Etap prac nad projektem i zbieranie informacji zwrotnych
Projekt rozporządzenia wykonawczego Komisji pozostaje na etapie prac przygotowawczych i nie został dotychczas przyjęty ani zatwierdzony. Komisja prowadzi obecnie proces zbierania informacji zwrotnych na temat proponowanych zasad dotyczących ustanawiania i funkcjonowania piaskownic regulacyjnych AI. Projekt został udostępniony do publicznej informacji zwrotnej na okres pięciu tygodni, przy czym termin składania uwag został przedłużony do dnia 13 stycznia. Na tym etapie dokument odzwierciedla stanowisko służb Komisji i nie przesądza o ostatecznym brzmieniu aktu wykonawczego.
Artykuły 57 i 58 AIAct jako podstawa prawna piaskownic regulacyjnych
Podstawę prawną projektowanego rozporządzenia wykonawczego stanowią art. 57 i 58 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1689 z 13.6.2024 r. w sprawie ustanowienia zharmonizowanych przepisów dotyczących sztucznej inteligencji oraz zmiany rozporządzeń (WE) nr 300/2008, (UE) nr 167/2013, (UE) nr 168/2013, (UE) 2018/858, (UE) 2018/1139 i (UE) 2019/2144 oraz dyrektyw 2014/90/UE, (UE) 2016/797 i (UE) 2020/1828 (akt w sprawie sztucznej inteligencji) (Dz.Urz. UE L z 2024 r., s. 1689; dalej: AIAct), opublikowanego w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej 12.7.2024 r. Przepisy te przewidują ustanowienie instytucji piaskownic regulacyjnych AI oraz określają ich podstawowe cele i mechanizmy funkcjonowania. Jednocześnie część obowiązków wynikających z art. 57 AIAc ma charakter terminowy, w szczególności obowiązek zapewnienia przez państwa członkowskie funkcjonowania co najmniej jednej krajowej piaskownicy regulacyjnej do dnia 2.8.2026 r.
Artykuł 57 AIAct ustanawia ramy instytucjonalne piaskownic regulacyjnych, wskazując, że mają one zapewniać kontrolowane środowisko sprzyjające innowacjom, umożliwiające rozwój, trenowanie, testowanie i walidację innowacyjnych systemów AI przez ograniczony czas przed ich wprowadzeniem do obrotu lub oddaniem do użytku. Przepis ten reguluje również rolę właściwych organów krajowych, w tym ich zadania w zakresie nadzoru, udzielania wskazówek, zarządzania ryzykiem oraz sporządzania pisemnych dowodów przeprowadzonych działań i sprawozdań końcowych.
Z kolei art. 58 AIAct upoważnia Komisję Europejską do przyjmowania aktów wykonawczych określających szczegółowe zasady ustanawiania, opracowywania, wdrażania, działania i nadzoru nad piaskownicami regulacyjnymi w zakresie AI. Celem tych aktów jest uniknięcie fragmentacji w Unii oraz ustanowienie wspólnych reguł dotyczących kwalifikowalności uczestników, procedur aplikacyjnych, zasad uczestnictwa i wychodzenia z piaskownicy, a także warunków mających zastosowanie do uczestników. Projekt rozporządzenia wykonawczego stanowi wykonanie tej delegacji.
Doprecyzowanie ram prawnych w stosunku do regulacji ramowej
Na etapie przyjęcia AIAct przepisy dotyczące piaskownic regulacyjnych miały charakter ramowy i pozostawiały państwom członkowskim znaczną swobodę w zakresie organizacji i prowadzenia piaskownic regulacyjnych. Projekt rozporządzenia wykonawczego nie zmienia samej konstrukcji prawnej piaskownic regulacyjnych, lecz systematyzuje i doprecyzowuje sposób stosowania przepisów art. 57 i 58 AIAct, wskazując wspólne standardy proceduralne i organizacyjne. Projekt zakłada, że przyjęte w nim zasady będą miały zastosowanie do wszystkich piaskownic regulacyjnych ustanawianych na podstawie AIAct, niezależnie od ich poziomu organizacyjnego lub zakresu sektorowego.
Zapewnienie dostępności piaskownic regulacyjnych w Unii Europejskiej
Projekt potwierdza obowiązek zapewnienia przez państwa członkowskie funkcjonowania co najmniej jednej piaskownicy regulacyjnej o zasięgu krajowym. Jednocześnie przewiduje możliwość tworzenia piaskownic o innym charakterze, w tym piaskownic sektorowych, regionalnych lub lokalnych, a także piaskownic wspólnych, ustanawianych we współpracy z właściwymi organami innych państw członkowskich. Projekt dopuszcza również funkcjonowanie piaskownic na poziomie Unii Europejskiej, w tym takich, które mogą być ustanawiane przez Europejskiego Inspektora Ochrony Danych na potrzeby instytucji, organów i jednostek organizacyjnych UE.
W porównaniu z regulacją ramową AIAct projekt wyraźniej akcentuje znaczenie współpracy transgranicznej oraz wykorzystania istniejących inicjatyw i zasobów unijnych. Wskazuje bowiem na możliwość powiązania piaskownic regulacyjnych z infrastrukturą ekosystemu AI, w tym z europejskimi hubami innowacji cyfrowych, infrastrukturą testową i eksperymentalną oraz innymi inicjatywami wspierającymi rozwój technologii opartych na danych.
Warunki uczestnictwa i zróżnicowanie sytuacji podmiotów
Projekt szczegółowo określa zasady uczestnictwa w piaskownicach regulacyjnych AI, przewidując możliwość ubiegania się o udział zarówno przez dostawców, jak i potencjalnych dostawców systemów AI objętych zakresem AIAct. Dopuszczono również możliwość składania wniosków w formule partnerskiej, obejmującej współpracę dostawcy z podmiotem wdrażającym system lub innymi podmiotami zaangażowanymi w projekt.
Istotnym elementem projektu jest zróżnicowanie sytuacji uczestników w zależności od ich statusu. Projekt przewiduje pierwszeństwo udziału małych i średnich przedsiębiorstw, w tym start-upów, wskazując, że ich uczestnictwo powinno być co do zasady bezpłatne. Jednocześnie dopuszcza możliwość obciążenia tych podmiotów wyjątkowymi kosztami, jeżeli przekraczają one racjonalnie przewidywany zakres kosztów związanych z realizacją danego projektu piaskownic regulacyjnych. W odniesieniu do większych przedsiębiorstw projekt przewiduje możliwość pobierania opłat proporcjonalnych i transparentnych. Projekt reguluje również sytuację podmiotów spoza Unii Europejskiej, uzależniając ich udział od ustanowienia upoważnionego przedstawiciela na terytorium UE.
Plan piaskownic regulacyjnych i testowanie w warunkach rzeczywistych
Jednym z kluczowych elementów projektu jest obowiązek sporządzenia i uzgodnienia tzw. sandbox plan, który ma stanowić podstawę organizacyjną udziału w piaskownicy regulacyjnej. Dokument ten ma określać cele, zakres i ramy czasowe projektu, a także obowiązki wynikające z AIAct oraz – w stosownych przypadkach – z innych przepisów prawa Unii. Projekt przewiduje możliwość aktualizacji planu w trakcie udziału w piaskownicy, co potwierdza elastyczny charakter tego instrumentu.
Projekt dopuszcza prowadzenie testów systemów AI w warunkach rzeczywistych w ramach piaskownic regulacyjnych, z zastrzeżeniem, że testowanie to nie wpływa na stosowanie innych przepisów prawa Unii ani prawa krajowego. W przypadku przetwarzania danych osobowych projekt zakłada zaangażowanie właściwych organów ochrony danych w nadzór nad prowadzonymi działaniami.
Dokumentacja końcowa i brak skutków certyfikacyjnych
Po zakończeniu udziału w piaskownicy regulacyjnej właściwy organ sporządza dokumentację podsumowującą, obejmującą pisemne potwierdzenie przeprowadzonych działań oraz sprawozdanie końcowe. Projekt precyzuje, że dokumenty te służą celom informacyjnym oraz regulacyjnemu uczeniu się i nie mają skutków prawnych równoważnych deklaracji zgodności. W tym zakresie projekt potwierdza, że udział w piaskownicy regulacyjnej nie zastępuje procedur oceny zgodności ani mechanizmów nadzoru rynku przewidzianych w AIAct.
Znaczenie projektu dla praktyki stosowania AIAct
Treść projektu rozporządzenia wykonawczego wskazuje na dążenie Komisji Europejskiej do ujednolicenia i sformalizowania praktyki funkcjonowania piaskownic regulacyjnych AI w Unii Europejskiej. Projekt ten wpisuje się w etap przechodzenia od regulacji ramowej przyjętej w AIAct do jej praktycznego stosowania przez organy krajowe i uczestników rynku, akcentując rolę piaskownic jako narzędzia wspierającego zgodność regulacyjną oraz wymianę doświadczeń, bez zastępowania mechanizmów oceny zgodności i nadzoru rynku.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
