Stan faktyczny
Austriacki spór pomiędzy bankiem a stowarzyszeniem mającym na celu ochronę interesów konsumentów dotyczył stosowania przez bank standardowego warunku umownego zamieszczanego w umowach o udzielenie kredytu na zakup nieruchomości, który przewiduje, że w przypadku przedterminowej spłaty kredytu przez konsumenta koszty dodatkowe, których wysokość jest niezależna od okresu obowiązywania umowy, nie podlegają zwrotowi.
Stanowisko TSUE
Zgodnie z art. 25 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/17/UE z 4.2.2014 r. w sprawie konsumenckich umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi i zmieniającej dyrektywy 2008/48/WE i 2013/36/UE oraz rozporządzenie (UE) Nr 1093/2010 (Dz.Urz. UE L z 2014 r. Nr 60, s. 34) państwa członkowskie zapewniają, aby konsument miał prawo do pełnego lub częściowego wywiązania się ze swoich zobowiązań na mocy umowy o kredyt przed wygaśnięciem tej umowy. W takim wypadku konsument jest uprawniony do uzyskania obniżki całkowitego kosztu kredytu, na którą składają się odsetki i koszty przypadające na pozostały okres obowiązywania umowy. Trybunał wskazał, że prawodawca Unii przyjął szeroką definicję pojęcia „całkowity koszt kredytu ponoszonego przez konsumenta”. Z art. 4 pkt. 13 dyrektywy 2014/17/UE w zw. z art. 3 lit. g) dyrektywy 2008/48/WE wynika bowiem, że to pojęcie w rozumieniu pierwszego z tych przepisów obejmuje wszystkie koszty, które konsument musi ponieść z tytułu umowy o kredyt i które są znane kredytodawcy.
Trybunał stwierdził w wyroku z 11.9.2019 r. w sprawie Lexitor, C-383/18, Legalis, w odniesieniu do art. 16 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z 23.4.2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG (Dz.Urz. UE L z 2008 r. Nr 133, s. 66), że ani zawarte w tym przepisie odniesienie do „pozostałego okresu obowiązywania umowy”, ani analiza porównawcza poszczególnych wersji językowych tego przepisu nie pozwalają na określenie dokładnego zakresu przewidzianej w tym przepisie obniżki (pkt 24 i 25).
Trybunał wskazał, że art. 25 ust. 1 dyrektywy 2014/17/UE jest sformułowany niemal identycznie jak art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48/WE, w związku z czym należy uznać, że sama jego treść nie pozwala na określenie dokładnego zakresu przewidzianej w nim obniżki. Zatem TSUE uznał, że należy go interpretować z uwzględnieniem jego kontekstu oraz celów regulacji, której część on stanowi.
Z motywów 19 i 20 dyrektywy 2014/17/UE wynika, że ze względu na pewność prawa należy zapewnić, aby ta dyrektywa była spójna z innymi aktami przyjętymi w dziedzinie ochrony konsumentów i aby uzupełniała ona te akty. Niemniej z motywu 22 tej dyrektywy wynika również, że ważne jest uwzględnienie takich elementów specyficznych umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi, które uzasadniają odmienne podejście.
Rzecznik generalny podkreślił w pkt 69 opinii, że przewidziane w art. 25 ust. 1 dyrektywy 2014/17/UE prawo do obniżki nie ma na celu postawienia konsumenta w sytuacji, w jakiej znajdowałby się, gdyby umowa o kredyt została zawarta na krótszy okres, bądź na mniejszą kwotę czy, ujmując to bardziej ogólnie, na innych warunkach. Ma ono natomiast na celu dostosowanie tej umowy do okoliczności przedterminowej spłaty. Zatem, zdaniem TSUE, to prawo nie może obejmować kosztów, które – niezależnie od okresu obowiązywania umowy – są ponoszone przez konsumenta na rzecz kredytodawcy albo osoby trzeciej z tytułu świadczeń, które w momencie przedterminowej spłaty były już w całości spełnione.
