Skarga kasacyjna
M.N. wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okregowego w W. wydanego w sprawie przeciwko jego żonie – A.J. o ustanowienie rozdzielności majątkowej. Jako podstawę przyjęcia skargi kasacyjnej wskazano istotne zagadnienie prawne dotyczące przesłanek ustanowienia rozdzielności majątkowej z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa. Skarżący twierdził, że w sprawie z jego powództwa takie przesłanki wystąpiły, jednak sądy niższych instancji nie podzieliły tego stanowiska. W uzasadnieniu skargi kasacyjnej wyjaśniono, że przed wytoczeniem sprawy rozwodowej małżonkowie od dłuższego czasu żyli w separacji faktycznej. W tym czasie M.N. gromadził oszczędności w celu sfinansowania rozwodu oraz zabezpieczenia swojej przyszłości.
Zarówno w orzecznictwie Sadu Najwyższego, jak i piśmiennictwie przyjmuje się, że uzależnienie żądania ustanowienia rozdzielności majątkowej od wystąpienia ważnych powodów ma służyć dobru rodziny. W skardze kasacyjnej podkreślono, że podział majątku nastąpi już po uzyskaniu przez jedyne dziecko małżonków pełnoletniości, a żona powoda, która nie uczestniczyła w zgromadzeniu oszczędności, nie sprawuje faktycznej opieki nad dzieckiem. Zdaniem M.N. w takich okolicznościach trudno uznać, że zaliczenie do dzielonego majątku również jego oszczędności zgromadzonych w czasie przygotowywania się do rozwodu ma służyć dobry rodziny.
Ustanowienia rozdzielności majątkowej
Art. 52 § 1 KRO daje każdemu z małżonków prawo do żądania ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej, o ile uzasadniają to ważne powody. Przed wydaniem orzeczenia sąd musi poczynić ustalenia w odniesieniu do m.in.: wielkości majątku wspólnego, istnienia zadłużenia, jego rozmiarów i okoliczności powstania, wymogów prowadzonej przez małżonków lub jednego z nich działalności gospodarczej w ramach konstytucyjnie zagwarantowanej wolności, utrzymania i wychowania małoletnich dzieci stron (zob. postanowienie SN z 27.9.2024 r., I CSK 4245/23, Legalis; wyrok SN z 23.2.2001 r., II CKN 398/00, Legalis).
Istotne znaczenie mają też konflikty o charakterze osobistym, które uniemożliwiają lub znacznie utrudniają zarząd majątkiem wspólnym i zagrażają w rezultacie ekonomicznym podstawom funkcjonowania rodziny (zob. wyrok SN z 5.12.1995 r., III CRN 164/95), w szczególności inicjowane przez strony postępowania cywilnego np. o naruszenie posiadania (zob. wyrok SN z 7.6.2023 r., II CSKP 2214/22, Legalis). Jako przesłanka warunkująca w okolicznościach danej sprawy dopuszczalność zniesienia wspólności, może być brana pod uwagę kwestia dobra rodziny lub drugiego małżonka. Wzgląd na te dobra może stanowić, z powołaniem na art. 5 KC, podstawę do oddalenia powództwa (zob. wyrok SN z 4.4.2014 r., II CSK 387/13, Legalis).
Instytucja uregulowana w art. 52 KRO jest jedynie częściowym rozwiązaniem problemów prawnomajątkowych związanych z konfliktem w małżeństwie. W przeciwieństwie do rozwodu czy separacji, wina małżonka zgłaszającego roszczenie, co do zasady, nie powinna uzasadniać oddalenia jego żądania. Byłoby to bowiem sprzeczne z zastosowaniem zasady rekryminacji, której nie zawiera przepis art. 52 KRO. Przy ustalaniu i wykładni ważnych powodów w rozumieniu art. 52 § 1 KRO należy się bowiem koncentrować na sferze stosunków prawno-majątkowych małżonków (zob. postanowienie SN z 30.12.2024 r. I CSK 3057/23, Legalis).
Dzień ustanowienia rozdzielności majątkowej
W każdym wypadku orzekając o ustanowieniu rozdzielności majątkowej sąd obowiązany jest z urzędu oznaczyć dzień jej ustanowienia (zob. postanowienie SN z 8.10.2014 r., II CZ 55/14, Legalis). Jak wynika z art. 52 § 2 KRO, w wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu. W orzecznictwie przyjmuje się, że ocena, czy chwilą, z którą ma zostać ustanowiona rozdzielność majątkowa, ma być data wydania wyroku, wniesienia pozwu czy też inny dzień, w szczególności poprzedzający wytoczenie powództwa, podlega swobodnemu uznaniu sądu (zob. postanowienie SN z 18.12.2020 r., III CSK 105/20, Legalis). Niedopuszczalne jest jedynie oznaczenie chwili ustania wspólności z dniem późniejszym od daty uprawomocnienia się wyroku (zob. postanowienie SN z 23.12.2022 r., I CSK 3491/22, Legalis).
Co istotne ocena dokonywana pod kątem spełnienia przesłanek określonych w art. 52 § 1 i 2 KRO nie może być schematyczna, ale musi mieć charakter zindywidualizowany i opierać się na analizie konkretnych okoliczności danej sprawy (zob. postanowienie SN z 21.8.2020 r., V CSK 575/19, Legalis). Przy zniesieniu wspólności majątkowej z mocą wsteczną niezbędne jest uwzględnienie interesów rodziny, ale również osób trzecich, tzn. wierzycieli każdego z małżonków, nie można bowiem zawsze i automatycznie dawać pierwszeństwo ochronie interesów rodziny przed ochroną interesów wierzycieli (zob. postanowienie SN z 21.3.2022 r., I CSK 1259/22, Legalis; postanowienie SN z 22.12.2020 r., III CSK 64/20, Legalis).
Stanowisko SN
SN odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania wskazując, że zagadnienia przedstawione przez skarżącego zostały sformułowane w sposób nadmiernie kazuistyczny, odzwierciedlający jedynie skonkretyzowany stan faktyczny rozstrzyganej sprawy. Zagadnienie prawne powinno być przedstawione w sposób ogólny i abstrakcyjny tak, aby umożliwić udzielenie uniwersalnej odpowiedzi, niesprowadzającej się do samej subsumpcji i rozstrzygnięcia konkretnego sporu (zob. postanowienie SN z 11.1.2024 r., I CSK 6184/22, Legalis).
W uzasadnieniu postanowienia SN stwierdził, że skarżący w swoich wywodach pomylił „ważne powody”, które stanowią przesłankę ustanowienia rozdzielności majątkowej na żądanie jednego z małżonków (art. 52 § 1 KRO) z „wyjątkowymi wypadkami”, uzasadniającymi sądowe ustanowienie rozdzielności majątkowej z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa. W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że pozostawanie małżonków w separacji faktycznej najczęściej stanowi „ważny powód”, ze względu na który powinno się orzekać rozdzielność majątkową, o ile taki stan rzeczy uniemożliwia lub znacznie utrudnia małżonkom współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym, pociąga za sobą naruszenie lub poważne zagrożenie interesu majątkowego jednego z małżonków lub też skutkuje trwałym zerwaniem wszystkich stosunków majątkowych i brakiem możliwości podejmowania wspólnych decyzji gospodarczych (zob. wyrok SN z 7.6.2023, II CSKP 2214/22, Legalis; postanowienie SN z 13.3.2019 r., II CSK 476/18, Legalis).
Jednak sam fakt życia w rozłączeniu małżonków nie może „z automatu” być traktowany jako wyjątkowa sytuacja, zobowiązująca sąd do ustanowienia rozdzielności majątkowej z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa. Ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej między małżonkami, którzy pozostawali we wspólności ustawowej lub umownej z datą wsteczną jest dopuszczalne w zasadzie tylko wtedy, gdy z powodu separacji faktycznej niemożliwe było już w tym dniu współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym (zob. postanowienie SN z 27.9.2024 r., I CSK 4245/23, Legalis).
Postanowienie SN z 20.8.2025 r., I CSK 404/25, Legalis
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
