Wyrok kasatoryjny czy siódemkowa uchwała?

Sprawa, na kanwie której powstało omawiane zagadnienie prawne, dotyczyła przedsiębiorcy i współpracującej z nim żony. Kobieta przez kilka lat prowadziła własny biznes. Następnie została zgłoszona do ubezpieczenia jako osoba współpracująca przy firmie męża. Co istotne w momencie zgłoszenia do ubezpieczeń była w ciąży. W pierwszym miesiącu ubezpieczenia płatnik (mąż) zadeklarował, że podstawa wymiaru jej składek to 9 tys. zł. W następnym miesiącu była to kwota o połowę niższa, bo kobieta przepracowała tylko kilka dni i przeszła na zasiłek chorobowy, a następnie na macierzyński. Po krótkim powrocie do pracy schemat się powtórzył – małżonka znowu zaczęła korzystać z chorobowego, macierzyńskiego, a potem jeszcze z zasiłków opiekuńczych.

Zawyżanie zasiłków

ZUS zakwestionował jednak zadeklarowaną podstawę wymiaru składek. Co prawda przepisy dają przedsiębiorcy uprawnienie do jej określania (za siebie i osoby współpracujące), ale problem pojawia się, gdy zainteresowani korzystają z takiej możliwości, by uzyskać optymalne dla siebie świadczenia, głównie z tytułu macierzyństwa. Dotyczy to głównie tzw. przedsiębiorczych matek. W ich wypadku ZUS wielokrotnie obniżał podstawy wymiaru składek deklarowanych w wyższych wysokościach.

Teoretycznie problemu powinno w ogóle nie być. W 2016 r. weszły bowiem w życie przepisy zmieniające zasady wyliczania zasiłków macierzyńskich. Wcześniej było jednak tak, że jeżeli przedsiębiorczyni założyła firmę i zapłaciła wysoką składkę za np. miesiąc, a potem przeszła na zasiłek, ZUS brał pod uwagę tylko ten pełny miesiąc i ustalał bardzo wysokie świadczenia. Obecnie jest zaś tak, że jeżeli działalność była prowadzona tylko przez miesiąc (i zapłacono wówczas wysoką składkę), pozostałe 11 miesięcy jest uzupełniane tak, jakby płacono minimalne składki, a podstawę obliczenia zasiłku stanowi średnia z wszystkich miesięcy.

Jednak w sądach nadal jest sporo spraw z okresu przed opisywanymi zmianami. Jedną z nich jest omawiany przypadek.

Sąd okręgowy, który rozpoznawał sprawę, uznał, że ZUS miał prawo zakwestionować podstawę wymiaru składek. W uzasadnieniu zwrócił uwagę na nierównowagę systemową, gdy przy niskim przychodzie zgłoszenie wysokiej podstawy wymiaru składek ma na celu uzyskanie wielokrotnie wyższych świadczeń kosztem innych ubezpieczonych i wbrew zasadzie solidaryzmu ubezpieczeń społecznych.

Wyrok zaskarżył powód. Sąd apelacyjny oddalił jednak apelację w tej sprawie, przyznając rację sądowi I instancji. W przekonaniu SA ZUS jest uprawniony do kontroli i korygowania zawyżonych podstaw wymiaru w celu zapobieżenia pobieraniu nienależnych lub zawyżonych świadczeń, jeżeli okoliczności wskazują na manipulację w tym zakresie.

Co w razie sprzeczności?

W sprawie nie została złożona skarga kasacyjna, jednak zaangażował się w nią rzecznik małych i średnich przedsiębiorców. Wniósł on do SN skargę nadzwyczajną.

Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN w orzeczeniu z 11 grudnia 2024 r. uchyliła zaskarżony wyrok w całości i przekazała sprawę sądowi apelacyjnemu do ponownego rozpoznania. W uzasadnianiu wskazano, że ZUS nie ma prawa kwestionować podstawy wymiaru składek, jeśli mieści się ona w granicach zakreślonych ustawą systemową, a interpretacja zastosowana przez SA prowadzi do ograniczenia praw jednostki na rzecz państwa. A to pozostaje w sprzeczności z zasadą demokratycznego państwa prawnego.

Sąd apelacyjny, który ponownie rozpoznawał sprawę, powziął jednak wątpliwość co do treści uzasadnienia wyroku kasatoryjnego SN. Argumenty w nim zawarte są bowiem sprzeczne z uchwałą składu siedmiu sędziów SN z 29 listopada 2023 r. (sygn. III UZP 3/23). Uznano w niej, że ZUS, nie negując tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, jest uprawniony do weryfikacji podstawy wymiaru składek przedsiębiorcy, gdy w początkowym okresie prowadzenia firmy ubezpieczony deklaruje podstawę, której wysokość nie ma odzwierciedlenia w przychodach.

Z uwagi na to, że wiele składów orzekających na terenie całego kraju musi mierzyć się z tym problemem, SA postanowił zadać SN pytanie prawne. Chciał wiedzieć, czy zawarta w wyroku kasatoryjnym wykładnia, pozostająca w sprzeczności z uchwałą siedmiu sędziów SN, której nadana została moc zasady prawnej, jest wiążąca dla sądu rozpoznającego ponownie sprawę na skutek uwzględnienia skargi nadzwyczajnej i uchylenia wyroku sądu apelacyjnego.

Sygnatura akt: III UZP 4/25

Odkupienie spadku bez preferencji podatkowej

Od 2019 r. spadkobiercy, którzy odziedziczyli mieszkanie czy dom w większości przypadków mogą je od razu sprzedać nie oglądając się na skarbówkę. Pięcioletni termin liczony od końca roku nabycia czy wybudowania, po upływie, którego nieruchomość mieszkalną można już sprzedać bez PIT dotyczy bowiem w tym przypadku posiadania przez spadkodawcę, a nie spadkobiercę. Zasada ta nie obejmuje jednak nabycia lokum w wyniku odkupu udziału spadkowego. Potwierdza to Wojewódzki Sąd Administracyjny (WSA) w Gliwicach.

Prawa jak przy schedzie…

Sprawa dotyczyła małżeństwa, które w połowie lutego 2024 r. zakupili udział w spadku po zmarłej matce od jej syna. W skład udziału spadkowego wynoszącego 1/3 wchodziła m.in. część mieszkania. I to właśnie podatkowe skutki jego odpłatnego zbycia stały się kością niezgody między małżonkami a fiskusem.

Podatnicy wystąpili o interpretację. I oczekiwali potwierdzenia, że w ich przypadku przy sprzedaży lokum w lipcu 2024 r. mogą zastosować preferencję z art. 10 ust. 5 ustawy o PIT tak jakby byli spadkobiercą.

Zgodnie z tą regulacją w przypadku odpłatnego zbycia, tzw. nieruchomości prywatnych nabytych w drodze spadku, 5 letni okres po upływie, którego nie trzeba już płacić PIT, liczy się od końca roku, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie przez spadkodawcę. Małżonkowie uważali, że łapią się na tę zasadę, bo lokum zostało kupione przez spadkodawcę w 1979 r.

Fiskus podstaw do rezygnacji z PIT od sprzedaży spadkowego mieszkania jednak nie znalazł. Nie kwestionował, że na skutek nabycia udziału w spadku od spadkobiercy nabywca wstępuje we wszelkie jego prawa i obowiązki. Jednak w ocenie fiskusa nie można uznać, że wobec nabytej masy spadkowej nabywca taki staje się spadkobiercą. Jest on bowiem następcą prawnym nie spadkodawcy, a spadkobiercy i to nie w spadkobraniu.

…ale bez ulgi

Spór trafił na wokandę, ale skończył się przegraną podatników. Gliwicki WSA przypomniał, że art. 10 ust. 5 ustawy o PIT obowiązujący od 1 stycznia 2019 r. miał na celu pełniejszą realizację sukcesji praw spadkodawcy związanych z odziedziczoną nieruchomością. W ocenie sądu to spadkobierca wywodzi swoje prawa bezpośrednio od spadkodawcy i to on nabywa je „w drodze spadku”.

WSA nie miał wątpliwości, że w sprawie źródłem uprawnień do nieruchomości nie jest dziedziczenie tj. droga spadku” z art. 10 ust. 5 ustawy o PIT, ale umowa cywilnoprawna zakupu udziału w spadku. Wyrok nieprawomocny.

Sygnatura akt: I SA/Gl 1302/24

Rynek pracy cudzoziemców w Polsce na nowych zasadach

Cel zmian

Jak wskazał ustawodawca w uzasadnieniu do ustawy z 20.3.2025 r. o warunkach dopuszczalności powierzania pracy cudzoziemcom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2025 r. poz. 621; dalej: PowPracyCudzU), dostępnym na stronie internetowej Sejmu RP (druk sejmowy nr 949), jej celem jest:

Wprowadzane zmiany są zbieżne z dotychczas prezentowanym podejściem, stosownie do którego zasady dostępu cudzoziemców do rynku pracy powinny uwzględniać aktualne potrzeby rynku pracy. Powyższe oznacza z jednej strony, że dla cudzoziemców, którym nie przysługuje swobodny dostęp do rynku pracy, warunkiem uzyskania dostępu do rynku pracy jest inicjatywa pracodawcy lub podmiotu zamierzającego zatrudnić cudzoziemca na innej podstawie niż stosunek pracy, wyrażająca się np. we wniosku o wydanie zezwolenia na pracę lub w oświadczeniu o powierzeniu pracy cudzoziemcowi. Przedmiotowe dokumenty (wniosek lub oświadczenie) dotyczą zatrudnienia konkretnego cudzoziemca na stanowisku pracy i na konkretnych warunkach. Z drugiej zaś strony konieczne jest uwzględnianie zagrożeń związanych z napływem znacznej liczby migrantów zarobkowych, takich jak: ryzyko wypierania pracowników miejscowych z rynku pracy, obniżania poziomu wynagrodzeń, wyzysku pracowników cudzoziemskich, rozwoju tzw. szarej strefy, handlu ludźmi. W związku z tym utrzymane lub wzmocnione będą rozwiązania mające na celu zapobieganie tego rodzaju nadużyciom.

Dotychczasowy stan prawny

Dotychczas warunki dostępu cudzoziemców do polskiego rynku pracy uregulowane były głównie ustawą z 20.4.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 214). Należy w tym miejscu wskazać, że przepisy określające warunki dostępu cudzoziemców do rynku pracy były przez lata wielokrotnie nowelizowane i uzupełniane, co w praktyce utrudnia ich stosowanie. Ponadto przepisy te były wprowadzane w zupełnie odmiennych od aktualnych warunkach społecznych i ekonomicznych, gdy praca podejmowana w Polsce przez cudzoziemców nie miała charakteru masowego, jak ma to miejsce obecnie. W związku z ww. okolicznościami, zaistniała potrzeba kompleksowego uregulowania zagadnienia dostępu cudzoziemców do rynku pracy w odrębnej ustawie.

Zakres wprowadzanych zmian

Ustawa określa m.in.: warunki dostępu cudzoziemców do rynku pracy, organy właściwe oraz tryb postępowania w tych sprawach. Uregulowano ponadto szczególne działania w zakresie aktywizacji zawodowej i integracji społecznej cudzoziemców finansowane ze środków Funduszu Pracy. PowPracyCudzU wprowadza również szczegółowy, zamknięty katalog form aktywności ekonomicznej cudzoziemca (art. 3 ust. 2 PowPracyCudzU) oraz określone grupy cudzoziemców, do których nie należy stosować PowPracyCudzU (art. 1 ust. 4 PowPracyCudzU), ponieważ warunki podjęcia tej aktywności są określone odrębnymi przepisami prawa polskiego, bezpośrednio stosowanymi postanowieniami umów międzynarodowych lub powszechnie stosowanymi zwyczajami międzynarodowymi, bądź aktywność ta na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ma charakter incydentalny i nie ma żadnego związku z polskim rynkiem pracy. W tej grupie ustawa wymienia m.in. cudzoziemców, którzy posiadają:

Zmniejszenie liczby procedur

Aby ograniczyć mnogość procedur, a tym samym uprościć system dostępu cudzoziemców do polskiego rynku pracy, PowPracyCudzU nie przewiduje informacji starosty na temat możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych pracodawcy, której uzyskanie jest obecnie warunkiem wydania zezwolenia na pracę cudzoziemca. Rezygnacja z ww. wymogu ma przyspieszyć i uprościć procedurę wydania zezwolenia na pracę. Biorąc pod uwagę liczbę obywateli państw, którzy zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami korzystają z oświadczeń o powierzeniu wykonywania pracy (blisko 2 mln w 2021 r.) oraz zezwoleń na pracę (ok. 249 tys. w 2021 r.), otrzymanych bez testu rynku pracy, można – zdaniem ustawodawcy – przyjąć, że już obecnie test rynku pracy jest realizowany jedynie dla ok. 10% cudzoziemców, dla których pracodawcy uzyskali zezwolenie lub oświadczenie.

Elektronizacja procedur związanych z uzyskaniem zezwolenia na pracę

PowPracyCudzU przewiduje – w celu skrócenia terminów wydawania zezwoleń na pracę oraz usprawnienia procesu rozpatrywania spraw w tym zakresie – pełną elektronizację procedury wydawania zezwoleń na pracę cudzoziemców, począwszy od złożenia wniosku aż po odbiór decyzji w tych sprawach.

Będzie to realizowane za pomocą systemów teleinformatycznych, działających już obecnie, tj. m.in. praca.gov.pl, których funkcjonalności zostaną rozbudowane i dostosowane w taki sposób, aby możliwy był szybki dostęp do potrzebnych informacji posiadanych przez właściwe instytucje, bez potrzeby opracowywania jednostkowych informacji przez pracowników tych instytucji i angażowania wnioskodawcy.

Decyzje wydawane w postępowaniach o wydanie zezwoleń na pracę cudzoziemców będą doręczane elektronicznie. Elektronicznie będą również prowadzone postępowania odwoławcze w tych sprawach (art. 72 ust. 8 i 9 PowPracyCudzU).

System teleinformatyczny umożliwi automatyczne pobieranie niezbędnych danych z: rejestrów PESEL, Krajowego Rejestru Sądowego, Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, Straży Granicznej, Państwowej Inspekcji Pracy, Krajowej Administracji Skarbowej, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i Urzędu do Spraw Cudzoziemców.

Przeciwdziałanie wyzyskowi cudzoziemców i zaniżaniu standardów na rynku pracy

Dla realizacji celu poprawy sytuacji cudzoziemców na polskim rynku pracy w PowPracyCudzU przewidziano następujące rozwiązania:

1. wprowadzenie obligatoryjnej przesłanki odmowy udzielenia zezwolenia na pracę, gdy pracodawca nie opłaca składek na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne lub zaliczek na podatek dochodowy (art. 13 ust. 1 lit. i PowPracyCudzU). Dotychczas przesłanka ta miała charakter fakultatywny;
2. utrzymanie zasady, że nałożenie na pracodawcę kary za określone czyny będzie przesłanką odmowy udzielenia zezwolenia na pracę (art. 13 ust. 1 lit. c-g PowPracyCudzU);
3. utrzymanie przesłanki dot. porównywalności wynagrodzenia cudzoziemca, ponieważ jest ona jednym z podstawowych narzędzi prawnych gwarantujących uzupełniający charakter dostępu cudzoziemców do polskiego rynku pracy. Ma ona na celu zapobieganie sytuacjom, gdy obywatele polscy są zastępowani tańszymi pracownikami z krajów trzecich (art. 30 ust. 1 pkt 2 lit. a i b PowPracyCudzU);
4. wprowadzenie przesłanki odmowy udzielenia zezwolenia na pracę, w przypadku gdy z okoliczności wynika, że podmiot został ustanowiony lub działa głównie w celu ułatwiania cudzoziemcom wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 13 ust. 1 lit. n PowPracyCudzU).

Etap legislacyjny

Ustawa wejdzie w życie 1.6.2025 r. Termin ten wynika z art. 114 PowPracyCudzU, zgodnie z którym ustawa wchodzi w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, co miało miejsce 12.5.2025 r.

Dostęp do informacji publicznej a ochrona danych osobowych

Orzeczenie TSUE – w kontekście obowiązującego w Polsce stanu prawnego oraz pisma Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych skierowanego do Ministerstwa ds. Unii Europejskiej – należy potraktować jako pilny sygnał potrzeby nowelizacji ustawy z 6.9.2001 r. o dostępie do informacji publicznej (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 902; dalej: DostInfPubU). Szczególną uwagę należy zwrócić na niedostateczne powiązanie tej ustawy z reżimem ochrony danych osobowych oraz brak jasnych procedur zapewniających zgodność z art. 6 ust. 2 i art. 86 rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz.Urz. UE L z 2016 r. Nr 119, s. 1; dalej: RODO).

Zakres analizy Trybunału

W analizowanej sprawie Ministerstwo Zdrowia Republiki Czeskiej otrzymało wniosek o dostęp do dokumentów zawierających dane osobowe swoich pracowników, w tym imiona, nazwiska, dane o funkcjach służbowych i zakresie obowiązków. Część tych informacji została udostępniona, jednak część – ze względu na ochronę danych osobowych – nie została przekazana. W związku z tym powstała konieczność zrównoważenia prawa do informacji publicznej i prawa do prywatności.

Trybunał wskazał, że zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. e) RODO przetwarzanie danych osobowych jest zgodne z prawem, jeśli jest niezbędne do wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym, a na mocy art. 6 ust. 2 RODO państwa członkowskie mogą przyjąć bardziej szczegółowe przepisy doprecyzowujące warunki takiego przetwarzania. Z kolei art. 86 RODO umożliwia pogodzenie publicznego dostępu do dokumentów urzędowych z ochroną danych osobowych, pod warunkiem, że państwo członkowskie przyjmie odpowiednie przepisy prawne.

TSUE wskazał również, że ochrona danych osobowych wymaga mechanizmów gwarantujących autonomię informacyjną jednostki. Jednym z tych mechanizmów jest umożliwienie osobie, której dane mają zostać ujawnione, wcześniejszego przedstawienia stanowiska – chyba że jest to niewykonalne, zbyt uciążliwe lub nieproporcjonalne.

Polski kontekst prawny

Artykuł 5 ust. 2 DostInfPubU przewiduje ograniczenie prawa do informacji publicznej ze względu na prywatność osoby fizycznej lub tajemnicę przedsiębiorcy. Brakuje natomiast jakiejkolwiek normy odwołującej się bezpośrednio do ochrony danych osobowych, zasad ich przetwarzania oraz obowiązków administratora, wynikających z RODO. Powyższe oznacza, że obowiązek pogodzenia prawa do informacji z ochroną danych osobowych spoczywa na administratorze – bez jasnych podstaw ustawowych i trybu działania. Prowadzi to do ryzyka naruszenia zasady legalizmu (art. 7 Konstytucji RP) oraz zasady rozliczności z art. 5 ust. 2 RODO.

RODO jako rama ochrony danych w dostępie do informacji

Artykuł 6 ust. 2 RODO odgrywa kluczową rolę w przypadkach, gdy przetwarzanie danych osobowych odbywa się w oparciu o interes publiczny. Przepis ten stanowi podstawę do tworzenia bardziej szczegółowych regulacji krajowych, które mają doprecyzować warunki legalności przetwarzania. W kontekście DostInfPubU oznacza to obowiązek ustawodawcy krajowego w zakresie:

Z kolei art. 86 RODO wprost odnosi się do ujawniania danych osobowych w dokumentach urzędowych. Przepis ten wymaga, by krajowe regulacje zawierały równoważniki umożliwiające pogodzenie jawności życia publicznego z ochroną danych. W Polsce taki „równoważnik” nie został do tej pory legislacyjnie wprowadzony.

Konieczność nowelizacji – ocena propozycji Prezesa UODO

Stanowisko Prezesa UODO wskazuje na realną potrzebę uzupełnienia DostInfPubU o przepisy uwzględniające wymogi RODO. Obecny art. 5 ust. 2 DostInfPubU nie zapewnia administratorowi jasnych kryteriów oceny dopuszczalności udostępnienia danych osobowych, ani nie przewiduje procedur konsultacyjnych z osobą, której dane dotyczą. Brak odniesień do zasad RODO, takich jak minimalizacja czy ograniczenie celu, rodzi niepewność i zwiększa ryzyko naruszeń.

Prezes UODO słusznie postuluje, by ustawa przewidywała procedurę umożliwiającą osobie fizycznej zajęcie stanowiska przed ujawnieniem jej danych – co odpowiada standardowi wyznaczonemu w wyroku TSUE. Równocześnie, wprowadzenie wymogu uzasadniania decyzji o ujawnieniu danych oraz uproszczonej oceny skutków (DPIA) w przypadkach bardziej wrażliwych wzmocni zasadę rozliczalności i ułatwi weryfikację legalności działania organów.

