Nowa ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego od 2025 r.

Potrzeba uchwalenia nowych przepisów i dotychczasowy stan prawny

DochSamTerytU ma na celu zapewnienie stabilnego i przewidywalnego systemu finansowania dla samorządów. Jednostki samorządu terytorialnego odpowiadają za świadczenie większości podstawowych usług publicznych, takich jak edukacja, opieka społeczna czy gospodarka komunalna, dlatego stabilność ich finansów jest kluczowa dla efektywnej realizacji tych zadań. Dotychczas obowiązująca ustawa z 13.11.2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 356) funkcjonowała ponad 20 lat i w tym czasie otoczenie społeczno-gospodarcze, a także ramy prawne uległy znacznym zmianom. System finansowania jednostek samorządu terytorialnego nie nadążał za tymi zmianami, co podkreślały nie tylko samorządy, ale także środowiska naukowe. O konieczności reformy świadczyły również wnioski Najwyższej Izby Kontroli, która w swoich raportach wskazywała na potrzebę stabilizacji finansowania zadań publicznych realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego.

Cele nowych regulacji

Głównym celem wprowadzonych zmian jest wzmocnienie finansów jednostek samorządu terytorialnego poprzez zwiększenie ich dochodów własnych oraz wprowadzenie stabilności w finansowaniu. Nowy system zakłada, że dochody podatkowe będą głównym źródłem dochodów jednostek samorządu terytorialnego, natomiast subwencje z budżetu państwa będą miały charakter uzupełniający. Oparcie finansowania jednostek samorządu terytorialnego na dochodach wynikających z lokalnych podatków PIT oraz CIT ma na celu uniezależnienie ich finansów od wahań i zmian w systemie podatkowym. Dzięki temu samorządy nie będą musiały obawiać się wpływu zmian podatkowych, takich jak wprowadzenie ulg, zwolnień czy podwyższania kwoty wolnej od podatku.

Kolejnym istotnym celem jest wprowadzenie przejrzystości i obiektywności w naliczaniu środków dla poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego. Nowy system dochodów jest oparty na obiektywnych wskaźnikach, które są mierzalne i trudne do manipulowania, co ma zapewnić adekwatność kryteriów podziału środków publicznych.

Zakres przedmiotowy nowej ustawy

DochSamTerytU określa:

1. źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego;
2. zasady ustalania i przekazywania jednostkom samorządu terytorialnego dochodów własnych, subwencji ogólnej oraz dotacji celowych z budżetu państwa;
3. zasady ustalania potrzeb finansowych jednostek samorządu terytorialnego i ich finansowania.

Nowy system naliczania dochodów i potrzeby finansowe jednostek samorządu terytorialnego

Jedną z kluczowych zmian wprowadzonych przez DochSamTerytU jest nowe podejście do naliczania dochodów jednostek samorządu terytorialnego z tytułu udziału w podatkach dochodowych. W przeciwieństwie do dotychczasowego systemu, w którym dochody samorządów były liczone na podstawie podatku należnego, nowy system zakłada naliczanie dochodów jako procent od faktycznych dochodów podatników zamieszkałych lub prowadzących działalność na terenie danej jednostki samorządu terytorialnego. Dzięki temu samorządy będą mogły czerpać większe korzyści z rozwoju gospodarczego na swoim terenie, gdyż ich dochody będą rosły proporcjonalnie do wzrostu dochodów mieszkańców i przedsiębiorstw.

Jak wynika z nowych przepisów, wysokość udziału w PIT wynosi dla:

– dochodów podatników PIT zamieszkałych na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego.

W odniesieniu do CIT wskaźniki te wyniosą odpowiednio dla:

– dochodów podatników CIT posiadających siedzibę na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego.

Co więcej, nowy system przewiduje wprowadzenie waloryzacji dochodów podatników do warunków budżetowych, co pozwoli samorządom lepiej planować swoje finanse.

DochSamTerytU wprowadza także pojęcie „potrzeb finansowych jednostki samorządu terytorialnego”, które będą elementem kalkulacyjnym do ustalenia subwencji ogólnej z budżetu państwa. Zgodnie z nowymi przepisami, potrzeby finansowe jednostki samorządu terytorialnego to suma potrzeb:

1. wyrównawczych;
2. oświatowych;
3. rozwojowych;
4. ekologicznych;
5. uzupełniających.

Uwzględnienie zróżnicowanych potrzeb wydatkowych jednostek samorządu terytorialnego ma na celu bardziej sprawiedliwy podział środków, który będzie odzwierciedlał rzeczywiste wydatki samorządów związane z realizacją ich zadań.

Zmiany w zakresie subwencji i korekty zamożności

Jednym z kluczowych elementów DochSamTerytU jest zmiana mechanizmu korekty zamożności jednostek samorządu terytorialnego, który w obecnym systemie był realizowany poprzez tzw. „janosikowe”. W nowym systemie przewidziano ograniczenie przepływów środków między jednostkami samorządu terytorialnego a budżetem państwa. Najbogatsze samorządy, zamiast dokonywać wpłat do budżetu państwa, będą miały obniżane kwoty dochodów z PIT oraz CIT. Mechanizm ten ma na celu zmniejszenie obciążeń finansowych jednostek samorządu terytorialnego, przy jednoczesnym zapewnieniu bardziej sprawiedliwego podziału środków. Co więcej, subwencje ogólne mają pełnić rolę uzupełniającą, a nie podstawową, co pozwoli jednostkom samorządu terytorialnego na większą niezależność finansową.

DochSamTerytU wprowadza także nowe kryteria podziału subwencji, uwzględniając m.in. specyfikę potrzeb wydatkowych jednostek samorządu terytorialnego oraz zróżnicowanie dochodowe między poszczególnymi kategoriami samorządów.

Na szczególną uwagę zasługuje wsparcie finansowe dla jednostek samorządu terytorialnego, na terenie których znajdują się obszary o szczególnych walorach przyrodniczych. Ich potrzeby ekologiczne będą ustalane na podstawie powierzchni chronionych terenów, takich jak parki narodowe czy obszary Natura 2000, co ma na celu zrekompensowanie jednostkom samorządów terytorialnych kosztów wynikających z ograniczeń rozwojowych na tych terenach. Subwencja ogólna będzie dostosowana do realnych potrzeb samorządów i zreformowana w taki sposób, aby lepiej odpowiadała na wyzwania współczesnych jednostek samorządu terytorialnego.

Etap legislacyjny

Prezydent podpisał ustawę 21.10.2024 r. Większość jej przepisów wejdzie w życie 1.1.2025 r.

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →