Stosowanie koncepcji interesu grupy spółek a odpowiedzialność karna menedżerów z art. 296 KK

Sąd Okręgowy wydał wyrok uniewinniający oskarżonych, od którego to wyroku oskarżyciel wniósł apelację. Sąd Apelacyjny podtrzymał rozstrzygnięcie sądu I instancji. W uzasadnieniu orzeczenia sąd II instancji jako podstawę swojego rozstrzygnięcia wskazał potrzebę rozpatrywania kwestii szkody na tle przestępstwa z art. 296 KK, w przypadku grup kapitałowych, przy uwzględnieniu interesu całej grupy. Z tej perspektywy skutki konkretnych transakcji dokonywanych w grupie nie powinny być analizowane na poziomie pojedynczej spółki, lecz całej grupy kapitałowej.

Omawiane orzeczenie stanowi kolejny element rozwoju orzecznictwa w zakresie prawnokorporacyjnych aspektów funkcjonowania grup kapitałowych w Polsce. W praktyce funkcjonowania obrotu gospodarczego w Polsce i w innych państwach prowadzenie działalności w formie faktycznej grupy kapitałowej, a więc zespołu podmiotów pozostających pod wspólną kontrolą jednego podmiotu, jest zjawiskiem powszechnym, jednak wiele dziedzin prawa, w tym prawo spółek handlowych, nie przyznaje grupie odrębnej podmiotowości. Powoduje to wątpliwości dotyczące dopuszczalnego stopnia wpływu podmiotu dominującego w grupie na decyzje zapadające w poszczególnych jej uczestnikach, a tym samym zasad ponoszenia odpowiedzialności cywilnej i karnej przez menedżerów tych spółek za podejmowanie takich decyzji. Jednym ze sposobów rozwiązania tego problemu jest dopuszczenie możliwości kierowania się przez takich menedżerów tzw. koncepcją interesu grupy spółek, zezwalającą na ponoszenie przez spółki (pod pewnymi warunkami) dodatkowych ciężarów dla dobra grupy jako całości.

W przedmiotowym rozstrzygnięciu Sąd Apelacyjny uznał koncepcję interesu grupy spółek za możliwą do stosowania w polskim prawie karnym, a konkretnie na tle art. 296 KK, stanowiącego fundamentalną podstawę odpowiedzialności karnej menedżerów za nieprawidłowe prowadzenie spraw spółki. Rezultatem zastosowania tej koncepcji w tym przypadku było stwierdzenie braku wypełnienia znamion przestępstwa w postaci braku wyrządzenia spółce szkody. Jest to kolejne rozstrzygnięcie sądów karnych, w którym zajęto stanowisko o dopuszczalności stosowania koncepcji interesu grupy spółek (wcześniejszym i najbardziej znanym precedensem, w którym dopuszczono powoływanie się na działanie w interesie grupy spółek, była sprawa menedżerów Stoczni Szczecińskiej – por. wyr. SO w Szczecinie z 2.4.2008 r., III K 288/03, niepubl.; wyr. SA w Szczecinie z 6.5.2009 r., II AKa 142/08, niepubl.). Aprobata dla dopuszczalności kierowania się interesem grupy spółek w prawie spółek handlowych została również wyrażona w orzecznictwie sądów cywilnych (por. np. wyr. SA w Warszawie z 18.9.2013 r., I ACa 315/13, Legalis; wyr. SA w Gdańsku z 27.5.2009 r., I ACa 342/09, Legalis), a także stanowi wiodące stanowisko w polskiej doktrynie (por. m.in. A. Opalski, Prawo zgrupowań spółek, Warszawa 2012, s. 223 i 225; K. Oplustil, Instrumenty nadzoru korporacyjnego (corporate governance) w spółce akcyjnej, Warszawa 2010, s. 179–180; P. Moskała, w: A. Opalski (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, t. 1A, Warszawa 2024, s. 661 i n.). Omawiane orzeczenie należy więc uznać za prawidłowe i za stanowiące kolejny, cenny wkład w zapewnianie grupom kapitałowym komfortu prawnego w zakresie odpowiedzialności (tak karnej z art. 296 KK, jak i cywilnej z art. 293, art. 300¹²⁵ i art. 483

KSH) menedżerów spółek wchodzących w ich skład. Z drugiej jednak strony uwagi zawarte w uzasadnieniu wyroku mają charakter kierunkowy i niestety SA nie zajął stanowiska w bardziej szczegółowych kwestiach dotyczących stosowania koncepcji interesu grupy spółek, jak chociażby przesłanki powoływania się na działanie w interesie grupy spółek.

Należy jeszcze zwrócić uwagę, że omawiany wyrok dotyczył stanu faktycznego mającego miejsce przed dniem 13.10.2022 r., kiedy weszła w życie ustawowa regulacja grup spółek (art. 4 § 1 pkt 5¹ oraz art. 21¹ i n. KSH). Przepisy te co prawda zezwalają na kierowanie się interesem grupy spółek (art. 21¹ § 1 KSH), jednakże takie zezwolenie jest adresowane wyłącznie do uczestników grup spółek utworzonych zgodnie z tymi przepisami (których w praktyce funkcjonuje bardzo niewiele), a nie istniejącymi jedynie faktycznie (model opt-in). W konsekwencji ustawodawca nie rozstrzyga wprost w przepisach, czy członkowie grup kapitałowych, którzy nie utworzyli grupy spółek w rozumieniu art. 4 § 1 pkt 5¹ KSH, mogą stosować tę koncepcję. Za prawidłowy uznać należy pogląd, zgodnie z którym wprowadzenie art. 4 § 1 pkt 5¹ oraz art. 21¹ i n. KSH nie wyłączyło możliwości powoływania się przez uczestników grup kapitałowych niepodlegających tym przepisom na interes grupy spółek na zasadach dotychczasowych (por. A. Opalski, w: A. Opalski (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, t. 1A, Warszawa 2024, s. 707 i n.). Również więc w obecnym stanie prawnym omawiane orzeczenie zachowuje znaczenie dla większości grup kapitałowych funkcjonujących w Polsce.