Celem tych zmian nie jest ograniczenie jawności, lecz zapewnienie jej zgodności z prawem unijnym i skuteczniejsza ochrona praw jednostki w przestrzeni publicznej. Warto podkreślić, że Prezes UODO swoją analizę TSUE odnosił bowiem jedynie do czeskiego prawa, tj. ustawy nr 106/1999 o dostępie, na podstawie której tamtejszy sąd taki obowiązek wyinterpretował. Każde państwo samodzielnie określa sposób wyważenia relacji między prawami, z zachowaniem warunków określonych w RODO.

Znaczenie wyroku TSUE i skutki dla porządku krajowego

Wyrok C-710/23 ma bezpośredni wpływ na polski porządek prawny i wymaga dostosowania krajowej ustawy do wymogów art. 6 ust. 2-3 i art. 86 RODO. Państwa członkowskie mają obowiązek wdrożyć przepisy umożliwiające pogodzenie prawa do informacji z prawem do ochrony danych. Brak nowelizacji grozi wszczęciem postępowania przeciwnaruszeniowego przez Komisję Europejską, a także odpowiedzialnością odszkodowawczą państwa na gruncie zasady Francovich (Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 19.11.1991 r., C-9/90, Legalis).

Z punktu widzenia praktyki, niedostosowanie przepisów pogłębia niepewność administratorów danych publicznych i zwiększa liczbę potencjalnych naruszeń. Ujednolicenie regulacji poprzez zmianę ustawy zapewni większą przewidywalność i zgodność działań organów z RODO oraz orzecznictwem Trybunału. Jednocześnie umożliwi realizację konstytucyjnego prawa do informacji w sposób, który nie narusza godności i prywatności obywateli.

Konkluzja

Zarówno wyrok C-710/23, jak i inicjatywa Prezesa UODO, jasno wskazują na potrzebę dostosowania polskich przepisów w zakresie dostępu do informacji publicznej do wymogów wynikających z prawa unijnego. Utrzymanie obecnego stanu prawnego prowadzi do niepewności po stronie administratorów i może skutkować naruszeniem podstawowych praw jednostki.

Zmiany legislacyjne powinny uwzględniać nie tylko kwestie formalne (np. odwołanie do RODO), ale również materialne gwarancje autonomii informacyjnej i proporcjonalności ujawniania danych. Implementacja tych postulatów będzie świadectwem rzeczywistej integracji polskiego porządku prawnego z systemem unijnym oraz dowodem dojrzałości instytucjonalnej państwa prawa.

Mechanizm wsparcia odbiorców energii elektrycznej w IV kwartale 2025 r.

Zgodnie z dotychczasowym stanem prawnym, sprzedawcy (pełniący funkcję sprzedawców z urzędu) byli obowiązani do złożenia wniosków o zmianę stosowanych taryf dla energii elektrycznej dla gospodarstw domowych na drugą połowę 2025 r. Termin na złożenie tych wniosków został określony na 30.4.2025 r., w celu skorzystania z aktualnie stabilnej sytuacji na rynku hurtowym i obniżenia cen dla gospodarstw domowych w drugiej połowie 2025 r.

Wprowadzone zmiany zakładają modyfikację art. 51b OchrOdbEnElU, polegającą na:

1. przesunięciu terminu składania wniosków taryfowych przez przedsiębiorstwa energetyczne z 30.4.2025 r. na 31.7.2025 r. (art. 51b ust. 1 pkt 1 OchrOdbEnElU). Przesunięcie przedmiotowego terminu ma zapewnić przedsiębiorstwom energetycznym czas na zgromadzenie odpowiednio dużej ilości informacji, pozwalających na optymalne skalkulowanie cen energii elektrycznej dla gospodarstw domowych, odzwierciedlających jak najwłaściwiej sytuację rynkową tych przedsiębiorstw w 2025 r.
2. przesunięciu terminu wejścia w życie zmienionych taryf na energię elektryczną z 1.7.2025 r. na 1.10.2025 r. (art. 51b ust. 1 pkt 2 2 lit. b OchrOdbEnElU). Innymi słowy, skróceniu ulegnie czas obowiązywania zmienionych taryf dla energii elektrycznej z okresu drugiej połowy 2025 r. do okresu IV kwartału 2025 r. To rozwiązanie nie wpłynie – zdaniem ustawodawcy – na pogorszenie sytuacji gospodarstw domowych w miesiącach lipiec–wrzesień 2025 r. Zgodnie bowiem z dotychczas funkcjonującymi mechanizmami osłonowymi gospodarstwa domowe do 30.9.2025 r. będą rozliczane za energię elektryczną według ceny maksymalnej wynoszącej 500 zł/MWh – nadal podlegają zatem ustawowej ochronie. Zgodnie z ideą ustawodawcy, nowe taryfy, obowiązujące w IV kwartale 2025 r., mają być odczuwalnym wsparciem w zakresie radzenia sobie przez gospodarstwa domowe z rachunkami za energię elektryczną, a cena w tych taryfach będzie istotnie niższa od dotychczas obowiązującej, która wynosi średnio ok. 622,8 zł/MWh.

