Upalne lato a warunki w firmie, czyli czy i co musi zapewnić pracodawca

Pracodawca ma obowiązek nie tylko zapewnić warunki pracy zgodne z BHP, ale też organizować pracę w sposób, który zmniejsza jej uciążliwość. W okresie letnim uciążliwość pracy może być szczególna, m.in. przez wysokie temperatury, nagłe zjawiska pogodowe typu gwałtowne burze czy też pracę w pomieszczeniach bez dobrej wentylacji.

Niezależnie od pory roku na pracodawcach spoczywa wiele obowiązków w zakresie zagwarantowania pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Wynikają one nie tylko z kodeksu pracy, ale też z różnych rozporządzeń. O wielu pracodawcy nie wiedzą albo opacznie je interpretują, co często kończy się wystąpieniem lub mandatem nałożonym przez inspektora pracy podczas kontroli firmy, a w skrajnych przypadkach niebezpiecznym zdarzeniem, którego uczestnikiem jest pracownik. Na progu sezonu wakacyjnego warto zweryfikować obowiązki pracodawcy związane z BHP, by uniknąć niebezpieczeństwa i zapewnić jak najlepsze warunki pracy swoim pracownikom.

Czy pracownicy mogą żądać latem dodatkowych świadczeń? Jakie obowiązki mają pracodawcy podczas upałów i nie tylko?

Posiłki i napoje

Przede wszystkim pracodawca musi zapewnić wszystkim pracownikom wodę zdatną do picia. Zapewnienie dostępu do wody (w odległości nie większej niż 75 m od stanowiska pracy) dotyczy każdego rodzaju pracy, tj. pracowników biur, kierowców, pracowników handlowych przemieszczających się po danym terenie, pracowników fizycznych pracujących wewnątrz i na zewnątrz budynków itd. Woda ma być zdatna do picia i w odpowiedniej temperaturze. Teoretycznie nie musi być w butelkach, ale jeśli jest to tzw. kranówka, powinna być uzdatniona i pochodzić z sieci wodociągowej, która jest objęta informacją o zdatności wody z kranu wprost do spożycia bez konieczności gotowania. Taka woda jest gwarantowana np. w Warszawie. Najlepszym, najbezpieczniejszym i najbardziej ekologicznym rozwiązaniem wydają się filtry.

W praktyce postawienie jednego dyspensera na piętrze albo baniaka z wodą, który regularnie jest pusty, w przypadku braku zdatnej do picia kranówki, nie oznacza wywiązania się z powyższych obowiązków.

Zapewnianie innych napojów oprócz wody jest dobrowolne, z zastrzeżeniem konkretnych przypadków. Tylko pracownikom zatrudnionym stale lub okresowo w warunkach szczególnie uciążliwych pracodawca musi zapewnić, nieodpłatnie oprócz wody, inne napoje. Ilość, rodzaj i temperatura tych napojów powinny być dostosowane do warunków wykonywania pracy i potrzeb fizjologicznych pracowników. Przykładem takich napojów może być woda średnio lub wysokozmineralizowana, napoje izotoniczne czy soki.

Definicji warunków szczególnie uciążliwych brak, ale do czynników uciążliwych zalicza się gorący mikroklimat.

Pracodawca powinien zapewnić napoje osobom pracującym:

1. w warunkach gorącego mikroklimatu (charakteryzującego się wartością wskaźnika obciążenia termicznego) – przy temperaturze powyżej 25°C (tu dodatkowo napoje powinny być wzbogacone w sole mineralne i witaminy),
2. przy pracach na otwartej przestrzeni – przy temperaturze otoczenia powyżej 25°C,
3. na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekracza 28°C (w pomieszczeniach biurowych pracodawcy mogą zwolnić się z powyższego obowiązku, gdy temperatura jest obniżana za pomocą klimatyzacji; wówczas wystarczające jest zapewnienie dostępu do wody zdatnej do picia),
4. przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, gdzie wydatki energetyczne to odpowiednio 1000 kcal u kobiet i 1500 kcal u mężczyzn.

Stanowiska pracy, na których pracownicy powinni otrzymywać napoje, oraz szczegółowe zasady ich wydawania pracodawca ustala w porozumieniu ze związkami zawodowymi, a jeśli ich brak – po uzyskaniu opinii przedstawicieli pracowników. Rekomendowane jest, by w razie wątpliwości zasięgnąć opinii inspektora BHP.

Napojów ma być tyle, by zaspokajać potrzeby pracowników. Powinny być dostępne w ciągu całej zmiany, nie tylko na początku pracy. Co istotne, nie można zastąpić obowiązku dostarczenia napojów zapłatą ekwiwalentu. Zatem przelanie pracownikowi pieniędzy w celu zakupu samodzielnie tych napojów zostanie zakwestionowane w razie kontroli PIP.

W celach higienicznych

Pracodawca musi też zapewnić wodę do celów higienicznych. Tu normy są konkretne: zasadniczo 30 l dziennie na każdego pracownika, ale przy pracach brudzących, wykonywanych w wysokiej temperaturze lub wymagających zapewnienia należytej higieny procesów technologicznych – 90 l (w tym 60 l w przypadku korzystania z natrysków), a przy pracach w kontakcie z substancjami szkodliwymi, trującymi lub zakaźnymi albo powodującymi silne zabrudzenie pyłami – 120 l (w tym 90 l w przypadku korzystania z natrysków).

Temperatura

Przepisy nie regulują maksymalnej temperatury w pomieszczeniach pracy (specjaliści BHP uważają jednak, że nie powinna przekraczać 30°C). Ustalone są natomiast temperatury minimalne.

W pomieszczeniach pracy trzeba zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju wykonywanej pracy – nie niższą niż 14°C. Tam, gdzie wykonywana jest lekka praca fizyczna bądź w pomieszczeniach biurowych, temperatura nie może być niższa niż 18°C.

Dobrym, choć co do zasady nieobowiązkowym rozwiązaniem, są klimatyzatory. Tu należy pamiętać, że jeśli spółka zdecyduje się je zamontować, ma obowiązek dbać o ich sprawność i regularne czyszczenie oraz odgrzybianie. Nie mogą powodować wyziębienia lub przegrzewania pomieszczeń pracy, a strumień powietrza pochodzący z urządzeń wentylacji nawiewnej nie powinien być skierowany bezpośrednio na stanowisko pracy.

Temperaturę pomieszczeń obniżą też rolety, żaluzje czy nowoczesne zewnętrzne markizy na okna. Pracodawcy mogą także zapewnić zwykłe wiatraki, oczywiście bezpieczne dla pracowników, z obudowami czy nieuszkodzonymi kablami.

Obowiązkowe klimatyzowane pomieszczenia do wypoczynku należy zapewnić etatowcom, którzy stale pracują w pomieszczeniach, w których temperatura spowodowana procesami technologicznymi jest wyższa niż 30°C. Dodatkowo, tu zapewnić należy przynajmniej dwukrotną wymianę powietrza w ciągu godziny.

Osoby pod ochroną

Szczególne regulacje obejmują pracowników młodocianych oraz kobiety w ciąży i karmiące piersią. Ci pracownicy są traktowani w sposób szczególny:

1. młodocianych nie wolno zatrudniać przy pracach wzbronionych – w tym przy pracy w pomieszczeniach, w których temperatura powietrza przekracza 30°C, a wilgotność względna powietrza przekracza 65 proc.,
2. kobiety w ciąży i kobiety karmiące piersią nie mogą wykonywać prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, mogących mieć niekorzystny wpływ na ich zdrowie, przebieg ciąży lub karmienie – są to m.in. prace wykonywane w środowisku o dużych wahaniach parametrów mikroklimatu, szczególnie przy występowaniu nagłych zmian temperatury powietrza w zakresie przekraczającym 15°C (przy braku możliwości stosowania co najmniej 15-minutowej adaptacji w pomieszczeniu o temperaturze pośredniej).

Krótszy czas

Pracodawcy mogą wprowadzić system skróconego czasu pracy poniżej podstawowych norm (8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy) dla pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia. Może to polegać na ustanowieniu przerw w pracy wliczanych do czasu pracy albo na obniżeniu liczby godzin pracy. Wykaz tych prac pracodawca ustala po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami oraz po zasięgnięciu opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną.

Doraźnym rozwiązaniem może być wprowadzenie rotacji na stanowiskach pracy i dodatkowe przerwy w celu ochłodzenia się i regeneracji sił. Nie może to jednak spowodować obniżenia wynagrodzenia. Jeśli pracodawca uzna to za słuszne, może zwolnić pracowników wcześniej do domu.

Odmowa pracy w upalny dzień

Żaden przepis prawa nie odnosi się wprost do kwestii rezygnacji z pracy albo jej przerwania przy danych warunkach atmosferycznych (np. przy upale, nadejściu burzy, gdy praca jest wykonywana na zewnątrz). Zachować trzeba jednak racjonalność i rozwagę. Pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom BHP i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia samego pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom. By z takiej odmowy pracy skorzystać, pracownik musi zawiadomić niezwłocznie przełożonego o powstrzymaniu się od pracy z ww. powodów. Przykładowo, gdy pomieszczenie pracy będzie silnie nasłonecznione od samego rana, temperatura na zewnątrz przekracza 30°C, okna nie mają rolet czy zasłon, nie ma klimatyzacji czy wiatraków albo też praca na hali produkcyjnej, gdy zepsuje się klimatyzacja lub wiatraki chłodzące pomieszczenie.

Skrajnymi, ale występującymi przypadkami, była praca operatorów żurawi, gdzie temperatura w kabinie często przekraczała 30°C, a pracownicy omdlewali. Na kanwie tych przypadków warunki pracy w kabinach przy obsłudze żurawi zostały uregulowane odrębnymi przepisami.

W każdym przypadku ważne jest zachowanie zdrowego rozsądku. Zwracamy uwagę, że zaprzestanie pracy nie oznacza zgody na opuszczenie miejsca pracy. Odejść można do miejsca, które zapewnia pracownikowi bezpieczeństwo. Za opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia pracownika może spotkać kara porządkowa.

Reagowanie na zmieniające się warunki pracy to obowiązek pracodawcy – w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracowników, musi wstrzymać pracę, wydać polecenie oddalenia się w bezpieczne miejsce, a do czasu usunięcia zagrożenia nie może wznowić pracy.

Marta Kosakowska-Tomczyk jest radcą prawnym, Senior Managing Associate, Kancelaria Deloitte Legal.
Maciej Mioduszewski, jest Associate, Kancelaria Deloitte Legal.