Na gruncie niniejszej sprawy o ochronę dóbr osobistych pozwany zażądał wyłączenia od orzekania w sprawie sędziego SA, a także prezesa SA i wszystkich podlegających mu sędziów tego Sądu. W uzasadnieniu pozwany wskazał, że sędzia mógł popełnić szereg przestępstw przeciwko wymiarowi sprawiedliwości i że może być odpowiedzialny za organizację i kierowanie zorganizowaną grupą przestępczą, składającą się głównie z sędziów. W ocenie pozwanego jedną z korzyści majątkowych dla sędziów uczestniczących w rzeczonej grupie przestępczej miały być pożyczki mieszkaniowe udzielane przez prezesa SA.
Sędziowie SA złożyli oświadczenia o niezachodzeniu żadnych przesłanek uzasadniających wyłączenie ich od rozpoznania sprawy oraz o oczywistej nieprawdziwości stawianych im zarzutów i insynuacji.
Po przekazaniu sprawy SN, w oparciu o art. 52 § 1 KPC, celem rozpoznania wniosku i przydzieleniu sprawy sędziemu referentowi, pozwany wniósł o wyłączenie tego sędziego od rozpoznawania wniosku o wyłączenie sędziów SA ze względu na uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności. Pozwany wskazał, że w okresie gdy Sędzia referent był prezesem lub wiceprezesem SA zawarto z sędziami 44 umowy pożyczek mieszkaniowych, wśród których w ocenie pozwanego mogą występować również pożyczki nienależne, przyznawane w związku z przynależnością do grupy przestępczej.
SN oddalił wniosek. W uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia wskazał, że zgodnie z art. 49 § 1 KPC przyczyną wyłączenia sędziego jest okoliczność, która mogłaby wywoływać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w konkretnej sprawie, przy czym powinna być ona uprawdopodobniona.
SN podkreślił, że przy ocenie, czy określona okoliczność może wywoływać wątpliwość co do bezstronności sędziego, należy uwzględniać nie tylko punkt widzenia strony, lecz także to, czy powołana okoliczność może powodować taką wątpliwość z perspektywy obiektywnie i racjonalnie działającego obserwatora, a zatem, czy chodzi o wątpliwość uzasadnioną (por. postanowienia SN z 14.09.2017 r., V CO 165/17, Legalis; z 30.08.2018 r., I PK 143/18, Legalis; z 16.12.2019 r., II CO 208/19, Legalis, a także postanowienie SN z 11.01.2012 r., III KK 214/11, Legalis).
W ocenie SN opieranie się wyłącznie na kryterium subiektywnym, opartym o indywidualne przeświadczenie lub nawet przypuszczenie strony, mogłoby prowadzić do przekształcenia instytucji wyłączenia sędziego w instrument służący odsuwaniu od postępowania sędziów, których strona uznaje za „niewłaściwych” przez pryzmat subiektywnego pojmowania własnych interesów, co stałoby w kolizji z celami tej gwarancji procesowej.
W piśmiennictwie trafnie zwrócono uwagę na ryzyko obstrukcji procesowej, pojawiające się gdy strona, wytaczając powództwo wobec sędziego lub składając wobec niego akt oskarżenia, zmierza do wpłynięcia na obsadę sądu. Stanowisko to należy odnieść także do przypadków złożenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa przy braku weryfikowalnych twierdzeń co do dalszego toku czynności wywołanych tym zawiadomieniem i dokonanych na jego podstawie ustaleń. Sytuacje takie powinny podlegać szczególnie wnikliwemu badaniu przez sąd w kontekście ryzyka nadużycia prawa procesowego.
Przenosząc swe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy, SN wskazał, że w jego ocenie treść wniosku nie pozwalała uznać za uprawdopodobnioną okoliczności, o której mowa w art. 49 § 1 KPC. Pozwany nie przestawił twierdzeń, które obiektywnie mogłyby uprawdopodobniać związki między zarzutami stawianymi sędziom SA, względnie między tymi sędziami osobiście, a sędzią objętym rozpatrywanym wnioskiem. Pozwany nie powołał również innych faktów, które mogłyby rzutować na ocenę wniosku. Nie odwołał się on również do okoliczności odnoszących się do niezależności i niezawisłości sądu, stanowiących m.in. podstawę wystąpienia przez SN z pytaniami prejudycjalnymi do TSUE postanowieniem składu siedmiu sędziów Izby Cywilnej z 21.05.2019 r., III CZP 25/19, Legalis, i postanowieniem pełnego składu Izby Cywilnej z 2.09.2021 r., III CZP 11/21, Legalis.
Komentarz
W uzasadnieniu komentowanego orzeczenia SN podkreśla, że w przypadku wyłączenia sędziego na żądanie strony ciężar przytoczenia i uprawdopodobnienia faktów mogących wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności w rozpoznawanej sprawie spoczywa każdorazowo na wnioskodawcy (por. np. postanowienia SN z 10.01.2017 r., III UO 3/16, Legalis; z 16.12.2019 r., II CO 208/19, Legalis, a także wyrok SN z 21.03.2018 r., V CSK 256/17, Legalis), a podstawą oceny wniosku są przedstawione w nim zarzuty, fakty i dowody. Ponadto z uwagi na związane z nimi ryzyko obstrukcji procesowej, wnioski o wyłączenie sędziego powinny każdorazowo podlegać szczególnie wnikliwemu badaniu przez sąd.
adw. Krzysztof Szczecina
Drzewiecki, Tomaszek i Wspólnicy sp.j.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