Średnie ceny energii elektrycznej i ich publikacja

W ZmOchrOdbEnElU25 przewiduje się również aktualizację publikacji średnich cen energii elektrycznej przez Prezesa URE, wynikających z taryf sprzedawców z urzędu, w wyniku zatwierdzenia w IV kwartale 2025 r. nowych cen taryf dla odbiorców w gospodarstwach domowych. Publikacja tych cen jest istotna z punktu prawidłowego funkcjonowania systemu rekompensat dla sprzedawców energii elektrycznej z tytułu stosowania mechanizmu ceny maksymalnej. Zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 6 OchrOdbEnElU, Prezes URE oblicza oraz publikuje w Biuletynie Informacji Publicznej Urzędu Regulacji Energetyki łączne średnie ceny energii elektrycznej wynikające z taryf sprzedawców z urzędu oraz średnie ceny dla każdej z grup taryfowych zawartych w tych taryfach z uwzględnieniem stref czasowych na okres od 1.10.2025 r. do 31.12.2025 r., w przypadku zatwierdzenia taryfy lub jej zmiany na podstawie art. 51b OchrOdbEnElU, w terminie do 1.10.2025 r. Sposób obliczania takich średnich cen został wskazany w art. 10 ust. 2 OchrOdbEnElU, zgodnie z którym średnie ceny, o których mowa w art. 10 ust. 1 OchrOdbEnElU, oblicza się jako ceny średnioważone z przychodów z cen i wolumenów wynikających z taryf zatwierdzonych przez Prezesa URE dla sprzedawców z urzędu, odpowiednio na 2022 r., 2023 r., 2024 r. i 2025 r.

Uzasadnienie wprowadzonych zmian

W uzasadnieniu do ZmOchrOdbEnElU25, ustawodawca wskazuje, że przy uwzględnieniu aktualnych warunków kształtowania się cen na rynkach hurtowych energii elektrycznej (400–500 zł/MWh), istnieje przestrzeń do obniżenia cen w taryfach dla energii elektrycznej sprzedawców, pełniących funkcję sprzedawców z urzędu, dla gospodarstw domowych. Przedmiotowi sprzedawcy (tj. sprzedawcy z urzędu), w celu zmniejszenia ryzyka zakupu energii elektrycznej w momencie wysokich cen, dokonują zakupów tej energii sekwencyjnie, tj. na bieżąco w każdym miesiącu roku. Jednocześnie funkcjonowanie nowych taryf jak pierwotnie zakładano już od 1.7.2025 r. ograniczyłoby sprzedawcom z urzędu możliwość uwzględnienia w nowych taryfach okresu, w którym dokonywali zakupów energii elektrycznej po korzystnych cenach. Przesunięcie terminu wejścia w życie zmienionych taryf dla energii elektrycznej pozwoli zatem – w ocenie ustawodawcy – na maksymalizację korzyści, wynikających ze stabilnej sytuacji na rynkach hurtowych energii elektrycznej i pełniejsze odzwierciedlenie warunków rynkowych w tych taryfach.

Czas na rozliczenie składki za 2024 r.

W rozliczeniu rocznym trzeba policzyć składkę za cały rok i porównać z tym, co wychodziło za poszczególne miesiące. Jeśli wyjdzie nadpłata, następnego dnia po wysyłce na koncie w ZUS PUE znajdziemy wniosek o zwrot. Jeśli dopłata, trzeba ją uiścić najpóźniej 20 maja.

To już trzeci raz

Choć przedsiębiorcy robią roczne rozliczenie składki zdrowotnej już trzeci raz (taki obowiązek wprowadził Polski Ład), niektórzy są ciągle niemile zaskoczeni jego rezultatem.

– Przez cały rok zarabiałem tyle samo i płaciłem składkę w terminie, a teraz księgowa mówi mi, że muszę dopłacić ponad tysiąc zł – skarży się jeden z czytelników. Dopytaliśmy o szczegóły i okazało się, że czytelnik jest na ryczałcie i w 2024 r. po kilku miesiącach przekroczył 60 tys. zł przychodów (chodzi o przychody z działalności pomniejszone o składki na ubezpieczenia społeczne). Spowodowało to, że trafił do drugiej grupy (w sumie są trzy, pierwsza do 60 tys. zł rocznych przychodów, druga do 300 tys. zł, trzecia powyżej) i za cały rok musi zapłacić składkę zdrowotną według wyższej stawki.

Więcej o dopłatach u ryczałtowców pisaliśmy w „Rzeczpospolitej” z 14 maja. Wskazywaliśmy, że wielu z nich musi uiścić dodatkową kwotę niezależnie od tego, jaki wariant liczenia składki (mają dwie możliwości) wybrali w trakcie roku.

A jak wygląda roczne rozliczenie składki u przedsiębiorców na skali i liniowym PIT? Oni płacą składkę zdrowotną od firmowego dochodu. Generalnie powinien się pokrywać z dochodem wykazanym w zeznaniu PIT. Jest jednak wiele wyjątków, np. u przedsiębiorców, którzy korzystali ze zwolnień z podatku wprowadzonych przez Polski Ład (m.in. dla rodziców z przynajmniej czwórką dzieci).

Składka zdrowotna na skali wynosi 9 proc., na liniowym PIT 4,9 proc. Kwotę roczną trzeba porównać z sumą miesięcznych. Chodzi o składki należne za okres luty 2024 r. – styczeń 2025 r. Czyli liczone od dochodu za okres styczeń 2024 r. – grudzień 2024 r. Przedsiębiorcy na skali oraz liniowym PIT liczą bowiem składkę zdrowotną z przesunięciem (od dochodu za poprzedni miesiąc). Jeśli roczna składka jest wyższa od miesięcznych trzeba dopłacić różnicę (ostatni dzień to 20 maja). Jeśli niższa dostaniemy zwrot. Ponieważ jednak przedsiębiorcy na skali oraz liniowym PIT odprowadzają miesięczne składki na podstawie bieżącego dochodu, ich suma powinna się, co do zasady, pokrywać ze składką roczną. Nadpłata może wyjść np. tym, którzy w jednym lub kilku miesiącach mieli niskie dochody albo straty.

Wniosek o zwrot nadpłaty

Pamiętajmy też, że podstawa wymiaru składki zdrowotnej za 2024 r. nie może być mniejsza niż 50 904 zł. Co oznacza, że minimalna składka roczna dla przedsiębiorcy na skali i liniowym PIT wynosi 4 581,36 zł. Nawet jak wyszedł mu niższy dochód, w rozliczeniu rocznym musi wykazać kwoty minimalne.

Roczne rozliczenie sporządzamy w deklaracjach ZUS DRA (dla prowadzących działalność jednoosobowo) lub RCA (dla opłacających też składki za inne osoby). Tych samych, w których wykazujemy składkę zdrowotną za kwiecień.

ZUS podpowiada na swoje stronie internetowej, że przedsiębiorcy muszą wypełnić blok XII w deklaracji ZUS DRA lub III.F w ZUS RCA. Zapewnia też, że jeśli z rozliczenia wychodzi nadpłata, następnego dnia po złożeniu deklaracji zostanie utworzony i udostępniony wniosek o jej zwrot. Przedsiębiorcy znajdą go na swoim profilu PUE ZUS w „Dokumenty i wiadomości”, sekcja „Dokumenty robocze”. We wniosku należy wskazać numer rachunku bankowego, na który mają być przekazane pieniądze. Trzeba go wysłać do 2 czerwca 2025 r. Jeśli nie złożymy wniosku, ZUS sam rozliczy nadpłatę (do końca roku).

Nowe zasady delegowania orzeczniczego sędziów

Przedmiot wprowadzonych zmian

Ustawa z 6.3.2025 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów wojskowych (Dz.U. z 2025 r. poz. 526; dalej: ZmPrUSPWoj25) nowelizuje:

1. ustawę z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 334; dalej: PrUSP) oraz
2. ustawę z 21.8.1997 r. – Prawo o ustroju sądów wojskowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2250; dalej: PrUSWoj)

w zakresie przesłanek delegowania przez ministra sprawiedliwości sędziego sądu powszechnego i sędziego sądu wojskowego do pełnienia obowiązków sędziego w innym sądzie (wyższym, równorzędnym albo niższym, i bez względu na rodzaj spraw rozpatrywanych w tym sądzie), a także w zakresie formy odwołania z delegowania orzeczniczego.

Potrzeba wprowadzenia zmian

Zgodnie z uzasadnieniem do ZmPrUSPWoj25, dostępnym na stronie internetowej Sejmu RP (druk sejmowy nr 988), ustawa na celu wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 16.11.2021 r. w sprawach połączonych C-748/19-C‑754/19, Legalis, w którym stwierdzono, że:

W konsekwencji, ustawodawca zdecydował o konieczności wprowadzenia zmian do ww. ustaw, modyfikując dotychczasowy model tzw. delegacji orzeczniczych, wprowadzając dodatkowe elementy warunkujące dopuszczalność delegowania (i odwołania z delegowania) oraz procedurę delegowania, a także dokonując zmian w zakresie przyznawania dodatków do wynagrodzenia z tytułu delegowania. W dotychczasowym stanie prawnym, przesłanki delegowania określone były bowiem ogólnie, blankietowo, przez wskazanie „konieczności uwzględnienia racjonalnego wykorzystania kadr sądownictwa”.

Delegowanie orzecznicze – przesłanki

Zgodnie z ZmPrUSPWoj25, delegowania sędziego do pełnienia obowiązków sędziego w innym sądzie dokonuje się w wypadku uzasadnionych potrzeb tego sądu, w szczególności gdy przemawiają za tym:

Katalog przesłanek ma charakter wyliczenia przykładowego, o czym świadczy użycie sformułowania „w szczególności”, a o delegowaniu mogą przesądzić także inne potrzeby sądu.

Ponadto, przy delegowaniu sędziego do pełnienia obowiązków sędziego w innym sądzie uwzględniać się będzie, w szczególności:

Jednocześnie ZmPrUSPWoj25 wprowadza wymogi uzasadnienia każdej decyzji ministra sprawiedliwości o odwołaniu z tzw. delegowania orzeczniczego (art. 77 § 4 PrUSP) i podania do publicznej wiadomości informacji – w Biuletynie Informacji Publicznej – dotyczących tak każdego delegowania sędziego, jak i odwołania, a także ustąpienia z delegowania, ze wskazaniem przesłanek, które przesądziły o delegowaniu albo odwołaniu danego sędziego (art. 77 § 4a PrUSP).

Art. 2 ZmPrUSPWoj25 umożliwia na stosowanie ww. zmian – nowych zasad delegowania orzeczniczego do sędziów sądów wojskowych.

Ustawodawca wprowadził przepis o charakterze intertemporalnym, tj. art. 3 ZmPrUSPWoj25, wskazujący, że zmiany pozostają bez wpływu na dotychczasowe delegacje, zgodnie z którym delegowanie sędziego do pełnienia obowiązków sędziego w innym sądzie dokonane przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy (tj. przed 7.5.2025 r.) pozostaje w mocy.

