Propozycje zmian opracowanych przez resort sprawiedliwości trafiły właśnie do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów.
Testament ustny jest jedną z najczęściej stosowanych form testamentu szczególnego, ale od dawna sprawia problemy dowodowe w praktyce sądowej. Nierzadko jest zwyczajnie fałszowany, stąd wracające postulaty nawet jego zniesienia. Z drugiej strony doświadczenie pokazuje, że ta forma przekazywania ostatniej woli jest przydatna, gdyż wielu Polaków z testamentem czeka do ostatniej chwili, kiedy nie są w stanie własnoręcznie napisać dokumentu czy dojechać do notariusza.
Wedle propozycji MS inaczej niż teraz do sporządzenia testamentu ustnego ma nie wystarczyć sama obawa rychłej śmierci spadkodawcy ani braku możliwości sporządzenia testamentu w innej formie. Te szczególne okoliczności będą musiały wystąpić nagle, a treść oświadczenia ostatniej woli spadkodawcy wobec świadków powinna być spisana niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu miesiąca, a jeśli nie uczyniono tego przed śmiercią testatora, w ciągu trzech miesięcy (dziś sześciu) po jego śmierci. Te zmiany przyczynić się mają do sporządzenia o wiele bardziej dokładnego oświadczenia spadkodawcy.
Projekt przewiduje także nowy sposób sporządzenia testamentu ustnego – testament ustny audiowizualny. Będzie on zapisywany za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk na trwałym nośniku informacji, pozwalającym na ich odtworzenie. Umożliwi to testowanie większej liczbie osób będących w sytuacji zagrożenia życia.
Co się zaś tyczy ryzyka sfałszowania tego typu testamentów, np. za pomocą sztucznej inteligencji, to testament ustny audiowizualny nie będzie zaliczany do formy zwykłej, lecz szczególnej (podobnie jak testament ustny sporządzany z udziałem świadków). Sąd zbada w szczególności stan świadomości i swobody testatora w chwili testowania. Pojęcie trwałego nośnika jest zdefiniowane w ustawach szczególnych, a sądy powinny móc elastycznie określać, na czym polegało zarejestrowanie obrazu i dźwięku w danym przypadku. Utrwalenia może dokonać zarówno sam testator, jak i inna osoba. Spadkodawca w oświadczeniu testamentowym powinien podać miejsce i datę jego sporządzenia i nie będzie konieczna obecność świadków.
Ministerstwo Sprawiedliwości planuje też rozszerzenie możliwości sporządzenia testamentu wojskowego na wszelką działalność sił zbrojnych, zarówno na terenie Polski, jak i poza nim, a więc także międzynarodowe interwencje zbrojne, np. sił NATO.
Co się tyczy procedury sądowej, to projekt przewiduje nowy instrument służący uchylaniu postanowień spadkowych, wydanych z naruszeniem powagi rzeczy osądzonej uprzedniego postanowienia spadkowego w odniesieniu do tego samego spadku (to częsty przedmiot skarg nadzwyczajnych).
Sąd, który orzekał w pierwszej instancji w postępowaniu i wydał postanowienie naruszające zasadę powagi rzeczy osądzonej, będzie umocowany do uchylenia późniejszego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku w razie wykrycia wcześniejszego prawomocnego postanowienia.
Etap legislacyjny: projekt wpisany do wykazu prac rządu
