Podważenie przez konsumenta prawomocnego wyroku

Stan faktyczny

Rumuński spór pomiędzy YI (konsument) wynikał z umowy kredytu zawartej przez niego z ERB (instytucja kredytowa).

YI bez pomocy adwokata wniósł do sądu właściwego według siedziby ERB powództwo (dalej: pierwsze postępowanie sądowe) mające na celu stwierdzenie nieuczciwego charakteru niektórych warunków zawartych w umowie kredytu. Sąd oddalił powództwo jako bezzasadne (dalej: pierwsze orzeczenie sądowe). YI nie wniósł apelacji od tego wyroku i wyrok się uprawomocnił. Następnie YI, reprezentowany tym razem przez adwokata, wniósł pozew do sądu właściwego według jego miejsca zamieszkania (dalej: drugie postępowanie sądowe). Powództwo to zostało wytoczone również przeciwko ERB i dotyczyło tych samych warunków umownych.

Sąd odsyłający powziął wątpliwości co do sposobu, w jaki należy wyważyć prawa konsumenta oraz zasadę powagi rzeczy osądzonej.

Stanowisko TS

Z uwagi na charakter i znaczenie interesu publicznego, jakim jest ochrona konsumentów, dyrektywa Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29) zobowiązuje państwa członkowskie, co wynika z art. 7 ust. 1 w zw. z motywem dwudziestym czwartym dyrektywy 93/13/EWG, do zapewnienia stosownych i skutecznych środków „mających na celu zapobieganie dalszemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców (przedsiębiorców) z konsumentami”.

Zgodnie z jednolitym orzecznictwem TS prawo Unii nie harmonizuje procedur mających zastosowanie do badania ewentualnie nieuczciwego charakteru warunku umownego, wobec czego te procedury należą do wewnętrznego porządku prawnego państw członkowskich na mocy zasady ich autonomii proceduralnej, pod warunkiem jednak, że są one zgodne z zasadami równoważności i skuteczności (wyrok TS z 9.4.2024 r., Profi Credit Polska (Wznowienie postępowania zakończone prawomocnym orzeczeniem), C-582/21, Legalis, pkt 74).

Trybunał przypomniał znaczenie zasady powagi rzeczy osądzonej zarówno w unijnym, jak i w krajowych porządkach prawnych. Prawo Unii nie zobowiązuje zatem sądu krajowego do zaprzestania stosowania krajowych zasad proceduralnych nadających powagę rzeczy osądzonej danemu orzeczeniu, nawet jeśli umożliwiłoby to konwalidację sytuacji w porządku krajowym, która jest niezgodna z tym prawem.

Odnośnie do przestrzegania wymogów wynikających z zasad równoważności i skuteczności TS wskazał, że należy je rozpatrywać z uwzględnieniem miejsca danego przepisu w całości procedury, jej przebiegu i jej cech szczególnych, przed poszczególnymi sądami krajowymi. W związku z tym, jeżeli obowiązujące krajowe zasady proceduralne obejmują możliwość, z zachowaniem pewnych warunków, dokonania przez sąd krajowy zmiany orzeczenia posiadającego moc rzeczy osądzonej w celu doprowadzenia do sytuacji zgodnej z prawem krajowym, możliwość ta zgodnie z zasadami równoważności i skuteczności powinna zostać wykorzystana w pierwszej kolejności, jeśli te warunki zostały spełnione, w celu doprowadzenia sytuacji będącej przedmiotem postępowania głównego do stanu zgodnego z prawem UE (wyrok C-582/21, pkt 42).

Co się tyczy zasady skuteczności, TS podkreślił, że ciążący na państwach członkowskich obowiązek zapewnienia skuteczności praw, które jednostki wywodzą z prawa Unii, wiąże się w szczególności w odniesieniu do praw wynikających z dyrektywy 93/13/EWG z wymogiem skutecznej ochrony sądowej, ustanowionym również w art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (dalej jako: KPP), który obowiązuje w szczególności w odniesieniu do zasad proceduralnych dotyczących powództw opartych na takich prawach (wyrok C-582/21, pkt 76).

W niniejszej sprawie wątpliwości sądu odsyłającego dotyczą głównie zgodności konkretnego przebiegu pierwszego postępowania sądowego z dyrektywą 93/13/EWG, a nie właściwego rumuńskiego uregulowania. W ocenie TS żaden element wynikający z postanowienia odsyłającego nie wskazuje bowiem na to, że mające zastosowanie rumuńskie przepisy dotyczące sposobów wdrażania zasady powagi rzeczy osądzonej w ramach wytaczanych przez konsumentów powództw o stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunków umownych nie są zgodne z zasadą skuteczności. Jednakże zbadanie powyższego należy do sądu odsyłającego. Trybunał stwierdził, że spoczywający na sądzie krajowym obowiązek zbadania z urzędu potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umownych jest uzasadniony charakterem i znaczeniem interesu publicznego leżącego u podstaw ochrony, jaką dyrektywa 93/13/EWG przyznaje konsumentom. Zatem skuteczna kontrola ewentualnie nieuczciwego charakteru warunków umownych, taka jak wymagana przez dyrektywę 93/13/EWG, nie mogłaby zostać zagwarantowana, gdyby powaga rzeczy osądzonej przysługiwała orzeczeniom sądowym nieprzewidującym takiej kontroli (wyrok TS z 17.5.2022 r., Ibercaja Banco, C-600/19, Legalis, pkt 50).

Trybunał podkreślił, że niekorzystny wynik skutecznej kontroli potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umownych nie może bowiem sam w sobie stanowić elementu mogącego podważyć zasadę powagi rzeczy osądzonej.

Zdaniem TS przywołane we wniosku prejudycjalnym okoliczności, niekoniecznie oznaczają, że pierwsze postępowanie sądowe nie było w stanie zagwarantować odpowiedniej kontroli rzekomo nieuczciwych warunków umownych i w konsekwencji zapewnić konsumentowi skuteczną ochronę sądową, zagwarantowaną w art. 47 KPP. Trybunał wskazał, że sprawdzenie powyższego należy do sądu odsyłającego. W szczególności ten sąd powinien sprawdzić, czy pierwsze orzeczenie sądowe zostało należycie doręczone konsumentowi ze wskazaniem przysługujących mu środków zaskarżenia oraz czy nie istnieją inne szczególne powody związane z przebiegiem tego postępowania, takie jak brak uzasadnienia owego orzeczenia, które mogłyby uniemożliwić konsumentowi skuteczne skorzystanie z przysługujących mu praw procesowych lub zniechęcić go do tego.

Trybunał orzekł, że art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG w związku z jej motywem dwudziestym czwartym, zasadą skuteczności i art. 47 KPP należy interpretować w ten sposób, iż nie nakłada on na sąd krajowy obowiązku zbadania potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, jeżeli warunki te zostały już zbadane przez inny sąd krajowy, którego orzeczenie korzysta z powagi rzeczy osądzonej. Dotyczy to sytuacji, gdy przed tym pierwszym sądem konsument nie korzystał z pomocy adwokata, nie uczestniczył w rozprawie i nie skorzystał z dostępnego mu środka zaskarżenia, pod warunkiem że orzeczenie to zostało należycie doręczone konsumentowi ze wskazaniem przysługujących mu środków zaskarżenia oraz że nie istnieją inne szczególne powody związane z przebiegiem tego postępowania, takie jak brak uzasadnienia owego orzeczenia, które mogłyby uniemożliwić konsumentowi skuteczne skorzystanie z przysługujących mu praw procesowych lub zniechęcić go do tego.

Komentarz

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →