Urlop okolicznościowy a urlop wypoczynkowy

Stan faktyczny

Postępowanie w przedmiotowej sprawie toczyło się na gruncie prawa hiszpańskiego, przeciwko spółkom: Grupo de Empresas DIA SA, Twins Alimentación SA, w związku z roszczeniami organizacji związkowych pracowników (Fetico, FESMC-UGT i CCOO) w zakresie sporów zbiorowych pracy dotyczących warunków udzielania płatnych urlopów okolicznościowych przewidzianych w art. 46 układu zbiorowego grupy przedsiębiorstw z 13.7.2016 r.

Płatne urlopy okolicznościowe mają na celu dopełnienie przez pracowników obowiązków czy zaspokojenie/ spełnienie określonych potrzeb wiążących się z konkretną okolicznością, np. zawarcie związku małżeńskiego, urodzenie dziecka, hospitalizacja, zgon osoby bliskiej czy reprezentowanie związku zawodowego. Obowiązujący art. 46 układu zbiorowego pracy, o tyle stawia pracowników spółek w uprzywilejowanej sytuacji, że wskazuje na możliwość wykorzystania urlopu w innych okolicznościach niż przewidziane w KP (co sprawia, że katalog przesłanek jest szerszy), jak i przewiduje dłuższe okresy trwania tych urlopów. Problemem jest jednak okres kiedy należy wykorzystać taki urlop.

Zgodnie z art. 46 układu zbiorowego długość urlopu w razie zawarcia związku małżeńskiego wyrażona jest w „dniach kalendarzowych”, podczas gdy pozostałe płatne urlopy okolicznościowe wyrażone są w „dniach”, bez doprecyzowania, czy chodzi o dni kalendarzowe, czy o dni robocze. Ponadto przepis ten nie wskazuje, w którym momencie urlop ma swój początek. Związki zawodowe żądają, aby w przypadku zaistnienia danego zdarzenia mieszczącego się w zakresie urlopu okolicznościowego, czas na niego przeznaczony nie mieścił się w zakresie odpoczynku przewidzianego w tygodniowym odpoczynku i w corocznym płatnym urlopem wypoczynkowym. Chodzi więc o to, aby płatne urlopy okolicznościowe przysługujące w związku z daną okolicznością można było wykorzystać poza tygodniowym i corocznym okresem odpoczynku, szczególnie, że potrzeby i obowiązki związane z urlopem okolicznościowym wiążą się z innymi celami niż cel urlopu czy odpoczynku tygodniowego. Jeżeli jedno ze zdarzeń będzie miało miejsce w czasie odpoczynku tygodniowego lub corocznego płatnego urlopu wypoczynkowego, dochodzi do zbiegu odmiennych celów.

Sednem sporu było zatem to, czy płatne urlopy okolicznościowe powinno się liczyć począwszy od dnia, w którym pracownik powinien zasadniczo świadczyć pracę, i – z wyjątkiem urlopu przysługującego w związku z zawarciem związku małżeńskiego, którego długość została wyraźnie określona w „dniach kalendarzowych” – powinny być wykorzystywane przez pracownika w trakcie takich dni. Dni, w których pracownik nie musi świadczyć pracy na rzecz przedsiębiorstwa, obejmują w szczególności dni wolne od pracy i dni urlopu.

Pytania prejudycjalne

W związku z powyższym, sąd odsyłający miał wątpliwości co do tego, czy odmowa przyznania pracownikom prawa do urlopu uregulowanego w art. 37 ust. 3 KP i w art. 46 układu zbiorowego, w sytuacji gdy określone w tych przepisach zdarzenie zachodzi w okresie odpoczynku tygodniowego lub corocznego płatnego urlopu wypoczynkowego, jest zgodna z art. 5 i 7 dyrektywy 2003/88. Pytania prejudycjalne brzmiały następująco:

1) Czy art. 5 dyrektywy 2003/88 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisom krajowym, które zezwalają na jednoczesny tygodniowy okres odpoczynku i korzystanie z płatnych urlopów okolicznościowych do celów niezwiązanych z odpoczynkiem?

2) Czy art. 7 dyrektywy 2003/88 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisom krajowym, które zezwalają na jednoczesny coroczny urlop wypoczynkowy oraz korzystanie z płatnych urlopów okolicznościowych do celów niezwiązanych z odpoczynkiem, rozrywką i czasem wolnym?

Prawo UE

Przepis art. 5 dyrektywy 2003/88 stanowi, że państwa członkowskie przyjmują niezbędne środki w celu zapewnienia, by każdy pracownik był uprawniony w okresie siedmiodniowym do minimalnego nieprzerwanego okresu odpoczynku w wymiarze 24 godzin oraz również do odpoczynku dobowego w wymiarze 11 godzin, określonego w art. 3. Z kolei art. 7 dyrektywy 2003/88 określa w ust. 1, że państwa członkowskie przyjmują niezbędne środki w celu zapewnienia, by każdy pracownik był uprawniony do corocznego płatnego urlopu w wymiarze co najmniej czterech tygodni, zgodnie z warunkami uprawniającymi i przyznającymi mu taki urlop, przewidzianymi w ustawodawstwie krajowym i/lub w praktyce krajowej. Z kolei ust. 2 wskazuje, że minimalny okres corocznego płatnego urlopu nie może być zastąpiony wypłatą ekwiwalentu pieniężnego, z wyjątkiem przypadku gdy stosunek pracy ulega rozwiązaniu.

Powyższe przepisy nie odnoszą się do zagadnienia urlopu okolicznościowego, ponieważ regulują prawo do odpoczynku tygodniowego oraz prawo do corocznego płatnego urlopu wypoczynkowego.

Wyrok TSUE

TSUE dokonał wykładni art. 5 i 7 dyrektywy w zakresie tego, czy sprzeciwiają się one uregulowaniu krajowemu – prawu hiszpańskiemu (w tym układowi zbiorowemu pracy), które nie zezwala pracownikom na wykorzystanie przewidzianych w tym uregulowaniu urlopów okolicznościowych w dniach, w których pracownicy ci powinni świadczyć pracę, w zakresie, w jakim potrzeby lub obowiązki, których zaspokojeniu lub dopełnieniu mają służyć te urlopy okolicznościowe, występują w okresach odpoczynku tygodniowego lub corocznego płatnego urlopu wypoczynkowego, o których mowa w tych przepisach dyrektywy.

Jednocześnie z postanowień dyrektywy 2003/88 wynika, że jej przedmiot jest ograniczony do ustalenia minimalnych wymagań w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w odniesieniu do organizacji czasu pracy i że nie narusza ona uprawnienia państw członkowskich do stosowania przepisów krajowych bardziej sprzyjających ochronie pracowników.

TSUE podkreślił, że dni urlopów okolicznościowych przyznane na podstawie art. 46 układu zbiorowego nie są objęte zakresem stosowania dyrektywy 2003/88, lecz wiążą się z wykonywaniem przez państwo członkowskie jego własnych kompetencji. Nie zmienia to faktu, że prawo krajowe musi pozostawać w zgodzie z norami unijnymi w zakresie minimalnej ochrony gwarantowanej pracownikom przez tę dyrektywę, co do odpoczynku i urlopu.

Z utrwalonego orzecznictwa TSUE wynika, że celem prawa do corocznego płatnego urlopu, jest umożliwienie pracownikowi odpoczynku oraz zapewnienie mu okresu wytchnienia i wolnego czasu. Jest to odmienne np. od celu prawa do zwolnienia chorobowego (wyrok TSUE z 20.1.2009 r., C‑350/06 i C‑520/06; z 21.6.2012 r., C‑78/11). Korzystanie z prawa do urlopu powinno odbywać się w innym terminie niż w okresie zwolnienia chorobowego, jednak już nie jest tak, że korzystanie z prawa do urlopu okolicznościowego powinno się odbywać w innym terminie niż w okresie urlopu wypoczynkowego czy tygodniowego wypoczynku.

Charakter urlopów okolicznościowych

Dokonując wykładni postanowień układu zbiorowego pracy, TSUE wskazał, że płatne urlopy okolicznościowe przewidziane w przepisach będących przedmiotem postępowań głównych są nierozerwalnie związane z czasem pracy jako takim, wobec czego pracownicy nie mogą się na nie powoływać w okresach odpoczynku tygodniowego lub corocznego płatnego urlopu wypoczynkowego. W rezultacie tych urlopów okolicznościowych nie można zrównywać ze zwolnieniem chorobowym.

Co do skorzystania z płatnych urlopów okolicznościowych w okresie innym niż urlop wypoczynkowy czy tygodniowy odpoczynek, „(…) nie można jednak twierdzić, że z uwagi na to, iż okresy odpoczynku tygodniowego lub corocznego płatnego urlopu wypoczynkowego są uregulowane w art. 5 i 7 tej dyrektywy, przepisy te nakładają na państwo członkowskie, którego uregulowanie krajowe przewiduje możliwość skorzystania z płatnych urlopów okolicznościowych, obowiązek przyznania takich urlopów okolicznościowych już tylko z powodu zaistnienia jednego ze zdarzeń określonych w tym uregulowaniu podczas jednego z tych okresów, z pominięciem w rezultacie pozostałych przesłanek uzyskania i udzielenia takiego urlopu przewidzianych w owym uregulowaniu. Ustanowienie takiego obowiązku równałoby się bowiem z pominięciem faktu, że – jak zostało przypomniane w pkt 31 niniejszego wyroku – te urlopy okolicznościowe oraz regulujące je przepisy znajdują się poza systemem ustanowionym we wspomnianej dyrektywie”.