Koszty procesu w sprawie o zapłatę w związku z nieważnością umowy kredytu frankowego

Opis okoliczności faktycznych

Postępowanie dotyczyło wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w zakresie wykładni art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG oraz zasady skuteczności złożonego przez Sąd Okręgowy w sprawie z powództwa Bank Millennium S.A. przeciwko PR o zwrot kwoty kredytu wypłaconej na podstawie umowy uznanej za nieważną z uwagi na znajdujące się tam nieuczciwe warunki. W postępowaniu poprzedzającym powyższą sprawę, SO ustalił, że umowa kredytu jest nieważna z uwagi na zawarte w niej nieuczciwe warunki i zasądził od Banku na rzecz PR kwotę uiszczonych rat i obciążył bank obowiązkiem zwrotu kosztów procesu poniesionych przez konsumenta. Następnie Bank wniósł pozew przeciwko P.R., w którym domagał się zasądzenia na jego rzecz od konsumenta zwrotu kapitału kredytu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Bank domagał się także zasądzenia od PR na jego rzecz kosztów procesu.

Stanowisko SO

Sąd odsyłający miał wątpliwości co do zgodności przewidzianego w prawie polskim systemu podziału kosztów z dyrektywą 93/13/EWG. Zgodnie z KPC podstawową zasadą regulującą podział kosztów w postępowaniach cywilnych jest zasada odpowiedzialności za wynik sprawy. Zasada ta została złagodzona szeregiem wyjątków w art. 101, 102 i art. 103 § 1 KPC. Jednakże SO wskazał, że system podziału kosztów stosowany do postępowania mającego na celu stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku umownego nie powinien skutkować zniechęceniem konsumenta do korzystania z praw przyznanych mu w dyrektywie 93/13/EWG. W tym względzie zauważył, że w sprawie w postępowaniu głównym PR może zostać zobowiązany do zapłaty na rzecz Banku, oprócz kapitału z odsetkami, kwoty 42 800 zł tytułem kosztów procesu. Takie obciążenie finansowe mogłoby naruszać zarówno cele dyrektywy 93/13/EWG, jak i zasadę skuteczności prawa Unii.

Ponadto, co się tyczy struktury kosztów, o ile wynagrodzenie pełnomocnika jest takie same, niezależnie od tego, czy postępowanie zostało wszczęte przez przedsiębiorcę, czy konsumenta, o tyle inaczej jest w przypadku kosztów sądowych. W postępowaniu o stwierdzenie nieważności umowy kredytu PR, gdy wytoczył powództwo przeciwko bankowi, musiał bowiem uiścić kwotę 1000 zł, podczas gdy bank od kredytobiorcy w przypadku wygranej ma roszczenie o 32 000 zł. Niemniej jednak sąd odsyłający stwierdza, że PR został należycie poinformowany o konsekwencjach nieważności umowy kredytu. Nie można zatem skutecznie utrzymywać, że obciążenie konsumenta kosztami postępowania miało dla niego nieprzewidywalny charakter. Po drugie, PR mógł uznać żądanie pozwu wystosowanego przez bank po otrzymaniu pozwu. Takie działanie doprowadziłoby do zastosowania art. 101 KPC. Ponadto PR mógł powołać się na potrącenie wierzytelności zgodnie z art. 498 § 1 KC.

Jednakże SO postawił pytanie, czy przepisy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie wymagają od niego, aby obciążył przedsiębiorcę wszystkimi negatywnymi konsekwencjami zawarcia w umowie niedozwolonych postanowień umownych – gdyby umowa kredytu nie zawierała nieuczciwych warunków, to do postępowania głównego by nie doszło.

Stanowisko TSUE

Zważywszy na charakter i znaczenie interesu publicznego, jakim jest ochrona konsumentów znajdujących się w słabszej pozycji względem przedsiębiorców, dyrektywa 93/13/EWG zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia stosownych i skutecznych środków mających na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez przedsiębiorców z konsumentami. Trybunał uznaje, że konsekwencje, jakie należy wyciągnąć ze stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku zawartego w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, muszą umożliwiać osiągnięcie dwóch celów. Po pierwsze, sąd powinien czuwać nad tym, aby możliwe było przywrócenie równości stron umowy, której istnienie zostało podane w wątpliwość w wyniku stosowania nieuczciwego warunku wobec konsumenta. Po drugie, należy upewnić się, że przedsiębiorca zostanie zniechęcony do wprowadzania takich warunków w umowach oferowanych konsumentom.

TSUE wskazał, że podział kosztów postępowania sądowego przed sądami jest objęty zakresem autonomii proceduralnej państw członkowskich pod warunkiem przestrzegania zasad równoważności i skuteczności. O ile zasada skuteczności nie stoi zasadniczo na przeszkodzie temu, aby konsument ponosił pewne koszty sądowe, gdy wnosi powództwo o stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku umownego, o tyle należy również zauważyć, że dyrektywa 93/13/EWG przyznaje konsumentowi prawo zwrócenia się do sądu w celu stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku umownego i odstąpienia od jego stosowania, które to prawo musi zachować skuteczny charakter. W związku z tym system podziału kosztów nie może zniechęcać konsumenta do korzystania z tego prawa.

Uzależnienie podziału kosztów wyłącznie od kwot nienależnie zapłaconych i których zwrot orzeczono może zniechęcać konsumenta do korzystania z tego prawa ze względu na koszty, z jakimi może wiązać się wytoczenie powództwa. Artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG oraz zasada skuteczności stoją zatem na przeszkodzie uregulowaniom pozwalającym na obciążenie konsumenta częścią kosztów postępowania, stosownie do wysokości kwot nienależnie zapłaconych, które zostały mu zwrócone w wyniku stwierdzenia nieważności warunku umownego ze względu na jego nieuczciwy charakter, jeśli takie uregulowania stanowią istotną przeszkodę mogącą zniechęcić konsumentów do korzystania z przyznanego przez tę dyrektywę prawa do skutecznej kontroli sądowej potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umownych.

W sprawie z powództwa banku poziom opłat sądowych jest znacznie wyższy i zależy bezpośrednio od kwoty roszczenia dochodzonego przez przedsiębiorcę. Automatyczne zastosowanie zasady, zgodnie z którą strona przegrywająca jest zobowiązana do pokrycia wszystkich kosztów postępowania, w tym tych opłat, może spowodować, że konsument, w przypadku gdy przegrywa sprawę w związku z takim powództwem, będzie musiał ponieść nieproporcjonalny ciężar finansowy.

Z tego względu TSUE uznał, że art. 6 ust. 1 i art.7 ust.1 dyrektywy Rady 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniom krajowym pozwalającym na obciążenie konsumenta kosztami postępowania, które z powodu zróżnicowania wprowadzonego przez te uregulowania przy obliczaniu kwoty tych opłat w zależności od tego, czy powód ma status konsumenta, znacznie przewyższają koszty, jakie powinien był ponieść ten konsument, gdyby przegrał sprawę w ramach wytoczonego przez niego powództwa o stwierdzenie nieuczciwego charakteru tych warunków i, w stosownym przypadku, o stwierdzenie nieważności tych warunków i umowy kredytu.

Komentarz

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →