Podstawa wystąpienia przeszkody procesowej przy przestępstwie niealimentacji

Opis stanu faktycznego

SR w K. wyrokiem z 15.10.2020 r., II K 1083/18., uznał J.B. za winnego tego, że w okresie od 11.11.2017 r. do 18.7.2018 r. w K. uchylał się od wykonywania na rzecz małoletniej G.B. obowiązku alimentacyjnego przez niepłacenie świadczenia okresowego w postaci renty alimentacyjnej, której wysokość w kwocie miesięcznej 600 złotych określona została ugodą zawartą przed SO w K. 2.2.2016 r., w sprawie I C 593/15. Łączna wysokość powstałych zaległości przekraczała równowartość co najmniej trzech świadczeń okresowych, czym J.B. naraził małoletnią na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, tj. czyn z art. 209 § 1a KK. Sąd wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, jednak na podstawie art. 69 § 1 i 2 KK w zw. z art. 70 § 1 KK warunkowo zawiesił jej wykonanie na okres 2 lat próby. Na mocy art. 72 § 1 pkt 3 KK Sąd zobowiązał go do regularnego płacenia rat alimentacyjnych na rzecz małoletniej córki G.B., oraz na podstawie art. 72 § 1 pkt 1 KK – do informowania kuratora o przebiegu okresu próby.

Wyrok ten uprawomocnił się 23.10.2020 r. Kasację od wyroku złożył Prokurator Generalny, zaskarżając go w całości na korzyść skazanego J.B. Zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 366 § 1 KPK oraz art. 17 § 1 pkt 7 KPK, polegające na zaniechaniu wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, dotyczących uprzedniej karalności oskarżonego, co doprowadziło do skazania J.B. wyrokiem z 15.10.2020 r., II K 1083/18, za czyn z art. 209 § 1a KK, popełniony w okresie od 11.11.2017 r. do 18.7.2018 r. Za tożsamy występek, popełniony na szkodę tej samej małoletniej pokrzywdzonej, zawierający się w granicach czasowych od 23.8.2017 r. do 20.7.2018 r. oraz od 31.10.2018 r. do 11.2.2019 r., oskarżony został już uprzednio prawomocnie skazany wyrokiem nakazowym SR w K. z 8.5.2019 r., w sprawie II K 470/19, co stanowi bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia, określoną w art. 439 § 1 pkt. 8 KPK. Podnosząc ten zarzut, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i umorzenie postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 7 KPK. Po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść, SN uchylił zaskarżony wyrok i na podstawie art. 17 § 1 pkt. 7 KPK i umorzył postępowanie karne wobec J.B., a kosztami procesu obciążył Skarb Państwa.

Uzasadnienie SN

Zdaniem SN kasacja Prokuratora Generalnego była oczywiście zasadna, gdyż zaskarżony wyrok został wydany z rażącym naruszeniem prawa procesowego, opisanym w jej zarzucie. Jak bowiem ustalono, wyrokiem nakazowym z 8.5.2019 r., w sprawie II K 470/19, SR w K. uznał J.B. za winnego tego, że w okresie od 23.8.2017 r. do 20.7.2018 r., oraz od 31.10.2018 r. do 11.2.2019 r. w K., uchylał się od wykonywania na rzecz małoletniej G.B. obowiązku alimentacyjnego przez niepłacenie świadczenia okresowego w postaci renty alimentacyjnej, której wysokość w kwocie miesięcznej 600 złotych została określona wyrokiem SO w K. z 2.2.2016 r., I C 593/15. Łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości przekraczała równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych, czym naraził małoletnią na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, tj. czyn z art. 209 § 1a KK, i za to na mocy art. 209 § 1a KK w zw. z art. 34 § 1 i la pkt 1 KK, w zw. z art. 35 § 1 KK Sąd wymierzył mu karę 1 roku i 6 miesięcy ograniczenia wolności z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 30 godzin w stosunku miesięcznym. Działając na podstawie art. 34 § 3 KK w zw. z art. 72 § 1 pkt 3 KK, Sąd zobowiązał go do systematycznego łożenia na utrzymanie córki. Sąd wydał również rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów sądowych i zwolnił J.B. z obowiązku ich ponoszenia w całości (SR w K., II K 470/19). Wobec braku sprzeciwu uprawnionych stron wskazany wyrok nakazowy uprawomocnił się 18.5.2019 r. (SR w K., II K 470/19).

