Postępowanie przez Sądami I i II instancji
SR w T. wszczął postępowanie karne wobec N.D., który został oskarżony o znieważenie funkcjonariusza policji i naruszenie jego nietykalności cielesnej. W trakcie postępowania ustalono, że w chwili popełnienia czynów N.D. był niepoczytalny, czyli miał całkowicie zniesioną zdolność rozpoznawania znaczenia tych czynów i pokierowania swoim postępowaniem. W konsekwencji Sąd umorzył postępowanie oraz orzekł wobec podejrzanego środek zabezpieczający w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym. SO w G. utrzymał w mocy postanowienie zaskarżone przez obrońcę podejrzanego.
Kasacja RPO
RPO wniósł od tego orzeczenia kasację do SN wskazując, że doszło do rażącego naruszenia prawa na skutek rozpoznania sprawy pod nieobecność podejrzanego. Z art. 354 KPK wynika, że w razie wniesienia przez prokuratora wniosku o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy wniosek taki kieruje się na rozprawę, chyba że w świetle materiałów postępowania przygotowawczego popełnienie czynu zabronionego przez podejrzanego i jego niepoczytalność w chwili czynu nie budzą wątpliwości, a prezes sądu uzna za celowe rozpoznanie sprawy na posiedzeniu z udziałem prokuratora, obrońcy i podejrzanego. Podejrzany nie bierze udziału w posiedzeniu, tylko jeżeli z opinii biegłych wynika, że byłoby to niewskazane, chyba że sąd uzna jego udział za konieczny.
W kasacji wskazano, że w opiniach znajdujących się w aktach sprawy biegli lekarze psychiatrzy wyrazili stanowisko, iż stan zdrowia psychicznego podejrzanego pozwala na jego udział w postępowaniu. Sąd I instancji rozpoznał jednak sprawę tylko przy udziale prokuratora i obrońcy. W ocenie RPO obecność podejrzanego była obowiązkowa i nie można uznać, że przeszkodą był pobyt jego w Szpitalu dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w S., bowiem miejsce pobytu N.D. było Sądowi znane. W orzecznictwie podkreśla się, że jeśli sąd ma podjąć decyzję o zastosowaniu środka zabezpieczającego, który w sposób dogłębny ingeruje w chronioną konstytucyjnie sferę swobód jednostki, pozbawiając człowieka wolności poprzez przez umieszczenie go w zakładzie psychiatrycznym, to należy umożliwić mu realizowanie prawa do obrony, w tym poprzez możliwość zaprezentowania własnego stanowiska w sprawie przed organem procesowym rozstrzygającym w tej kwestii. Odstępstwo od takiego postępowania winno następować wyjątkowo i tylko przy dochowaniu wszelkich wymogów proceduralnych (zob. postanowienie SN z 5.4.2001 r., IV KKN 652/00, Legalis).
SN: Udział podejrzanego w posiedzeniu jest obligatoryjny
SN uchylił postanowienia Sądów I i II instancji i przekazał sprawę SR w T. do ponownego rozpoznania. Jak wyjaśniono ustawodawca w art. 354 KPK wprowadził kategoryczny nakaz rozpoznania sprawy na posiedzeniu z udziałem prokuratora, obrońcy i podejrzanego, co wyklucza co do zasady możliwość rozpoznania sprawy w tym trybie pod nieobecność któregokolwiek z wymienionych podmiotów (zob. wyrok SN z 27.2.2019 r., III KK 882/18). Podejrzany nie bierze udziału w posiedzeniu jedynie wówczas, gdy z opinii biegłych wynika, że byłoby to niewskazane ze względu na stan jego zdrowia psychicznego (zob. postanowienie SN z 3.6.2020 r., IV KK 501/19, Legalis). Jednak nawet w takich okolicznościach sąd może uznać udział podejrzanego za konieczny (zob. postanowienie SN z 3.2.2021 r., IV KK 582/19, Legalis). Tymczasem w żadnej ze zgromadzonych w toku postępowania sądowego opinii biegłych nie ma stwierdzeń wskazujących na to, że stan zdrowia podejrzanego N.D. nie pozwalał na jego udział w toczącym się postępowaniu. SN podkreślił, że w przypadku, gdy podejrzany przebywa w szpitalu psychiatrycznym, należy zapewnić jego realną obecność na posiedzeniu, a zatem nie jest wystarczające jedynie formalne zawiadomienie go o posiedzeniu, bez wydania zarządzenia o jego doprowadzeniu.
Bezwzględna przyczyna odwoławcza
SN w oparciu o przepis art. 439 § 1 pkt 11 KPK uznał, że postępowanie sądowe w sprawie toczyło się z rażącym naruszeniem prawa procesowego, mającym charakter tzw. bezwzględnej przyczyny odwoławczej, z uwagi na fakt, iż sprawę rozpoznawano pod nieobecność podejrzanego, którego obecność była obowiązkowa (zob. postanowienie SN z 5.3.2021 r., V KK 11/21, Legalis; postanowienie SN z 15.1.2021 r., II KK 317/20, Legalis). To zaś skutkowało koniecznością uchylenia zaskarżonego postanowienia oraz postanowienia Sądu I instancji, niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów, oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia (zob. wyrok SN z 8.6.2021 r., III KK 144/21, Legalis). SN podkreślił, że rozstrzygnięcie co do potrzeby zastosowania środka zapobiegawczego jest nierozerwalnie związane z umorzeniem postępowania z powodu niepoczytalności podejrzanego, a oba te rozstrzygnięcia wydano pod jego nieobecność.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
