Aktualny stan prawny

W obowiązującym stanie prawnym umowa dożywocia zakłada przeniesienie przez świadczeniobiorcę (zbywcę) prawa własności nieruchomości na świadczeniodawcę (nabywcę) w zamian za pokrycie kosztów utrzymania, w szczególności poprzez przyjęcie zbywcy jako domownika, dostarczenie mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła, opału, zapewnienie pielęgnacji w chorobie. Stanowi o tym art. 908 § 1 KC. Funkcją dożywocia jest zatem zaspokojenie potrzeb osobistych uprawnionego. Ustanowienie dożywocia może nastąpić jedynie na rzecz osoby fizycznej. Zobowiązanym z tytułu umowy dożywocia może być natomiast osoba fizyczna, osoba prawna, a także jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której ustawa przyznała zdolność prawną.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, zmiana lub uchylenie postanowienia sądu w zakresie ubezwłasnowolnienia może nastąpić jedynie na wniosek osób uprawnionych do wnioskowania o jego ustanowienie oraz samej osoby ubezwłasnowolnionej bądź poprzez podjęcie przez sąd działania z urzędu, o czym stanowi art. 559 KPC.

Projektowane zmiany

Zmiany regulacji prawnej umowy dożywocia dotyczą ograniczenia katalogu osób, które mogą być jej stroną. Po nowelizacji w kręgu tym znajdą się małżonek, wstępni, zstępni, rodzeństwo, powinowaci w tej samej linii lub stopniu, dzieci rodzeństwa, ojczym, macocha, przysposabiający oraz jego małżonek, przysposobiony oraz jego małżonek, a także osoby pozostające faktycznie we wspólnym pożyciu, jeżeli stale zamieszkiwała z dożywotnikiem w chwili zawarcia umowy dożywocia. W ten sposób, bazując na zaufaniu, jakim darzą się osoby najbliższe, zabezpieczone zostaną interesy obu stron stosunku zobowiązaniowego.

Projektodawca wskazał, że aktualnie w praktyce umowa dożywocia jest wykorzystywana przez seniorów, aby zapewnić sobie dostatnie życie w czasie, w którym nie są już czynni zawodowo. Wielu z nich zawiera umowy z tzw. funduszami hipotecznymi, które traktują ten stosunek prawny jako formę inwestycji. Bazują one na założeniu, że wartość środków przekazanych dożywotnikowi będzie mniejsza, niż wartość nieruchomości.

Ryzyko zawierania tego typu umów polega głównie na tym, że działają one bez ustawowej regulacji, nadzoru ani tym bardziej gwarancji państwa. Najbardziej niebezpieczne dla beneficjenta są sytuacje, gdy przeciwko właścicielowi nieruchomości (funduszowi hipotecznemu) toczy się postępowanie egzekucyjne, w wyniku czego może dojść do zmiany właściciela nieruchomości. Wówczas podmiot odpowiedzialny za wypłatę renty może przestać wypłacać na rzecz seniora świadczenia. Podobnie, niebezpieczne są sytuacje, w których przedsiębiorca, będący właścicielem mieszkania, ogłosi upadłość. W przypadku tego typu umów brak jest również możliwości jakiegokolwiek rozliczenia wartości nieruchomości ze spadkobiercami dożywotnika, nawet w przypadku znacznie krótszego od przyjętego statystycznie życia klienta funduszu hipotecznego. Ocena dotychczasowej praktyki prowadzi do wniosku, że regulacja kodeksowa w obecnym kształcie nie zapewnia wystarczającej ochrony świadczeniobiorcom. W ocenie projektodawcy, instytucja umowy dożywocia nie powinna stanowić podstawy do wykonywania działalności gospodarczej, a służyć przede wszystkim przekazywaniu nieruchomości na rzecz osób najbliższych.

W projekcie przewidziano również wprowadzenie do systemu prawnego regulacji wymuszającej weryfikację przez sąd dalszego istnienia przesłanek ubezwłasnowolnienia. W znowelizowanym art. 557 KPC przewidziano wskazanie, że o ubezwłasnowolnieniu – zarówno częściowym, jak i całkowitym – sąd orzeka na określony w postanowieniu czas, który nie może przekraczać pięciu lat. Nadto, ma zostać dodany art. 557¹ KPC, określający, że postępowanie w zakresie weryfikacji orzeczonego ubezwłasnowolnienia powinno zostać wszczęte nie później niż na 6 miesięcy przed upływem czasu określonego w postanowieniu o ubezwłasnowolnieniu. Celem przedmiotowych zmian jest zapewnienie sądowi realnej możliwości zgromadzenia niezbędnego materiału dowodowego niezbędnego do zweryfikowania, czy dana osoba w dalszym ciągu znajduje się w stanie uniemożliwiającym bądź ograniczającym możliwość samodzielnego podejmowania decyzji. Sąd, poprzez odpowiednie stosowanie art. 557 KPC, będzie miał możliwość podtrzymania (utrzymania w mocy) orzeczenia wydanego uprzednio, jego zmiany co do zakresu (z ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe bądź z częściowego na całkowite) i powodu ubezwłasnowolnienia. Będzie mógł też uchylić postanowienie o ubezwłasnowolnieniu, w przypadku stwierdzenia, że przesłanki jego orzeczenia odpadły.

Ocena projektowanej regulacji

Proponowane w projekcie zmiany zasadniczo zasługują na aprobatę. System prawny powinien chronić słabszych uczestników obrotu gospodarczego, w tym również seniorów. Nowelizacja mająca na celu wyeliminowanie niekorzystnych zjawisk gospodarczych z ich udziałem, wskutek których niejednokrotnie tracą dorobek swojego życia oraz środki niezbędne do egzystencji, jest konieczna. Podobnie, zasadne jest wprowadzenie obligatoryjnej kontroli przez sąd dalszego istnienia przesłanek ubezwłasnowolnienia w czasie jego trwania. Uchroni to bowiem osoby ubezwłasnowolnione przed bezpodstawnym trwaniem w tym stanie. Należy jednak podkreślić, że kluczowe z punktu widzenia oceny regulacji jest poznanie ostatecznego kształtu wprowadzanych przepisów.

Etap legislacyjny

Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw pojawił się w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów (nr projektu UD395). Planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów to IV kwartał 2022 r.

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →