, ale pod warunkiem że jest to zgodne z celami przyświecającymi dyrektywie 93/13/EWG i z Traktatami.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
