Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 5 ustawy z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 931; dalej: VATU), podatnikiem VAT może być również nabywca towarów (odwrotne obciążenie, reverse chargé). Niezbędne jest jednak łącznie spełnienie szeregu warunków tak co do statusu dostawcy jak i nabywcy. I tak:
- dokonującym dostawy musi podatnik nieposiadający siedziby działalności gospodarczej oraz stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium kraju, a w przypadku dostawy wybranych towarów podatnik nie może być dodatkowo zarejestrowany jako podatnik VAT czynny. Chodzi o towary inne niż gaz w systemie gazowym, energia elektryczna w systemie elektroenergetycznym, energia cieplna lub chłodnicza przez sieci dystrybucji energii cieplnej lub chłodniczej, a także bony typu SPV;
- z kolei nabywca powinien być zarejestrowany do celów VAT – w przypadku nabycia gazu w systemie gazowym, energii elektrycznej w systemie elektroenergetycznym, energii cieplnej lub chłodniczej przez sieci dystrybucji energii cieplnej lub chłodniczej. W przypadku transferu bonów jednego przeznaczenia, musi to być z zasady podatnik VAT. W pozostałych przypadkach pojawia się jeszcze dodatkowy warunek – podatnik powinien posiadać siedzibę działalności gospodarczej lub stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium kraju. Aby zachować pełną precyzję warto też zaznaczyć, że dostawa nie może być realizowana w procedurze WSTO ani SOTI.
Odwrotne obciążenie dotyczy też świadczenia usług. Tu podatnikiem może być wyłącznie nabywca będący podatnikiem VAT czynnie zarejestrowanym bądź zobowiązanym do rejestracji (dla zasady ogólnej określania miejsca świadczenia usług zgodnie z art. 28b VATU). Ale w pozostałych przypadkach (np. usług związanych z nieruchomością, o których mowa w art. 28e VATU) nabywca powinien także posiadać siedzibę działalności gospodarczej lub stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium kraju. Z kolei usługodawca nie może posiadać siedziby działalności gospodarczej oraz stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium kraju, a w przypadku usług związanych z nieruchomością dodatkowo nie może być zarejestrowany do celów VAT.
Ww. rozwiązania opierają się na przepisach Dyrektywy Rady 2006/112/WE z 28.11.2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz.Urz. UE L z 2006 r. Nr 347, s. 1; dalej: VATDyr). Nie są one jednak doskonałe, albowiem nadal wymuszają często konieczność rejestracji VAT przez podmioty zagraniczne w innych niż rodzima jurysdykcjach. A to kosztuje – Komisja Europejska szacuje średni koszt rejestracji VAT na 1200 EUR. Z kolei roczny koszt raportowania VAT w innym kraju oscyluje średnio między 2400 EUR (dla MŚP) a 8000 EUR (dla dużych przedsiębiorców). Stąd pomysł na zmianę zasad w ww. zakresie.
Więcej odwrotnego obciążenia
W celu minimalizowania konieczności rejestracji w państwie członkowskim, w którym ma miejsce opodatkowanie krajowych dostaw towarów między przedsiębiorcami, Komisja Europejska proponuję nowelizację art. 194 VATDyr. Zmiana ma spowodować nałożenie na państwa członkowskie obowiązku akceptacji stosowania mechanizmu odwrotnego obciążenia, w przypadku gdy dostawca, który nie ma siedziby do celów VAT w państwie członkowskim, w którym VAT jest należny, dokonuje dostaw towarów na rzecz podmiotu zidentyfikowanego do celów VAT w tym państwie członkowskim. Wszystko w celu braku konieczności rejestracji do celów VAT w tym innym państwie. Propozycja przepisu stanowi, że w przypadku gdy podlegające opodatkowaniu dostawa towarów lub świadczenie usług są dokonywane przez podatnika niemającego siedziby w państwie członkowskim, w którym VAT jest należny, państwa członkowskie zezwalają, aby podatnikiem zobowiązanym do zapłaty VAT była osoba, na rzecz której dostarczane są towary lub świadczone są usługi, jeżeli osoba ta jest już zidentyfikowana w tym państwie członkowskim. Państwa członkowskie utracą możliwość określania warunków stosowania odwrotnego obciążenia tak, jak ma to miejsce obecnie.
Transakcje te będą również rejestrowane w informacjach podsumowujących VAT UE. To ważne uwzględniając zmiany, jakie mają dotknąć tę instytucję. Przypomnijmy, że termin przekazania danych w nowych VAT UE ma wynosić dwa dni robocze od wystawienia faktury lub od dnia, w którym faktura powinna była zostać wystawiona. Ma też mieć miejsce drogą elektroniczną i zgodnie z normą europejską, a więc w sposób ustrukturyzowany.
Zmiany w ww. zakresie mają wejść w życie 1.1.2025 r.
Komentarz
To bardzo ważna zmiana. Sam fakt rejestracji nabywcy do celów VAT w kraju opodatkowania sprawi, że odwrotne obciążenie będzie stosowane. Odpadnie chociażby kryterium stałego miejsca prowadzenia działalności. Pomimo zdefiniowania w przepisach unijnych, budzi ono nadal wątpliwości praktyczne. Czego dowodem są chociażby pojawiające się jak grzyby po deszczu kolejne wyroki TSUE w tym zakresie (ostatni wyrok TSUE z 29.6.2023 r., C-232/22, Legalis, to przykład najnowszy, choć nie jedyny). Wyobraźmy sobie np. zagranicznego podatnika, który zarejestrował się do VAT w Polsce, wyłącznie na potrzeby transakcji łańcuchowych. Zdarzyło się jednak tak, że nabywa on w Polsce usługi związane z nieruchomością od podmiotu zagranicznego. Dziś usługodawca takich usług musi się zarejestrować do VAT w Polsce. To problem dla niego, ale i dla nabywcy, który musi płacić za usługi uwzględniając 23% podatek (na czym cierpi płynność finansowa). Nowe przepisy uwolnią obydwa ww. podmioty z tej jawnej uciążliwości.
Nie wszystkie problemy jednak znikną. Nadal nierozwiązane pozostaną rozterki np. w branży elektromobilności. Z uwagi na niejasne przepisy dotyczące miejsca dostawy energii elektrycznej, zagraniczne podmioty z branży nadal powinny rejestrować się do celów VAT w Polsce, co nie jest regułą w innych krajach (przykładowa interpretacja Dyrektora KIS w temacie to ta z 8.4.2022 r., 0114-KDIP1-2.4012.608.2021.2.JO, Legalis).
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