Analiza spraw karnych SR w K., II K 1083/18 (wyrok wydany w tej sprawie został zaskarżony kasacją) oraz II K 470/19 wskazuje, iż miejsce, sposób działania J.B., osoba małoletniej pokrzywdzonej, jak i przedmiot zamachu obu porównywanych przypisanych czynów zabronionych, zakwalifikowanych z art. 209 § 1a KK, w czasie obejmującym okres od 11.11.2017 r. do 18.7.2018 r., są tożsame. Zaś wyrok nakazowy wydany w sprawie II K 470/19, w części odnoszącej się do okresu od 23.8.2017 r. do 20.7.2018 r. oraz od 31.10.2018 r. do 11.2.2019 r., wykracza poza granice czasowe czynu przypisanego J.B. w wyroku w sprawie II K 1083/18. Tym samym późniejsze chronologicznie skazanie w sprawie II K 1083/18 dotyczyło prawomocnie osądzonego już czynu zabronionego. Powyższe uchybienie było wynikiem niedopełnienia przez Sąd meriti ustawowego obowiązku wszechstronnej weryfikacji okoliczności sprawy oraz zaniechania poczynienia prawidłowych ustaleń w przedmiocie sytuacji prawnej oskarżonego J.B., ukształtowanej wszystkimi wydanymi wobec niego, prawomocnymi wyrokami, do czego Sąd był zobowiązany na podstawie art. 366 § 1 KPK (por. np. wyroki SN z 17.1.2002 r., II KKN 45/01, Legalis; z 26.4.2018 r., IV KK 149/18, Legalis). Należy wskazać, iż uprzednie prawomocne skazanie wyrokiem nakazowym SR w K. z 8.5.2019 r., II K 470/19, wynikało z danych Krajowego Rejestru Karnego (SR w K., II K 1083/18), a przed zamknięciem przewodu sądowego, działając na podstawie art. 394 § 1 i 2 KPK, Sąd ten przecież uznał dowody zgromadzone w aktach sprawy za ujawnione bez odczytywania, a więc również i wskazane dane o karalności (SR w K., II K 1083/18). Powyższe dowodzi, iż Sąd meriti nie wyciągnął należytych wniosków z tego, że w czasie, kiedy przed tym Sądem toczyło się postępowanie w sprawie II K 1083/18, został już wobec J.B. wydany wyrok skazujący za tak samo zakwalifikowany występek. Właśnie z racji tego, że orzeczenie w sprawie II K 470/19 zapadło w związku ze skazaniem za czyn z art. 209 § 1a KK, celem wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy SR w K. zobowiązany był poczynić stosowne ustalenia w odniesieniu do uprzedniej karalności oskarżonego. W wyniku powyższego zaniechania wyrok SR w K. z 15.10.2020 r., II K 1083/18, zapadł z rażącym naruszeniem art. 17 § 1 pkt 7 KPK (powaga rzeczy osądzonej), ponieważ J.B. za ten sam okres trwałego przestępstwa niealimentacji został już wcześniej prawomocnie skazany na mocy orzeczenia tego samego SR.

Poza sporem jest, że powaga rzeczy osądzonej (res iudicata), która rodzi zakaz ne bis in idem stanowi negatywną, bezwzględną przesłankę procesową w rozumieniu dyspozycji art. 439 § 1 pkt 8 KPK. Podkreśla się, że prowadzenie postępowania karnego wbrew zasadzie ne bis in idem rażąco godzi w gwarancyjną regułę pewności stanu prawnego. Nie bez znaczenia jest również brak powtórnej legitymacji sądu do wymierzenia sprawiedliwości, skoro czyn sprawcy został już raz publicznie potępiony przez przypisanie winy i orzeczenie o karze za ten czyn (por. np. wyroki SN z 25.11.2004 r., WA 23/04, Legalis; z 11.1.2022 r., III KK 423/21).

W przypadku przestępstw niealimentacji, które należą do kategorii tzw. przestępstw zbiorowych, sformułowana w art. 17 § 1 pkt. 7 KPK przeszkoda procesowa może zachodzić wyłącznie wówczas, gdy okresy uporczywego uchylania się od obowiązku świadczeń alimentacyjnych, ustalone w kolejno rozpoznawanych sprawach, są identyczne i pokrywają się ze sobą, lub gdy okres określony w sprawie rozpoznawanej jako następna został w całości objęty skazaniem w sprawie rozpoznawanej poprzednio, prawomocnie już zakończonej – jak to miało miejsce w niniejszej sprawie (por. np. wyroki SN z 17.11.2004 r., V KK 272/04, Legalis; z 9.8.2017 r., II KK 222/17, Legalis; z 23.2.2021 r., IV KK 186/20, Legalis; z 7.7.2021 r., IV KK 286/21). Kierując się przedstawionymi motywami, SN orzekł jak w wyroku.

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →