Większe uprawnienia zamawiających wobec wykonawców spoza UE

Zakres projektowanych zmian

Projektowane zmiany w ustawie z 11.9.2019 r. – Prawo zamówień publicznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1320; dalej: PrZamPubl) oraz w ustawie z 21.10.2016 r. o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 140; dalej: UmowaKoncU) uwzględniają wyrok TSUE z 22.10.2024 r., Kolin Inşaat Turizm Sanayi ve Ticaret AȘ przeciwko Državna komisija za kontrolu postupaka javne nabave, C-652/22, Legalis oraz akcentują zasady wynikające ze zobowiązań prawnomiędzynarodowych i dyrektyw UE w zakresie zamówień publicznych i umów koncesji dotyczące ubiegania się o udzielenie zamówienia publicznego przez wykonawców z państw trzecich, z którymi UE nie jest związana żadną umową międzynarodową gwarantującą na zasadzie wzajemności i równości dostęp do rynku zamówień publicznych.

Wprowadzenie art. 16a do ustawy – Prawo zamówień publicznych

Projekt zakłada dodanie do PrZamPubl przepisu art. 16a, który miałby zastosowanie zarówno do zamówień klasycznych (art. 7 pkt 33 PrZamPubl), jak i sektorowych (art. 7 pkt 35 PrZamPubl).

Zgodnie z projektowanym art. 16a ust. 1 PrZamPubl, zamawiający mają obowiązek zapewnić wykonawcom z państw-stron Porozumienia Światowej Organizacji Handlu w sprawie zamówień rządowych oraz innych umów międzynarodowych zawartych przez UE, traktowanie nie mniej korzystne niż wykonawcom z UE. Dotyczy to również oferowanych przez nich robót budowlanych, dostaw i usług.

Projektowany art. 16a ust. 2 PrZamPubl stanowi zaś, że zamawiający może rozszerzyć katalog podmiotów dopuszczonych do postępowania, wprowadzając w dokumentacji zamówienia możliwość ubiegania się o zamówienie przez wykonawców z innych państw trzecich. Jeśli zamawiający tego nie uczyni, zastosowanie znajdzie art. 226 ust. 5a PrZamPubl, który nakazuje odrzucenie oferty wykonawcy z państwa spoza listy projektowanego art. 16a ust. 1 PrZamPubl.

Jak wynika z brzmienia projektowanego art. 16a ust. 3, przewiduje się możliwość określania mniej korzystnych warunków zamówienia dla podmiotów spoza krajów objętych Porozumieniem Światowej Organizacji Handlu w sprawie zamówień rządowych lub innymi umowami UE. Warunki zamówienia (art. 7 pkt 29 PrZamPubl) mogą dotyczyć m.in. opisu przedmiotu zamówienia, wymagań realizacyjnych, kryteriów oceny ofert czy zapisów umownych.

Zmiany dostosowawcze w ustawie – Prawo zamówień publicznych

Projekt ustawy przewiduje szereg zmian w przepisach szczegółowych:

Nowe przepisy w ustawie o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi

Zgodnie z projektowaną ustawą, w UmowaKoncU zostaną wprowadzone zmiany zbliżone do tych w przepisach PrZamPubl.

Dodawany art. 12a ust. 1 UmowaKoncU ustanawia zasadę równego traktowania wykonawców i dostaw z krajów objętych Porozumieniem Światowej Organizacji Handlu w sprawie zamówień rządowych i innymi umowami UE.

Jak wynika z dodawanego art. 12a ust. 2, zamawiający może określić w dokumentach koncesji lub w ogłoszeniu o koncesji, że o zawarcie umowy koncesji mogą ubiegać się również wykonawcy z państw trzecich, innych niż wymienione w art. 12a ust. 1 UmowaKoncU.

Z kolei projektowany art. 12a ust. 3 UmowaKoncU pozwala na określenie mniej korzystnych warunków koncesji lub procedury wobec wykonawców spoza GPA.

Na podstawie projektowanego art. 37a UmowaKoncU zamawiający będzie miał obowiązek odrzucenia oferty wykonawcy z państwa trzeciego, jeśli nie przewidział jego dopuszczenia w dokumentacji.

Przepisy przejściowe

Art. 3 i 4 projektu ustawy stanowią, że do postępowań wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe. Obejmuje to zarówno postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, jak i o zawarcie umowy koncesji. W odniesieniu do dynamicznych systemów zakupów stosuje się również regulacje obowiązujące w dacie ich ustanowienia.

Etap legislacyjny

Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo zamówień publicznych oraz ustawy o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi został skierowany przez Marszałka Sejmu do zaopiniowania przez Biuro Legislacyjne. Zgodnie z art. 5 projektu, ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

Ocena osoby ubiegającej się o wpis na listę adwokatów

Opis okoliczności faktycznych

Wnioskiem z 27.7.2020 r. N.M. zwróciła się do Okręgowej Rady Adwokackiej o wpis na listę adwokatów. ORA odmówiła Skarżącej wpisu na listę adwokatów, wskazując na niedawanie przez nią rękojmi należytego wykonywania zawodu adwokata. Podkreśliła, że charakter postawionych przez Prokuraturę Regionalną zarzutów, a przez to także zarzutów w postępowaniu dyscyplinarnym, dotyczących utrudniania śledztwa (…) poprzez usuwanie i niszczenie dokumentów w postaci tradycyjnej i elektronicznej, mogących stanowić dowód w przedmiotowej sprawie, nie dawał Organowi podstaw do zmiany dotychczasowej oceny w zakresie spełniania przez kandydatkę przesłanek z art. 65 pkt. 1 PrAdw. Dodatkowo Rada zaznaczyła, że prymat zasady domniemania niewinności nie znajduje zastosowania na gruncie postępowania administracyjnego w przedmiocie wpisu na listę adwokatów.

Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej utrzymało w mocy powyższą uchwałę. Organ podkreślił, że zarzut postawiony Skarżącej był na tyle poważny, że uniemożliwiał pozytywne rozstrzygnięcie wniosku o wpis przed zakończeniem postępowania karnego bądź na etapie prokuratorskim (umorzenie postępowania), bądź na etapie prawomocnego rozstrzygnięcia przez sąd. Prezydium wskazało, że nie ma możliwości dokonania oceny występowania po stronie skarżącej rękojmi prawidłowego wykonywania zawodu adwokata bądź jej braku, i dlatego stanęło na stanowisku, że taka ocena w chwili wydawania uchwały byłaby przedwczesna i mogła nastąpić dopiero po prawomocnym zakończeniu prowadzonego postępowania karnego.

Stanowisko WSA i zarzuty skargi kasacyjnej

Wojewódzki Sąd Administracyjny uchylił zaskarżoną decyzję i utrzymaną nią w mocy uchwałę Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej oraz uchwałę Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie. Ze skargą kasacyjną od powyższego wyroku wystąpiło Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej, zaskarżając ten wyrok w całości, wnosząc o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania WSA.

Stanowisko NSA

Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu skargi kasacyjnej Naczelnej Rady Adwokackiej postanowił sprostować oczywistą omyłkę pisarską w komparycji i uzasadnieniu wyroku WSA poprzez sprostowanie oznaczenia decyzji. Odnośnie zaś merytorycznego rozpoznania skargi uznał, że nie jest zasadna i tym samym nie zasługuje na uwzględnienie.

Art. 65 pkt 1 PrAdw nie może być rozumiany i stosowany w taki sposób, jak to miało miejsce w sprawie. Nie mają bowiem racji ani Organy samorządu adwokackiego, ani Minister Sprawiedliwości, że samo wszczęcie postępowania karnego i przedstawienie zarzutów popełnienia przestępstwa jest okolicznością wystarczającą do oceny, że Skarżąca wnioskująca o wpis na listę adwokatów nie dawała rękojmi należytego wykonywania zawodu, gdyż nie była nieskazitelnego charakteru. Na listę adwokatów może być wpisany ten, kto jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu adwokata. Pojęcia te, jako niedookreślone, były wielokrotnie przedmiotem rozważań sądów administracyjnych. Odwołując się zatem do poglądu ugruntowanego w tej kwestii w orzecznictwie sądów administracyjnych, NSA uznał, że przez rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu adwokata należy rozumieć zespół cech charakteru i zachowań w sferze zawodowej i prywatnej, składających się na etyczno-moralny wizerunek osoby zaufania publicznego, które gwarantują, że z racji posiadanych cech i dotychczasowych zachowań zawód zaufania publicznego będzie wykonywany prawidłowo. O nieskazitelności charakteru świadczą takie przymioty osobiste jak: uczciwość w życiu prywatnym i zawodowym, uczynność, pracowitość, poczucie odpowiedzialności za własne słowa i czyny, odwaga cywilna, samokrytycyzm, umiejętność zgodnego współżycia z otoczeniem. Są to cechy wartościujące konkretną osobę w sferze etyczno-moralnej. Sformułowanie „dotychczasowe zachowanie” oznacza zachowanie/postępowanie osoby ubiegającej się o wpis do czasu wpisania na listę, odpowiadające ocenom moralnym i etycznym, gwarantujące właściwe wykonywanie zawodu zaufania publicznego. O posiadaniu tych przymiotów może świadczyć postępowanie i zachowanie danej osoby zarówno w sferze zawodowej, jak i prywatnej, również w dłuższym okresie. Niewątpliwie ocena ta dokonuje się na przestrzeni czasowej dotychczasowego życia kandydata aż do dnia złożenia przez niego wniosku o wpis. Ocena, że dwa elementy stanowiące warunki wpisu na listę adwokatów, a więc nieskazitelny charakter i rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu, należy traktować jako elementy ze sobą powiązane, sprawia, że brak cech składających się na pojęcie nieskazitelnego charakteru, takich jak m.in. prawość, uczciwość, rzetelność czy odpowiedzialność za własne słowa i czyny, rzutować musi na rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu adwokata. Powyższe na żadnym etapie nie było wątpliwe.

Sporne w sprawie było to, czy wszczęcie postępowania karnego albo jego prowadzenie ma automatyczny skutek w postaci braku nieskazitelnego charakteru Skarżącej i w konsekwencji braku dania rękojmi należytego wykonywania zawodu, które to cechy są niezbędne, aby kandydata na adwokata można byłoby wpisać na listę adwokatów. Obowiązujące przepisy w odniesieniu do adwokatów nie przewidują automatyzmu w tym zakresie, który spotykany jest w niektórych innych regulacjach prawnych. Ustawodawca poprzestaje na ogólnej przesłance dawania rękojmi prawidłowego wykonywania zawodu adwokata, odnoszącej się do nieskazitelnego charakteru i dotychczasowego zachowania. Nieprawidłowe było zatem takie rozumienie art. 65 pkt. 1 PrAdw, które oznaczało zastosowanie automatycznego skutku w postaci uznania, że Skarżąca nie miała nieskazitelnego charakteru i nie dawała rękojmi należytego wykonywania zawodu adwokata z powodu samego wszczęcia postępowania karnego i przedstawienia zarzutów. Skoro do momentu wpisu nie zapadł żaden wyrok karny, nie został nawet wniesiony akt oskarżenia, to w istocie rzeczy nie można stwierdzić, że Skarżąca kasacyjnie dopuściła się zarzucanych jej czynów.

NSA podkreślił, że zakres postępowania wyjaśniającego zakończonego wydaniem zaskarżonej decyzji wyznaczał art. 65 pkt 1 PrAdw. Tym samym, za uprawniony trzeba więc uznać i ten wniosek, że nie jest nieprawidłowe stanowisko Sądu I instancji, z którego wynika, że przeprowadzone w sprawie ustalenia faktyczne nie mogły być uznane za wystarczające dla przyjęcia braku zaktualizowania się przesłanki wpisu, o której jest mowa w art. 65 pkt. 1 PrAdw. Zbiór faktów o prawnie doniosłym znaczeniu dla załatwienia rozpatrywanej sporawy nie mógł się bowiem ograniczać wyłącznie do ustalenia okoliczności odnoszących się samego wszczęcia postępowania karnego i postawienia zarzutów karnych stronie skarżącej w tym postępowaniu.

Komentarz

Podwyżki wynagrodzeń rezydentów

Najniższe wynagrodzenie zasadnicze

Co do zasady najniższe wynagrodzenie zasadnicze lekarzy pracujących w podmiotach leczniczych ustalane jest zgodnie z przepisami ustawy z 8.6.2017 r. o sposobie ustalania najniższego wynagrodzenia zasadniczego niektórych pracowników zatrudnionych w podmiotach leczniczych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2139).

Najniższe wynagrodzenie zasadnicze opiera się na tzw. siatce płac. Wysokość tego wynagrodzenia stanowi iloczyn współczynnika pracy, do którego podporządkowane jest stanowisko prac oraz tzw. kwoty bazowej, czyli kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w gospodarce narodowej w roku poprzedzającym ustalenie, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej ,,Monitor Polski”.

Podwyżki najniższego wynagrodzenia zasadniczego następują corocznie 1 lipca. Wówczas pracodawca ma obowiązek podwyższyć wynagrodzenie pracownika, którego wynagrodzenie jest niższe niż kwota obliczona w powołany powyżej sposób.

Stosowanie powyższych zasad jest wyłączone w odniesieniu do lekarzy stażystów i lekarzy rezydentów.

Niemniej jednak, zarówno lekarze stażyści, jak i rezydenci, mają zagwarantowane podwyższanie wynagrodzenia zasadniczego stażysty i rezydenta do poziomu najniższego wynagrodzenia zasadniczego ustalonego w powyższy sposób.

Zasadnicze wynagrodzenie miesięczne lekarza rezydenta

Zgodnie z obecnie obowiązującym rozporządzenie Ministra Zdrowia z 24.6.2024 r. w sprawie wysokości zasadniczego wynagrodzenia miesięcznego lekarzy i lekarzy dentystów odbywających specjalizacje w ramach rezydentury (Dz.U. z 2024 r. poz. 957):

Planowane zmiany

W związku ze zbliżającą się w lipcu 2025 r. coroczną podwyżką najniższych wynagrodzeń zasadniczych, dostosowaniu wymaga także wynagrodzenie zasadnicze lekarzy rezydentów.

Z prognoz Ministerstwa Zdrowia wynika, że podwyżki dotyczą ok. 37.000 osób.

Zgodnie z projektem zmian:

Przepis przejściowy dotyczący specjalizacji w dziedzinie ortodoncji

Aktualny jest przepis przejściowy dotyczący lekarzy dentystów, którzy zostali zakwalifikowani do odbywania szkolenia specjalizacyjnego w dziedzinie ortodoncji w trybie rezydentury przed 1.7.2020 r. Mianowicie, zachowują prawo do otrzymywania wynagrodzenia zasadniczego w wysokości określonej dla lekarzy odbywających szkolenie specjalizacyjne w trybie rezydentury w dziedzinie priorytetowej, do dnia zakończenia odbywania tego szkolenia w tym trybie.

Nowe rozporządzenie wejdzie w życie 1.7.2025 r.

Etap legislacyjny

Projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wysokości zasadniczego wynagrodzenia miesięcznego lekarzy i lekarzy dentystów odbywających specjalizacje w ramach rezydentury (numer z wykazu: MZ1779) obecnie znajduje się w trakcie konsultacji publicznych.

Bezrobotny łatwiej się zarejestruje

Takie zmiany wprowadzi ustawa o rynku pracy i służbach zatrudnienia, która wchodzi w życie 1 czerwca 2025 r. Ma ona zastąpić obowiązującą ustawę o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, która jest już pod wieloma względami nieaktualna. W ocenie resortu rodziny, który jest autorem zmian, nowe przepisy są odpowiedzią na realne potrzeby i oczekiwania zarówno poszukujących zatrudnienia, jak i pracodawców.

Zweryfikowaliśmy, które regulacje – zdaniem specjalistów – faktycznie wypełniają te założenia.

Koniec fikcji

Wioletta Żukowska-Czaplicka, ekspertka w sprawach społeczno-gospodarczych Federacji Przedsiębiorców Polskich, wskazuje, że jedną z oczekiwanych zmian jest możliwość zarejestrowania się jako bezrobotny w miejscu zamieszkania, a nie jak dotychczas, ze względu na adres zameldowania.

– Ustawa kończy z absurdem, z którym mieliśmy dotychczas do czynienia. Oczywiste jest bowiem, że osoba bezrobotna jest zainteresowana znalezieniem pracy w miejscu, w którym mieszka i funkcjonuje na co dzień, a nie w miejscowości, w której np. tylko się urodziła i ma meldunek. Taka sytuacja jest powszechna, zwłaszcza w dużych miastach, do których często „za pracą” i nowymi możliwościami, przyjeżdżają w szczególności młodzi ludzie – mówi ekspertka.

Jak podkreśla, zmiana ta wychodzi naprzeciw oczekiwaniom samych bezrobotnych i kończy z pewną fikcją w rejestrach urzędów pracy. Zwraca też uwagę na konsekwencje, które może wywołać.

– Z rejestrów powiatowych urzędów pracy (PUP) w mniejszych miejscowościach ubędzie bezrobotnych, a przybędzie ich w większych miastach, co też będzie stanowić dla nich wyzwanie, aby nie tylko zapewnić odpowiednią obsługę, ale też efektywne zatrudnienie – mówi Wioletta Żukowska-Czaplicka.

Na tę kwestię zwraca też uwagę Katarzyna Kamecka z Polskiego Towarzystwa Gospodarczego.

– Nowe rozwiązanie zwiększy mobilność osób szukających pracy – uważa.

Dzięki nowej ustawie PUP w swojej działalności będą musiały uwzględniać też osoby w wieku 60+. W jaki sposób? Starosta będzie mógł przyznać pracodawcy dofinansowanie do wynagrodzenia za zatrudnienie osoby poszukującej pracy, która ukończyła 60 lat w przypadku kobiet i 65 w przypadku mężczyzn. Przysługiwałoby ono na jeden miesiąc, w wysokości nie wyższej niż połowa minimalnego wynagrodzenia (czyli 2333 zł w tym roku).

– Oczywiście można dyskutować czy jest to wystarczający okres. Niemniej jednak należy docenić kierunek tych działań, których celem jest wsparcie osób w wieku emerytalnym. Dotychczas nie były one w ogóle uwzględniane w działaniach PUP. A to oni powinni być w centrum zainteresowania urzędów pracy. Zwłaszcza że obecnie nie ma woli politycznej do podnoszenia wieku emerytalnego. Z kolei Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej chce zachęcać osoby starsze do pracy na emeryturze. To rozwiązanie jest jedną z takich zachęt, chociaż oczywiście niewystarczającą – podkreśla Wioletta Żukowska-Czaplicka.

Marcin Frąckowiak, radca prawny z kancelarii Sadkowski i Wspólnicy, zauważa z kolei, że głównym celem ustawy ma być pomoc w zatrudnieniu dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. I jest to dostrzegalne.

– Do wspomnianej kategorii należą m.in. bezrobotni powyżej 50. roku życia oraz ci z Kartą Dużej Rodziny, a więc posiadający co najmniej troje dzieci, a także osoby samotnie je wychowujące. Preferencyjnie mają być traktowani również bezrobotni do 30. roku życia, a więc ci, którzy powinni jak najszybciej wejść na rynek pracy, ale z jakiś powodów znajdują się poza nim – zauważa mecenas.

Tę ostatnią kwestię pozytywnie ocenia też radca prawny Wojciech Kruk z Grant Thornton.

– Zgodnie z raportem MRPiPS za 2024 r., w urzędach pracy zarejestrowanych było 187,7 tys. bezrobotnych do 30. roku życia, co stanowiło aż 23,9 proc. ogółu zarejestrowanych bezrobotnych – wskazuje.

Podkreśla, że w aktywizacji tych osób pomocne ma być przypisanie każdemu doradcy do spraw zatrudnienia w PUP funkcji doradcy dla młodych bezrobotnych wraz z obowiązkiem określenia indywidualnego planu działania dla każdej z takich osób.

– Działania urzędu mają obejmować m.in. przeprowadzenie oceny ich umiejętności cyfrowych, przedstawienie im możliwości udziału w stażach bądź szkoleniach przygotowujących do wykonywania pracy w danym zawodzie, a także zapewnienie wsparcia w zakresie poradnictwa zawodowego oraz wsparcia psychologicznego – wyjaśnia mec. Kruk.

Za sprawą nowych przepisów PUP mają być więc nowocześniejsze i bardziej dostosowane do obecnych realiów. Możliwe będzie m.in. założenie indywidualnego konta w systemie teleinformatycznym praca.gov.pl, za pomocą którego będzie można otrzymywać np. decyzje czy zawiadomienia związane m.in. ze statusem bezrobotnego.

Dopasowanie ofert

– Omawiana ustawa zmienia też przepisy dotyczące praktyk absolwenckich. W efekcie z niepełnoletnim praktykantem, który ukończył szkołę ponadpodstawową, będzie można zawrzeć umowę o praktykę absolwencką aż do ukończenia przez niego 18. roku życia, a nie jak dotychczas, maksymalnie na okres trzech miesięcy. To bardzo pozytywna zmiana, zachęcająca do legalnej pracy jeszcze przed osiągnięciem pełnoletności – mówi mec. Marcin Frąckowiak.

Z kolei Wojciech Kruk podkreśla, że w ustawie akcentowano digitalizację wielu procesów związanych z zatrudnieniem, co ocenia pozytywnie.

– Po zmianach część zadań w zakresie wsparcia przy poszukiwaniu pracy będzie realizowana przez systemy ePraca oraz Baza CV. W ramach tego pierwszego gromadzone będą oferty pracy z podziałem na lokalizacje czy zawody, natomiast w w drugim tworzone będą życiorysy zawodowe osób bezrobotnych. Oba systemy będą ze sobą powiązane i mają automatycznie łączyć odpowiednie oferty pracy i życiorysy potencjalnych kandydatów. Informacja o pozytywnym dopasowaniu ma trafiać bezpośrednio do bezrobotnego oraz pracodawcy, co powinno znacznie skrócić proces rekrutacyjny – mówi mecenas.

Co na to pośredniaki

Dyrektor Urzędu Pracy m.st. Warszawy Monika Fedorczuk jako jedną z kluczowych zmian, obok wspomnianej już możliwości rejestracji w urzędzie pracy w miejscowości zamieszkania, wymienia odejście od zasady, że jest on instytucją jedynie dla osób bezrobotnych.

– Od 1 czerwca – zgodnie z intencją ustawodawcy – z jego usług będzie mógł skorzystać każdy, kto potrzebuje wsparcia w poszukiwaniu pracy lub zdefiniowania swojej ścieżki zawodowej – wyjaśnia.

Podkreśla jednocześnie, że w ustawie pojawiły się też nowe instrumenty kierowane m.in. do osób w wieku emerytalnym czy pracujących, którzy chcą podnieść swoje kwalifikacje.

– Niewątpliwie jest to dobry krok w kierunku utrzymania na rynku pracy możliwie dużej liczby osób i zwiększenie poziomu przygotowania pracowników do nowych wyzwań. Powodzenie tego zamierzenia zależy jednak od wielkości środków jakie zostaną przeznaczone na ten cel i skuteczności działań informacyjnych kierowanych do nowych grup odbiorców usług urzędów pracy – ocenia Monika Fedorczuk.

Podstawa prawna: ustawa o rynku pracy i służbach zatrudnienia (Dz.U. z 2025 r. poz. 620)

Rozszerzenie zwolnień od akcyzy – projekt rozporządzenia

Zakres projektowanego rozporządzenia

Projektowane rozporządzenie uwzględnia dotychczasowe regulacje zawarte w rozporządzeniu Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z 28.6.2021 r. w sprawie zwolnień od podatku akcyzowego (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1891; dalej: ZwolAkcyzaR), przy czym niektóre z nich zawierają stosowne zmiany. Zgodnie z projektem, rozporządzenie przewiduje również nowe rozwiązania.

Zakres projektowanego rozporządzenia obejmuje:

1. Zwolnienia od podatku akcyzowego dla nowych kategorii wyrobów akcyzowych objętych podatkiem akcyzowym na mocy przepisów ustawy z 20.2.2025 r. o zmianie ustawy o podatku akcyzowym, ustawy o zdrowiu publicznym oraz niektórych innych ustaw (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 340; dalej: ZmAkcyzZdrPublU25), tj. dla:

2. Wprowadzenie rozwiązań prawnych lub uproszczenie już istniejących, zapewniających korzystanie ze zwolnień od podatku akcyzowego dla sił zbrojnych państw członkowskich UE i sił zbrojnych NATO.

Zwolnienia dla nowych kategorii wyrobów akcyzowych

Saszetki nikotynowe i inne wyroby nikotynowe

W związku z objęciem podatkiem akcyzowym nowych wyrobów – w tym saszetek nikotynowych i innych wyrobów nikotynowych – projektowane rozporządzenie przewiduje odpowiednie zwolnienia od podatku.

Wyroby te będą mogły korzystać ze zwolnienia m.in. gdy:

Projekt zakłada zmianę m.in. przepisów § 14, § 15, § 16, § 42 ust. 5 i 6 oraz § 44 ust. 3 pkt 2 ZwolAkcyzaR, poprzez uzupełnienie o odniesienia do nowych wyrobów oraz ustalenie szczegółowych limitów ilościowych, np.:

Urządzenia do waporyzacji

Projektowane rozporządzenie przewiduje także objęcie zwolnieniem od akcyzy urządzeń do waporyzacji, w tym wielorazowych papierosów elektronicznych, podgrzewaczy i urządzeń wielofunkcyjnych.

Zgodnie z projektem rozporządzenia, zwolnienie będzie przysługiwać:

Doprecyzowaniu ulegną również odpowiednie przepisy § 14, § 42 i § 44 ZwolAkcyzaR oraz załącznik nr 2, w którym określono limity ilościowe dla urządzeń do waporyzacji.

Uproszczenia dla sił zbrojnych UE i NATO

W odpowiedzi na zmieniające się warunki obecności sił zbrojnych NATO w Polsce oraz rozwijającą się współpracę wojskową w ramach UE, projekt rozporządzenia przewiduje szereg istotnych zmian.

Rozszerzenie zakresu zwolnień i procedura zwrotu

Zgodnie z projektowanym rozporządzeniem, zmodyfikowany § 30 ZwolAkcyzaR:

Zmiany w § 31 ZwolAkcyzaR umożliwią korzystanie ze zwolnienia przez siły zbrojne UE w zakresie nabywanych paliw i energii.

Nowelizacja § 32 ZwolAkcyzaR będzie polegała na doprecyzowaniu poprzez rozszerzenie zwolnienia dla uprawnionych członków Dowództwa Sojuszniczego, m.in. co do paliw silnikowych oraz samochodów osobowych użytkowanych osobiście lub przez członków rodzin.

Dostosowania redakcyjne

Projektowane rozporządzenie przewiduje również zmiany o charakterze redakcyjnym i terminologicznym, które dostosowują jego brzmienie do obecnej nomenklatury AkcyzU (np. „produkty pośrednie” zastąpiono „wyrobami pośrednimi”, „wwożonych” – „przywożonymi”).

Etap legislacyjny

Projekt rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie zwolnień od podatku akcyzowego 23.4.2025 r. opublikowano w Rządowym Centrum Legislacji. Zgodnie z treścią projektowanego rozporządzenia, powinno ono wejść w życie 1.8.2025 r. Projekt podlega obecnie opiniowaniu.

Nowelizacja ustawy o KRS – cyfryzacja rejestru

Dostęp do danych z KRS przez interfejsy usług sieciowych (API)

Zmiana art. 4 ustawy z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 979; dalej: KRSU), polegająca na dodaniu w tej jednostce redakcyjnej kolejnych ustępów ma na celu umożliwienie podmiotom realizującym zadania publiczne uzyskania dostępu do danych z KRS za pośrednictwem usług sieciowych – w szczególności poprzez interfejsy API.

Zgodnie z projektowanym art. 4c KRSU, Centralna Informacja będzie mogła udostępniać dane w trybie sieciowym bezpłatnie, pod warunkiem uprzedniego uzyskania decyzji Ministra Sprawiedliwości, o której mowa w projektowanym art. 4d KRSU.

Warunki, które musi spełnić podmiot ubiegający się o taki dostęp, zostały enumeratywnie wskazane w projektowanym art. 4e KRSU. Obejmują one m.in. wykazanie:

1. niezbędności dostępu do realizacji zadań ustawowych lub zleconych przez podmiot publiczny zadań publicznych;
2. posiadania i stosowania urządzeń lub systemów teleinformatycznych umożliwiających identyfikację użytkowników danych;
3. stosowania zabezpieczeń technicznych i organizacyjnych chroniących dane przed wykorzystaniem niezgodnym z celem;
4. istnienia odpowiednich warunków technicznych po stronie Centralnej Informacji.

Podmiot składający wniosek o zgodę musi również złożyć szczegółowe oświadczenia oraz wyznaczyć osobę do kontaktów technicznych (projektowany art. 4g KRSU). Minister Sprawiedliwości może odmówić zgody (projektowany art. 4i KRSU), a także cofnąć ją w razie ustania przesłanek (projektowany art. 4m KRSU).

Ustawa wprowadza też obowiązek informacyjny po stronie podmiotów, które uzyskały zgodę, w szczególności w zakresie zmian wpływających na bezpieczeństwo i legalność dostępu do danych (projektowane art. 4j i 4k KRSU). W przypadku niespełnienia przesłanek, podmiot obowiązany jest powstrzymać się od korzystania z dostępu (projektowany art. 4l KRSU).

Nowelizacja przewiduje również penalizację nieuprawnionego dostępu do danych – zgodnie z projektowanym art. 60a KRSU, osoba uzyskująca informacje z KRS za pośrednictwem usług sieciowych bez uprawnienia podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Zniesienie obowiązku publikacji wpisów z KRS w Monitorze Sądowym i Gospodarczym

Projekt ustawy przewiduje uchylenie przepisów nakładających obowiązek ogłaszania wpisów z KRS w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. W tym celu w KRSU uchyla się m.in. art. 13 ust. 1, art. 16, art. 58 oraz odpowiednie przepisy w ustawach towarzyszących, w szczególności:

Wprowadzenie tej zmiany motywowane jest m.in. powszechną dostępnością danych z KRS w Internecie oraz dążeniem do zmniejszenia kosztów ponoszonych przez przedsiębiorców. Ustawodawca wskazuje również na przeciążenie komórek Ministerstwa Sprawiedliwości obsługujących Monitor Sądowy i Gospodarczy, w szczególności w związku z liczbą ogłoszeń dotyczących dokumentów finansowych.

Ujednoliceniu ulegają również zasady związane z domniemaniami prawnymi. Zgodnie z projektowanym brzmieniem art. 15 ust. 1 KRSU, od dnia wpisu do rejestru nikt nie może zasłaniać się nieznajomością wpisu, z wyjątkiem czynności dokonanych w ciągu 16 dni od dnia wpisu, jeśli osoba trzecia wykaże brak wiedzy o wpisie. W przypadkach rozbieżności pomiędzy wpisem a ogłoszeniem, obowiązuje treść wpisu (art. 8 projektu ustawy).

Elektronizacja rejestru stowarzyszeń i akt rejestrowych

Jednym z kluczowych celów nowelizacji jest ujednolicenie zasad prowadzenia postępowań rejestrowych względem wszystkich kategorii podmiotów. Projekt zakłada odejście od możliwości składania wniosków papierowych w przypadku rejestru stowarzyszeń, fundacji i SP ZOZ-ów.

Zgodnie z projektowanym brzmieniem art. 9 ust. 1 zdanie drugie oraz art. 19 ust. 2 KRSU:

Uchylone zostaną liczne przepisy umożliwiające składanie dokumentów papierowych (m.in. art. 19 ust. 3, 4, 6, 9, 11 KRSU). Wprowadzone zmiany są analogiczne do tych, które od 2021 r. obowiązują wobec rejestru przedsiębiorców.

Zmieniony zostanie również art. 9 ust. 7 KRSU – przewiduje on obowiązek przetworzenia na postać elektroniczną dokumentów papierowych, które stanowią podstawę działania sądu z urzędu. Oznacza to pełną integrację danych papierowych z systemem elektronicznym.

System teleinformatyczny będzie również obejmował zbiór dokumentów zawierający papierowe oryginały dokumentów dostarczanych do sądu – rozwiązanie to zapewnia ciągłość dostępu do pełnych akt, również dla podmiotów korzystających ze złożonych dokumentów papierowych (np. skany, odpisy notarialne).

Etap legislacyjny

Projekt ustawy o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz niektórych innych ustaw 28.5.2025 r. został skierowany przez Marszałka Sejmu do zaopiniowania przez Biuro Legislacyjne. Zgodnie z art. 10 projektu, ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem przepisów regulujących elektronizację akt rejestrowych oraz składania wniosków – które wejdą w życie z początkiem miesiąca następującego po upływie 12 miesięcy od dnia ogłoszenia. Takie rozwiązanie zapewnia odpowiedni czas na przygotowanie systemów teleinformatycznych oraz wdrożenie nowych procedur w praktyce sądów rejestrowych i podmiotów obowiązanych.

Sprzedajesz działkę? Fiskus chce VAT

Za podatnika VAT można uznać sprzedawcę, który powierzył przygotowanie transakcji profesjonalnemu przedsiębiorcy, jeśli ten pełnomocnik podjął aktywne działania w celu jej sfinalizowania, postępując jak klasyczny handlowiec. Taka jest teza wyroku TSUE w polskiej sprawie (sygn. C-213/24). Fiskus skrzętnie wykorzystuje ją w niekorzystnych dla sprzedawców działek interpretacjach.

Przestrzegaliśmy przed tym w „Rzeczpospolitej” z 3 kwietnia, w której opisywaliśmy orzeczenie unijnego trybunału. Wypowiadający się doradcy podatkowi uprzedzali, że wyrok TSUE jest korzystny dla skarbówki i jeszcze bardziej (bo już wcześniej wydawała niekorzystne interpretacje) ją ośmieli. Nie będzie miała wątpliwości, że podatnikiem VAT jest także ten sprzedawca, za którego wszystkie formalności związane z gruntem załatwia pełnomocnik (często jest nim przedstawiciel nabywcy). Potwierdziło się.

Niekorzystna interpretacja

Spójrzmy na najświeższą interpretację. Wystąpiło o nią małżeństwo, które chce sprzedać dwie działki. Kiedyś były własnością matki mężczyzny, częściowo zostały nabyte w darowiźnie, częściowo kupione. Małżeństwo zawarło umowę przedwstępną ze spółką z o.o., w której zobowiązało się do sprzedaży nieruchomości. Udzieliło też pełnomocnictwa przedstawicielowi nabywcy do występowania w ich imieniu przed organami samorządowymi, państwowymi jednostkami organizacyjnymi oraz operatorami mediów w celu potwierdzenia możliwości realizacji planowanej inwestycji, a także uzyskania niezbędnych uzgodnień, opinii, warunków technicznych i pozwoleń.

Małżonkowie podkreślają, że nie są podatnikami VAT. Nie posiadają innych nieruchomości przeznaczonych w przyszłości do sprzedaży. Wcześniej (w 2017 r. i 2020 r.) sprzedali dwie działki z przyczyn ekonomiczno-bytowych. Informują, że grunty, których obecnie zamierzają się pozbyć, nie były wykorzystywane do prowadzenia działalności gospodarczej. Korzystali z działek tylko w celach rekreacyjnych. Nabywca sam się do nich zgłosił, nie podejmowali żadnych działań marketingowych (reklama, pomoc pośrednika).

Czy transakcje są opodatkowane VAT? Małżonkowie twierdzą, że nie. Fiskus miał jednak inne zdanie. I z uzasadnienia interpretacji wynika, że zadecydowały poczynania pełnomocnika. „Udzielone pełnomocnictwo upoważniło sp. z o.o. do wykonania w Państwa imieniu czynności w nim wymienionych, których wykonanie wykluczy uznanie, że będzie to sprzedaż dokonana w ramach zarządzania majątkiem osobistym” – stwierdziła skarbówka. Przypomniała, że wszystkie wykonywane przez pełnomocnika czynności wywołują skutki prawne po stronie właścicieli. Dlatego należy uznać, że zachowują się oni jak podmioty profesjonalnie zajmujące się obrotem nieruchomościami. Fiskus powołał się przy tym na wyrok TSUE. I stwierdził, że małżeństwo powinno opodatkować transakcje (interpretacja nr 0114-KDIP1-3.4012.254.2025.2.PRM).

Podobnie było w innych sprawach, przykładowo kobiety, która chce sprzedać działkę otrzymaną w spadku. Upoważniła nabywcę do załatwienia wszystkich formalności. „Czynności wykonane przez pełnomocnika wywołają skutki bezpośrednio w Pani sferze prawnej jako mocodawczyni, co wskazuje, że w celu zwiększenia możliwości sprzedaży nieruchomości podejmie Pani działania w sposób zorganizowany” – stwierdził fiskus i kazał opodatkować transakcję (interpretacja nr 0114-KDIP1-3.4012.245.2025.2.JG).

Jakie obowiązki?

Jakie są skutki takiego podejścia skarbówki? Sprzedawca powinien zarejestrować się w urzędzie skarbowym, wystawić fakturę, wpisać ją do ewidencji, złożyć elektronicznie Jednolity Plik Kontrolny i zapłacić 23 proc. VAT.

Pewne szanse na zwolnienie z podatku daje art. 43 ust. 1 pkt 9 VATU. Przepis ten stanowi o dostawie terenów niezabudowanych innych niż tereny budowlane. Chodzi o działki rolne, które nie zostały przeznaczone pod zabudowę w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.

Można też skorzystać ze zwolnienia z art. 113 VATU, czyli do 200 tys. zł rocznie. Ale często działki są droższe, poza tym tej preferencji nie stosuje się do terenów budowlanych.

Ochrona danych osobowych w centralnej rejestracji medycznej

W związku z planowaną reformą Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych, Mirosław Wróblewski, wystosował do Ministra Zdrowia pismo z 30.4.2025 r. (DPNT.401.101.2025), w którym odnosi się do zagrożeń związanych z przetwarzaniem danych osobowych w projektowanym systemie centralnej rejestracji medycznej, o którym mowa w projekcie ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych i niektórych innych ustaw (UD169). Prezes UODO ujawnia szereg istotnych problemów prawnych związanych z ochroną danych osobowych oraz przetwarzaniem danych szczególnych kategorii, w tym danych biometrycznych i danych dotyczących zdrowia.

Zakres przetwarzanych danych osobowych i dane szczególnych kategorii

Projekt przewiduje centralizację danych osobowych w ww. systemie, którego celem jest obsługa procesu rejestracji pacjentów w sposób zautomatyzowany i jednolity w skali kraju. Brakuje jednak precyzyjnych zapisów wskazujących, jakie konkretnie dane będą przetwarzane oraz w jakim zakresie. Prezes UODO podkreśla, że w kontekście danych dotyczących zdrowia oraz możliwości identyfikacji głosu osoby kontaktującej się z rejestracją, system ten może prowadzić do przetwarzania danych szczególnych kategorii w rozumieniu art. 9 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27.4.2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (Dz.Urz. UE L z 2016 r. Nr 119, s. 1; dalej RODO). Organ nadzorczy sygnalizuje, iż tego rodzaju dane podlegają wzmożonej ochronie, a ich przetwarzanie wymaga spełnienia warunków przewidzianych w ust. 2 i 3 art. 9 RODO, co nie zostało wystarczająco uregulowane w przedstawionym projekcie. W szczególności brak jest wskazania podstawy prawnej, która w sposób jasny i jednoznaczny uprawniałaby do tak szerokiego zakresu przetwarzania danych.

Przetwarzanie danych biometrycznych

W piśmie DPNT.401.101.2025 Prezes UODO zwraca uwagę na fakt, że wykorzystanie technologii umożliwiających rozpoznawanie i analizę głosu może prowadzić do przetwarzania danych biometrycznych, jeżeli są one wykorzystywane do jednoznacznej identyfikacji osoby fizycznej. Dane te, ze względu na swoją unikalność i trwałość, są uznawane za szczególnie wrażliwe, a ich przetwarzanie powinno odbywać się jedynie w przypadku istnienia wyraźnie określonej podstawy prawnej oraz przy zastosowaniu wysokiego poziomu środków zabezpieczających. Organ ostrzega przed ryzykiem związanym z tym, że analiza głosu może ujawniać nie tylko tożsamość osoby, ale także jej stan zdrowia lub emocjonalny, a nawet wiek czy płeć. Konsekwencje nieprawidłowego przetwarzania tego rodzaju danych mogą prowadzić do naruszenia godności, prywatności i autonomii informacyjnej jednostki.

W tym kontekście istotne jest także zagadnienie przejrzystości przetwarzania – osoby, których dane mają być przetwarzane, powinny być w pełni świadome, w jaki sposób ich głos jest wykorzystywany, tj. czy podlega analizie biometrycznej i w jakim celu. Niezbędne jest zatem nie tylko zapewnienie zgodności z RODO, ale także właściwe poinformowanie pacjentów oraz umożliwienie im realizacji praw, takich jak prawo do sprzeciwu czy prawo dostępu do informacji o operacjach przetwarzania.

Konieczność oceny skutków dla ochrony danych (DPIA)

W ocenie organu nadzorczego projektowane rozwiązanie powinno zostać poprzedzone przeprowadzeniem oceny skutków dla ochrony danych osobowych, zgodnie z art. 35 RODO. Jest to obowiązek, który ciąży na administratorze danych w przypadku przetwarzania, które może powodować wysokie ryzyko naruszenia praw i wolności osób fizycznych, w szczególności, gdy dotyczy to danych wrażliwych i odbywa się przy użyciu nowych technologii. W przypadku planowanego systemu centralnej elektronicznej rejestracji, zautomatyzowane przetwarzanie głosu oraz danych dotyczących zdrowia wyczerpuje przesłanki z art. 35 ust. 3 lit. a) i b) RODO, co czyni DPIA obowiązkowym elementem przygotowania regulacji. Brak takiej analizy może skutkować nie tylko naruszeniem prawa, ale również ograniczeniem zaufania społecznego do instytucji publicznych.

Ocena skutków dla ochrony danych powinna obejmować m.in. identyfikację źródeł ryzyka, ocenę jego prawdopodobieństwa oraz potencjalnych skutków, a także wskazanie działań zaradczych, w tym procedur reakcji na incydenty i sposobów ograniczania dostępu do danych wyłącznie do niezbędnych osób. DPIA musi być również dokumentem żywym, który będzie aktualizowany na etapie eksploatacji systemu centralnej elektronicznej rejestracji, zwłaszcza w kontekście zmieniających się technologii i potencjalnych nowych zastosowań danych.

Wymogi wynikające z AIAct

Prezes UODO wskazuje ponadto, że projektowane rozwiązanie należy analizować także w świetle rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1689 z 13.6.2024 r. w sprawie ustanowienia zharmonizowanych przepisów dotyczących sztucznej inteligencji oraz zmiany rozporządzeń (WE) nr 300/2008, (UE) nr 167/2013, (UE) nr 168/2013, (UE) 2018/858, (UE) 2018/1139 i (UE) 2019/2144 oraz dyrektyw 2014/90/UE, (UE) 2016/797 i (UE) 2020/1828 (Dz.Urz. UE L z 2024 r. Nr 131, s. 1689; dalej: AIAct). Ze względu na fakt, że system centralnej elektronicznej rejestracji ma wykorzystywać voiceboty do obsługi rejestracji, można go zakwalifikować jako system AI wysokiego ryzyka w rozumieniu tego aktu. W takim przypadku wymagane jest przeprowadzenie oceny skutków regulacji w zakresie praw podstawowych, zgodnie z art. 27 AIAct. Ocena ta powinna obejmować m.in. potencjalny wpływ na prawo do prywatności, niedyskryminację oraz dostęp do świadczeń zdrowotnych na równych zasadach.

Jednocześnie należy pamiętać, że AIAct nakłada na podmioty wdrażające systemy wysokiego ryzyka obowiązki dotyczące przejrzystości, nadzoru ludzkiego, jakości danych wykorzystywanych do szkolenia modeli oraz dokumentacji procesów decyzyjnych. Projekt centralnej elektronicznej rejestracji, jeśli miałby spełniać te wymogi, musi zostać zaprojektowany nie tylko jako system technologiczny, ale również jako system zarządzania zgodnością i etyką przetwarzania danych z wykorzystaniem sztucznej inteligencji. Warto dodać, iż niezależnie od nieobowiązujących jeszcze w pełnym zakresie przepisów wynikających z AIAct, rekomenduje się stosowanie ich w takim zakresie, aby spełnić standardy bezpieczeństwa i przejrzystości.

Wnioski i postulaty Prezesa UODO

W swoim stanowisku Prezes UODO jednoznacznie wskazuje, że projektowane zmiany wymagają zasadniczego doprecyzowania w zakresie rodzaju i celu przetwarzanych danych osobowych. Należy jednoznacznie określić, jakie dane szczególnych kategorii będą przetwarzane, w jakim celu oraz w jakim zakresie, tak aby nie dochodziło do przetwarzania danych nadmiarowych i nieuzasadnionych. Ponadto koniecznością jest zadbanie o rzetelne przeprowadzenie kompleksowej oceny skutków dla ochrony danych (DPIA), uwzględniającej wszystkie ryzyka związane z automatyzacją obsługi, wykorzystaniem głosu oraz przetwarzaniem informacji o zdrowiu.

W projekcie powinny zostać wskazane środki techniczne i organizacyjne zapewniające bezpieczeństwo danych, w tym sposoby szyfrowania, pseudonimizacji oraz procedury kontroli dostępu. Prezes UODO akcentuje również konieczność dostosowania projektu do wymogów wynikających z AIAct, poprzez przeprowadzenie stosownej oceny skutków regulacji z punktu widzenia praw podstawowych, w tym prawa do ochrony danych, prywatności i równego traktowania. Rekomendacje te zmierzają nie tylko do zapewnienia zgodności formalnej, ale także do zagwarantowania rzeczywistej ochrony obywateli przed nadużyciami technologicznymi i administracyjnymi.

Podsumowanie

Proponowany system centralnej elektronicznej rejestracji niesie potencjał znaczącego usprawnienia dostępu do świadczeń zdrowotnych, jednak wdrażanie tego typu rozwiązań musi odbywać się w sposób respektujący podstawowe prawa obywatelskie. Stanowisko Prezesa UODO stanowi trafne przypomnienie, że każda interwencja regulacyjna w zakresie przetwarzania danych osobowych powinna być poprzedzona staranną analizą ryzyk, oceną skutków oraz ustanowieniem adekwatnych zabezpieczeń prawnych i technicznych. W przeciwnym razie system może nie tylko nie osiągnąć zakładanych celów, lecz także naruszyć zaufanie obywateli do instytucji publicznych oraz fundamenty ochrony danych osobowych w demokratycznym państwie prawa. W kontekście tak wrażliwej dziedziny, jaką jest zdrowie, należy zachować szczególną ostrożność, by technologia wspierała człowieka, a nie naruszała jego godności i autonomii.

Zawód psychologa – czas na systemowe zmiany

Projekt ustawy wprowadza szereg rozwiązań prawnych służących profesjonalizacji zawodu psychologa, wzmocnieniu jego pozycji poprzez utworzenie silnych ram instytucjonalnych, a co za tym idzie – poprawie jakości świadczonych usług psychologicznych i zapewnieniu bezpieczeństwa ich odbiorcom.

Główne założenia projektu:

Nowa regulacja ma przeciwdziałać przypadkom udzielania wsparcia psychologicznego przez osoby nieuprawnione, co w tym momencie z powodu zapotrzebowania na usługi psychologiczne i popularności ofert tego typu pomocy w internecie oraz braku skutecznych rozwiązań prawnych chroniących przed wprowadzeniem w błąd osób potrzebujących porady jest często spotykane.

Zgodnie z art. 3 projektu ustawy:

1. Zawód psychologa jest zawodem zaufania publicznego.

2. Tytuł zawodowy „psycholog” podlega ochronie prawnej.

3. Tytułem zawodowym psychologa może posługiwać się osoba, która posiada prawo wykonywania zawodu psychologa.

Wskazówką dla „odbiorcy świadczeń psychologicznych” (czyli zgodnie z ustawową definicją osoby objętej świadczeniami psychologicznymi) stanie się Rejestr Psychologów (art. 5 projektu ustawy), w którym znajdą się wyłącznie osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje potwierdzone wykształceniem, doświadczeniem i etyką zawodową. Zgodnie z art. 6 projektu ustawy Rejestr Psychologów ma być jawny w zakresie następujących danych:

Każdy wpisany do rejestru psycholog będzie zobowiązany do zachowania tajemnicy zawodowej, prowadzenia dokumentacji psychologicznej oraz działania zgodnie z zasadami etyki zawodowej, które ustali samorząd. Wpis do rejestru wymaga spełnienia szeregu warunków – w tym ukończenia odpowiednich studiów, posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych, nieskazitelności oraz znajomości języka polskiego (art. 5 ust. 5 projektu ustawy).

Projektodawca w dołączonym do projektu ustawy uzasadnieniu zapewnia, że regulacja została poddana ocenie zgodności z zasadą proporcjonalności, przewidzianą w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/958 z 28.6.2018 r. w sprawie analizy proporcjonalności przed przyjęciem nowych regulacji dotyczących zawodów (Dz.Urz. UE L z 2018 r. Nr 173, s. 25). Z przeprowadzonych badań wynika, że projektowane przepisy są proporcjonalne w stosunku do zamierzonego celu.

Ograniczony dostęp do zawodu i kontrola

Prawo wykonywania zawodu psychologa uzyskają osoby, które ukończyły jednolite studia magisterskie na kierunku psychologia lub ukończyły studia I i II stopnia na kierunku psychologia i uzyskały tytuł magistra. Pod ściśle określonymi warunkami prawo do wykonywania tego zawodu uzyskają również osoby, które otrzymały dyplom w innym kraju – będą musiały formalne potwierdzić kwalifikacje psychologa. Ustawa nie uchyla praw nabytych – osoby już wykonujące zawód będą mogły nadal to robić, po spełnieniu wymogów rejestracyjnych.

Istotną innowacją jest wymóg odbycia okresu współpracy z opiekunem zawodowym przez psychologów rozpoczynających wykonywanie zawodu (ze wskazanymi w projekcie ustawy wyjątkami). Pozytywna opinia opiekuna będzie warunkiem uzyskania pełnego prawa do wykonywania wszystkich czynności psychologicznych, w tym w ramach postępowań sądowych i administracyjnych.

Projekt definiuje świadczenia psychologiczne (art. 23 projektu ustawy) jako diagnozę, opiniowanie, orzekanie, pomoc psychologiczną oraz psychoterapię – w tym ostatnim przypadku potrzebne będą odrębne uprawnienia psychoterapeuty. Co istotne, psychologowie z tytułem specjalisty w ochronie zdrowia uzyskują status osób wykonujących zawód medyczny, zgodnie z art. 23 ust. 5 projektu ustawy „Psycholog posiadający tytuł specjalisty w dziedzinie mającej zastosowanie w ochronie zdrowia uzyskany na podstawie ustawy z 24.2.2017 r. o uzyskiwaniu tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 342) uzyskuje kompetencje i kwalifikacje niezbędne do udzielania świadczeń zdrowotnych w zakresie wiedzy i umiejętności określonych w programie specjalizacji i jest osobą wykonującą zawód medyczny w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt. 2 ustawy z 15.4.2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 450).

Samorząd zawodowy psychologów

Na straży zasad wpisanych do ustawy stać będzie samorząd psychologów, składający się z Krajowej Izby Psychologów i regionalnych izb psychologów. Przepisy dotyczące samorządu zostały uregulowane w Rozdziale 4. projektu ustawy. Zgodnie z art. 31 projektu ustawy samorząd psychologów jest niezależny w wykonywaniu swoich zadań i podlega tylko przepisom ustaw, a przynależność psychologa do samorządu jest obowiązkowa. Do zadań samorządu należeć będzie m.in.: prowadzenie rejestru, organizowanie szkoleń, nadzór nad wykonywaniem zawodu, prowadzenie postępowań dyscyplinarnych oraz ustalanie zasad etyki zawodowej. Nadzór nad działalnością samorządu sprawować będzie minister właściwy do spraw pracy. Jego zadania w ramach tworzenia samorządu psychologów określa art. 150 projektowanej ustawy.

Długi okres vacatio legis

Nowa ustawa o zawodzie psychologa oraz samorządzie zawodowym psychologów ma wejść w życie dopiero po upływie 2 lat i 3 miesięcy od dnia ogłoszenia. Długi okres vacatio legis związany jest z koniecznością przygotowania struktur samorządu zawodowego i dostosowania praktyki zawodowej do nowych regulacji. W uzasadnieniu do projektu ustawy tłumaczony jest potrzebą zapewnienia podmiotom zobowiązanym do stosowania ustawy odpowiedniego czasu na zapoznanie się z nowymi przepisami. Pytanie brzmi, czy „odbiorcy świadczeń psychologicznych” mogą czekać aż tak długo?

Niektóre przepisy wejdą jednak w życie wcześniej – już 14 dni po ogłoszeniu. Będą to art. 149-156 projektu ustawy, dotyczące m.in. powołania Krajowej Rady Psychologów i trybu wyborów do organów samorządu, zjazdów psychologów i uprawnień ministra właściwego do spraw pracy. Są to przepisy o charakterze organizacyjnym, pozwalające uruchomić proces tworzenia samorządu jeszcze przed wejściem w życie pozostałych regulacji.

Z kolei art. 17 ust. 3 projektu ustawy, wprowadzający obowiązek co najmniej 3-letniego doświadczenia zawodowego dla psychologa pełniącego funkcję opiekuna, zacznie obowiązywać dopiero po 5 latach i 3 miesiącach od ogłoszenia ustawy. Zgodnie z uzasadnieniem do tego czasu opiekunem mogą być osoby, które zostały wpisane do Rejestru w trybie art. 145 ust. 2 projektu ustawy i złożyły oświadczenie, o którym mowa w art. 145 ust. 7 projektu ustawy. Ma to umożliwić płynne wdrożenie mechanizmu współpracy młodych psychologów z bardziej doświadczonymi członkami samorządu.

To długotrwałe procesy są zmorą wymiaru sprawiedliwości

Niedawno Ministerstwo Sprawiedliwości opublikowało kolejną wersję ustawy o przywracaniu ładu konstytucyjnego w sądownictwie, która przewiduje m.in. cofnięcie na poprzednie stanowiska ok. 1,2 tys. sędziów awansowanych przez Krajową Radę Sądownictwa po 2018 roku. Przyjęcie nowej ustawy jest jednak uzależnione od tego, czy prezydentem zostanie Rafał Trzaskowski.

Samo przeforsowanie zmian i rozwiązanie problemu neosędziów nie skończy zapewne zamieszania w wymiarze sprawiedliwości, bo można się spodziewać, że wówczas to usunięci bądź zdegradowani sędziowie – a przynajmniej ich część – będą walczyć o przywrócenie do pełnienia urzędu. To wszystko nie sprzyja stabilności w wymiarze sprawiedliwości, który – jak zgodnie przyznają rządzący, sędziowie, prokuratorzy, pełnomocnicy i obywatele mający styczność z sądami – jest na skraju zapaści. Spory sądowe trwają coraz dłużej, szczególnie w sprawach cywilnych (a więc rodzinnych, gospodarczych, pracowniczych etc.).

Od 2011 roku czas oczekiwania na wyrok sądu pierwszej instancji wzrósł o prawie 70 proc. Dłuższe procesy to dłuższe oczekiwanie na zapłatę, przywrócenie do pracy, odszkodowanie czy rozwiązanie sporu na tle podziału spadku. To także konieczność wypłacania przez Skarb Państwa odszkodowań za przewlekłość, choć niskie kwoty przyznawanych świadczeń są marnym pocieszeniem dla stron.

Waga problemów

Dlatego 61 proc. ekspertów ankietowanych przez „Rzeczpospolitą” w ramach panelu prawników uważa, że długie procesy są poważniejszym problemem wymiaru sprawiedliwości niż spór wokół neosędziów.

– Choć pogląd ten nie jest w środowisku prawniczym popularny i być może niektórzy obrażą się za to, co powiem, ale spór wokół tzw. neosędziów jest dla większej części społeczeństwa niezrozumiały, nieistotny, trzeciorzędny i „insiderski” – mówi prof. Krzysztof Koźmiński z Uniwersytetu Warszawskiego, partner zarządzający w kancelarii Jabłoński Koźmiński. – Przedsiębiorcy i obywatele, nie tylko nasi klienci, chcą przede wszystkim stabilnego prawa, efektywnych rozwiązań (tj. takich, które mniej „kosztują”, nie generują zbędnej biurokracji), sprawnych sądów, przejrzystych procedur oraz pewności, że po prawomocnym orzeczeniu wiemy, na czym stoimy, i politycy żadnej opcji nie będą już „mieszać” w sprawie. A na to się niestety nie zapowiada – i to niezależnie od tego, kto wygra najbliższe wybory prezydenckie oraz kolejne parlamentarne – zwraca uwagę ekspert.

Z kolei mec. Maciej Zaborowski z kancelarii Kopeć & Zaborowski zwraca uwagę, że wydłużający się czas trwania postępowań godzi w konstytucyjne prawo obywateli do sądu.

– Brak wyroku przez wiele miesięcy, a często lat, oznacza nie tylko frustrację, ale i realne szkody: zamrożone majątki, niemożność dochodzenia roszczeń, utratę zaufania do instytucji państwa. Obywatele chcą sprawnego i sprawiedliwego wymiaru sprawiedliwości tu i teraz. Ich oczekiwania są proste: dostępność, przejrzystość i przewidywalność postępowania. I to właśnie te oczekiwania są dziś w największym stopniu zawiedzione – mówi mec. Zaborowski dodając, że konieczna jest szybka i profesjonalna modernizacja organizacyjna sądów: cyfryzacja, automatyzacja, wsparcie kadrowe i upowszechnienie alternatywnych metod rozstrzygania sporów.

– W przeciwnym razie ani zasada praworządności, ani efektywność postępowania nie zostaną zrealizowane. A wtedy to nie abstrakcyjny spór o sędziów, lecz obywatele pozbawieni realnego dostępu do sprawiedliwości, będą największymi przegranymi – dodaje ekspert.

Natomiast Arkadiusz Radwan z Instytutu Allerhanda zauważa, że przedłużający się spór o nominacje sędziowskie będzie jedynie przyczyniał się do dalszej polaryzacji i pogłębiania zapaści w sądownictwie.

– Co jednych wyborców utwierdzi w przekonaniu, że Prawo i Sprawiedliwość zniszczyło sądy, a u innych wyborców wzmocni przeświadczenie, że sędziowie to szczególna kasta i potrzebna jest reforma przeprowadzona twardą ręką. Bez ponadpartyjnego kompromisu nie da się rozwiązać sporu o kształt sądownictwa w Polsce – uważa ekspert.

Usprawnienie prac

Jednocześnie aż 82 proc. naszych ekspertów uważa, że reformy, które pozwolą skrócić czas rozpatrywania spraw w sądach należy wprowadzić niezależnie od tego, kiedy zostanie rozwiązany kryzys związany z powołaniami sędziowskimi.

– W tym celu należy dokonać pełnej digitalizacji (cyfryzacji), przyrostu kadr w administracji sądowej oraz zmiany systemu wynagrodzeń. Należy również uchylić przepisy o postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych, które wbrew założeniu nie przyspieszyły rozstrzygania spraw – mówi mec. Piotr Podgórski, członek zarządu federacji Przedsiębiorcy.pl. Jak dodaje, konieczne jest upowszechnienie pozasądowych metod rozwiązywania sporów i profesjonalizacja biegłych sądowych.

– Jak pokazuje historia naszego wymiaru sprawiedliwości, kręcimy się w kółko. Nie zostały w ostatnich kilkunastu latach wprowadzone rozwiązania, które realnie doprowadziłyby do skrócenia czasu rozpoznawania spraw – mówi Grzegorz Gębka, doradca podatkowy. Co prawda, w 2019 r. i 2023 r. weszły w życie dwie duże nowelizacje kodeksu postępowania cywilnego, których naczelnym celem miało być przyspieszenie rozpoznawania spraw, ale efekt taki nie został osiągnięty (czemu nie sprzyjały również obiektywne okoliczności w postaci pandemii Covid-19 czy lawinowego wpływu pozwów frankowych).

Część z wprowadzonych w ostatnich latach zmian przepisów usprawniających procedurę dokonywano jednak kosztem gwarancji procesowych (rozpatrywanie spraw w składach jednoosobowych zamiast trzyosobowych, na posiedzeniach niejawnych zamiast rozprawach etc.).

Dlatego Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego przygotowała nowelizację, która te zmiany cofa. W dodatku projekt wydłuża terminy na wniesienie środków odwoławczych i likwiduje tzw. zażalenia poziome (które rozpoznaje sąd tej samej instancji, a nie wyższego rzędu), co siłą rzeczy jeszcze bardziej spowolni rozpoznawanie spraw.

Z drugiej strony niebawem rząd ma przyjąć projekt ustawy frankowej, która ma odblokować sądy „zakorkowane” pozwami kredytowymi. Trwają też dalsze prace nad cyfryzacją wymiaru sprawiedliwości i wzmocnieniem kadry urzędniczej sądów. Ale to wszystko może okazać się niewystarczające w sytuacji, gdy nie zostanie ograniczona kognicja sądów.

Ograniczenie kognicji?

Z kolei 70 proc. ekspertów Panelu Prawników „Rz” uważa, że wyprowadzenie określonych spraw z sądów może znacząco wpłynąć na przyspieszenie procesów sądowych bez szkody dla jakości rozstrzygania spraw dla obywateli.

– Powtarzam to konsekwentnie od wielu lat: nie da się „mieć ciastko i zjeść ciastko”, tj. utrzymywać szeroko rozumianych konstytucyjnych praw do sądu, dwuinstancyjności itp., a jednocześnie oczekiwać, że sądy będą działać sprawnie. Konieczne jest odważne i uczciwe postawienie sprawy: sąd państwowy powinien być ostatecznością, zarezerwowaną dla spraw poważnych, których nie da się „wyprowadzić” poza judykatywę – mówi prof. Krzysztof Koźmiński. Jego zdaniem wiele kwestii można powierzyć – i to naprawdę bez szkody dla jakości ich rozstrzygania – innym podmiotom i procedurom, w tym np. organom administracji publicznej lub sądom arbitrażowym.

Z kolei prof. Rafał Adamus zastrzega, że obywatel powinien mieć prawo do alternatywnego załatwienia sprawy: albo przed sądem, albo poza sądem, ale z możliwością odwołania się do sądu.

Przeciwnego zdania jest prof. Grzegorz Sibiga z Instytutu Nauk Prawnych PAN. Jego zdaniem głównym problemem nie jest nadmiar spraw w sądach, ale prawidłowa organizacja w kwestii załatwiania tych spraw i przygotowanie, również personalne, całego aparatu sądowego. – I w tym zakresie należy szukać rozwiązań. Załatwienie sprawy, szczególnie spornej, przez niezawisły sąd jest jedną z najważniejszych wartości, która tworzy i cementuje ład w państwie – zaznacza prawnik.