Trybunał przyznał, że w kontekście dyrektywy 2008/48/WE orzekł już, że skuteczność prawa konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu byłaby osłabiona, gdyby ta obniżka mogła ograniczyć się do uwzględnienia jedynie kosztów przedstawionych przez kredytodawcę jako zależne od okresu obowiązywania umowy, ponieważ wysokość i podział tych kosztów są określane jednostronnie przez bank, a rozliczenie owych kosztów może obejmować pewną marżę zysku. Ponadto, ograniczenie możliwości obniżenia całkowitego kosztu kredytu jedynie do kosztów wyraźnie związanych z okresem obowiązywania umowy pociągałoby za sobą ryzyko, że konsument zostanie obciążony wyższymi jednorazowymi płatnościami w chwili zawarcia umowy o kredyt, ponieważ kredytodawca mógłby próbować ograniczyć do minimum koszty zależne od okresu obowiązywania umowy (wyrok Lexitor, pkt 31, 32). Trybunał podkreślił bowiem, że na gruncie dyrektywy 2008/48/WE zakres swobody działania, jakim dysponują instytucje kredytowe w swoich rozliczeniach i organizacji wewnętrznej, w praktyce bardzo utrudnia określenie przez konsumenta lub sąd kosztów obiektywnie związanych z okresem obowiązywania umowy (wyrok Lexitor, pkt 33). Jednakże TSUE przypomniał, że zgodnie z art. 14 ust. 1 i 2 dyrektywy 2014/17/UE przed zawarciem umowy kredytodawca, w stosownych przypadkach pośrednik kredytowy, lub wyznaczony przedstawiciel, jest zobowiązany do udzielenia konsumentowi informacji przy użyciu europejskiego znormalizowanego arkusza informacyjnego (ESIS), określonego w załączniku II do tej dyrektywy. Arkusz ten przewiduje podział kosztów obciążających konsumenta w zależności od tego, czy są one powtarzalne, czy też nie. Tymczasem taki standardowy podział kosztów obciążających konsumenta znacząco ogranicza zakres swobody, jakim dysponują instytucje kredytowe przy dokonywaniu rozliczeń i kształtowaniu swej organizacji wewnętrznej, i umożliwia zarówno konsumentowi, jak i sądowi krajowemu sprawdzenie, czy dany rodzaj kosztów jest obiektywnie związany z okresem obowiązywania umowy. W związku z tym przywołane w wyroku w sprawie Lexitor ryzyko nieuczciwego zachowania kredytodawcy nie może uzasadniać włączenia kosztów niezależnych od okresu obowiązywania umowy w zakres prawa do obniżki całkowitego kosztu kredytu, które przewidziano w art. 25 ust. 1 dyrektywy 2014/17/UE.
Jednakże TSUE przypomniał, że w celu zagwarantowania ochrony, z której korzystają konsumenci na mocy art. 41 lit. b) dyrektywy 2014/17/UE, zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia, aby przepisy, które te państwa przyjmują w celu transpozycji tej dyrektywy, nie mogły być obchodzone tak, aby skutkowało to utratą przez konsumentów ochrony przyznanej przez tę dyrektywę poprzez sposób formułowania umów.
Reasumując, TSUE orzekł, że art. 25 ust. 1 dyrektywy 2014/17/UE należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, w myśl którego prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku przedterminowej spłaty tego kredytu obejmuje wyłącznie odsetki i koszty, których wysokość jest zależna od okresu obowiązywania umowy o kredyt.
Komentarz
Z niniejszego wyroku wynika, że Trybunał wyraźnie rozgraniczył zakres ochrony konsumenckiej w przypadku przedterminowej spłaty kredytu w zależność od unijnego aktu prawa wtórnego, w którym dana umowa kredytu jest uregulowana.
Identyczna treść art. 25 ust. 1 dyrektywy 2014/17/UE i art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48/WE oraz wspólny cel obu dyrektyw, jakim jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów – jak wynika z prezentowanego wyroku – nie jest wystarczająca, aby uznać, że oba te przepisy można interpretować w ten sam sposób. Trybunał uznał bowiem w prezentowanym wyroku, że na gruncie dyrektywy 2014/17/UE wyrok w polskiej sprawie Lexitor, zgodnie z którym prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu obejmuje wszystkie koszty, które zostały nałożone na konsumenta, nie może być stosowany. Interesujące jest w tym zakresie kryterium, które Trybunał przyjął dla powyższego stanowiska, a mianowicie zakres swobody, jakim dysponuje instytucja kredytowa na podstawie przepisów dyrektywy. Trybunał wyjaśnił, że w przypadku dyrektywy 2014/17/UE ten zakres swobody jest ograniczony, w tym zwłaszcza poprzez obowiązek użycia przez taką instytucję arkusza ESIS, który przewiduje m.in. podział kosztów obciążających konsumenta w zależności od tego, czy są one powtarzalne, czy też nie.
Niewątpliwe prezentowane stanowisko TSUE, chociaż nie wskazano tego w niniejszym wyroku, znajduje uzasadnienie również w przebiegu prac legislacyjnych, poprzedzających przyjęcie dyrektywy 2014/17/UE, a w szczególności co do pojęcia „całkowity kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta”. Wniosek Komisji dotyczący tej dyrektywy zawierał bowiem w tym zakresie odesłanie do dyrektywy 2008/48/WE.
Warto zaznaczyć, że TSUE osłabiając nieco powyższe stanowisko, wskazał na obowiązki państw członkowskich, wynikające z art. 41 lit. b) dyrektywy 2014/17/UE. Trybunał podkreślił bowiem, że sądy krajowe powinny czuwać nad tym, aby koszty, które są nakładane na konsumenta niezależnie od okresu obowiązywania umowy o kredyt, obiektywnie nie stanowiły wynagrodzenia banku za czasowe korzystanie z kapitału stanowiącego przedmiot tej umowy lub za świadczenia na rzecz konsumenta, które w chwili przedterminowej spłaty nie zostały jeszcze spełnione. Zatem bank jest zobowiązany do sprecyzowania, czy dane koszty mają charakter powtarzalny, czy też nie.
Niniejszy wyrok Trybunału ma podstawowe znaczenie dla interpretacji art. 39 ust. 1 ustawy z 23.3.2017 r. o kredycie hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2245) przez polskie sądy. Warto przypomnieć, że rozstrzygane w niniejszym wyroku zagadnienie prawne zostało już przedstawione przez SO w Szczecinie SN, III CZP 144/22.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
