Stan faktyczny
Sąd Apelacyjny w Gdańsku rozpoznawał sprawę na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonego. Sprawa dotyczyła usiłowania zabójstwa, popełnionego w stanie znacznego ograniczenia możliwości rozumienia znaczenia czynu i kierowania swoim postępowaniem w rozumieniu art. 31 § 2 KK (art. 13 § 1 KK w zw. z art. 148 § 1 KK i art. 156 § 1 KK w zw. z art. 11 § 3 KK w zw. z art. 31 § 2 KK).
Przyczyny odstąpienia od sporządzenia uzasadnienia wyroku na formularzu
Obowiązek sporządzenia uzasadnienia orzeczenia jest nie tylko wymogiem formalnym, lecz także ma istotne znaczenie merytoryczne. Uzasadnienie ma bowiem umożliwić stronom, a zwłaszcza oskarżonemu, jego kontrolę oraz poznać motywy rozstrzygnięcia. Uzasadnienie pełni nie tylko funkcje procesowe, lecz także buduje autorytet wymiaru sprawiedliwości i kształtuje zewnętrzne przekonanie o sprawiedliwości orzeczenia.
Nawiązując do orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego stwierdzono, że uzasadnienie spełnia różne funkcje: sprzyjania samokontroli organu orzekającego, albowiem to sąd musi wykazać, że orzeczenie jest materialnie i formalnie prawidłowe, słuszne oraz odpowiada wymogom sprawiedliwości; wyjaśniająco-interpretacyjną (w tym dokumentacyjną i ułatwiającą realizację orzeczenia po jego uprawomocnieniu się); kontrolną zewnętrzną sensu stricto, umożliwiając dokonanie oceny wyroku przez organ wyższej instancji; kontrolną zewnętrzną sensu largo, dokonywaną przez sądy, doktrynę, opinię publiczną i praktykę; wreszcie legitymizacyjną, umożliwiającą akceptację orzeczenia w skali indywidualnej i jego legitymizację społeczną. Za podstawową uznaje się funkcję kontrolną zewnętrzną.
Uzasadnienie jest elementem prawa do rzetelnego procesu sądowego. Pozwala na zapoznanie się z argumentami sądu, leżącymi u podstaw wydanego rozstrzygnięcia, wskazuje stronom, że ich sprawa została właściwe rozpoznana, a stanowiska wysłuchane.
Zrozumienie motywów wyroku wpływa także na jego wykonalność, a jeśli przysługuje środek zaskarżenia – na przeprowadzenie prawidłowej kontroli instancyjnej, która będzie niemożliwa lub znacznie utrudniona, jeśli nie będzie znana motywacja wydania zaskarżonego rozstrzygnięcia. Brak uzasadnienia lub jego niezrozumiałość, może spowodować wręcz ograniczenie prawa do odwoławczego etapu postępowania, a co za tym idzie – prawa do sądu.
Mając na uwadze całokształt powyższej argumentacji skonstatowano, że formularz urzędowy uzasadnienia wyroku nie spełnia wymogów art. 424 KPK oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz z art. 6 ust. 1-3 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Stwierdzenie to było wystarczające dla sporządzenia uzasadnienia w tradycyjny sposób tj. z pominięciem urzędowego formularza.
Orzeczenie w omawianym zakresie stanowi powielenie stanowiska wyrażonego w uzasadnieniu wyroku Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z 29.1.2020 r. (III K 566/19, Legalis). Te orzeczenia, jak i kolejne, do których nie zostanie sporządzone uzasadnienie na formularzu z powołaniem na sprzeczność przepisu art. 99a KPK z art. 424 KPK oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji RP oraz z art. 6 ust. 1-3 EKPCz, mogą stanowić asumpt do wprowadzenia zmian w KPK. Zmiany legislacyjne mogłyby polegać albo na zrezygnowaniu z formularzy albo na wprowadzeniu ustawowych wyjątków uzasadniających odstąpienie od sporządzenia uzasadnienia na formularzu (np. w sprawie zawiłej lub z ważnych przyczyn, które to okoliczności uzasadniają odrodzenie sporządzenia uzasadnienia postanowienia, zgodnie z art. 98 § 2 KPK).
Rozstrzygnięcie sądu odwoławczego może podlegać kontroli nadzwyczajnej w przypadku wniesienia kasacji. Nie jest więc wykluczone, że Sąd Najwyższy będzie musiał rozstrzygnąć, jeśli będzie to przedmiotem nadzwyczajnego środka zaskarżenia, czy w realiach niniejszej sprawy niesporządzenie uzasadnienia na formularzu stanowi rażące naruszenie prawa, które mogło mieć istotny wpływ na treść orzeczenia (art. 523 § 1 i 3 KPK).