Dodatek z tytułu delegowania orzeczniczego

W art. 4 ust. 1 i 2 ZmPrUSPWoj25, tymczasowo (zgodnie z art. 4 ust. 3 ZmPrUSPWoj25 przepisy dotyczące dodatku utracą moc po upływie 24 miesięcy od dnia wejścia ustawy w życie, tj. w 2027 r.) uregulowano kwestię dodatków przysługujących z tytułu delegowania orzeczniczego. Sędziowie, zarówno sądów powszechnych, jak i sądów wojskowych, delegowani przez ministra sprawiedliwości do pełnienia obowiązków sędziego w innym sądzie będą mieli prawo dodatku w wysokości 12,5 % podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego przez pierwszych 6 miesięcy delegowania, a po upływie tego okresu – w wysokości o 7,5 % wyższej (czyli 20%).

Z dniem wejścia w życie ustawy (tj. 7.5.2025 r.) uprawnienie do tak określonego dodatku uzyskają również sędziowie delegowani przed tym dniem, a okres ich delegowania, mający wpływ na wysokość dodatku, będzie liczony z uwzględnieniem okresu delegowania przed dniem wejścia w życie ustawy.

Etap legislacyjny

Prezydent RP podpisał 16.4.2025 r. ustawę z 6.3.2025 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów wojskowych. Zgodnie z art. 5 ZmPrUSPWoj25, ustawa weszła w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, które nastąpiło 22.4.2025 r. Tym samym wprowadzone nią rozwiązania prawne obowiązują od 7.5.2025 r.

Rynek pracy – nowe zasady od 1.6.2025 r.

Cele zmian na rynku pracy

Celem RynekPracyU jest – co wynika wprost z uzasadnienia, dostępnego na stronie internetowej Sejmu RP (druk sejmowy nr 948) – kompleksowa modernizacja instytucji polskiego rynku pracy. Osiągnięcie zamierzonego celu ma nastąpić poprzez: (i) udoskonalenie funkcjonowania publicznych służb zatrudnienia oraz form aktywizacji zawodowej i (ii) podnoszenia umiejętności kadr gospodarki.

Celem wdrażanej reformy jest również zwiększenie poziomu zatrudnienia w Polsce, przede wszystkim na miejscach pracy wysokiej jakości oraz dostosowanie potencjału kadrowego Polski do aktualnych potrzeb gospodarki, przechodzącej zmiany strukturalne, wynikające z postępu technologicznego i cyfrowego, transformacji energetycznej i procesów demograficznych.

Nie należy tracić z pola widzenia, że RynekPracyU wypełnia założenia Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO) i stanowi realizację części kamienia milowego „Efektywne instytucje na rzecz rynku pracy”. W tym kontekście należy również wskazać, że RynekPracyU adaptuje, z mniejszymi lub większymi modyfikacjami, dotychczasowe rozwiązania, jakie obowiązywały w uchylonej ustawie z 20.4.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 214; dalej: PromZatrU), porządkując je, wprowadzając jednocześnie szereg nowych środków.

Nowe zasady na polskim rynku pracy w 2025 r.

RynekPracyU określa zadania państwa w zakresie aktywności zawodowej, wspierania zatrudnienia oraz rynku pracy, które są realizowane w celu:

RynekPracyU zawiera rozbudowany katalog definicji ustawowych (art. 2 RynekPracyU), wśród których zaznaczyć należy definicję: bezrobotnego, innej pracy zarobkowej, opiekuna osoby niepełnosprawnej, osoby biernej zawodowo, robót publicznych, czy wreszcie stałego źródła dochodu.

RynekPracyU przewiduje nowe rozwiązania w zakresie usług i instrumentów rynku pracy, które zakładają m.in.:

1. bardziej dopasowane do potrzeb rynku pracy kierunki działania:
   – aktywizację biernych zawodowo rolników chcących się przekwalifikować,
   – wspieranie kierunkowe określonych grup, np. osób młodych, seniorów, osób z niepełnosprawnościami, kobiet z dziećmi chcących wrócić na rynek pracy, osób zainteresowanych własnym biznesem, rozwijanie potrzebnych na rynku instrumentów, itp.,
   celem zwiększenia współczynnika aktywności zawodowej;
2. poprawę efektywności urzędów pracy i trwałości zatrudnienia osób wcześniej bezrobotnych;
3. zwiększenie mobilności osób szukających pracy;
4. skrócenie czasu poszukiwania pracy;
5. lepszą pomoc rodzinom, osobom powracającym na rynek pracy po urodzeniu dziecka, osobom opiekującym się osobami zależnymi (dzieci, starsi rodzice, chorzy itp.);
6. wsparcie pracodawców, zmniejszenie biurokracji i obowiązków sprawozdawczych dla przedsiębiorców;
7. unowocześnienie i zautomatyzowanie usług urzędów pracy;
8. zwiększenie dostępu do Krajowego Funduszu Szkoleniowego (KFS) osób prowadzących firmy jednoosobowe oraz osób pracujących na podstawie umów cywilnoprawnych;
9. uelastycznienie gospodarowania środkami Funduszu Pracy.

Zwolnienia monitorowane

Rozwiązania wprowadzone RynekPracyU bazują w dużej mierze na dotychczasowych przepisach, tak jest także w odniesieniu do instytucji zwolnień monitorowanych, o której mowa w art. 217 RynekPracyU.

Istotą zwolnień monitorowanych jest – jak wskazuje ustawodawca – nałożenie na pracodawców obowiązku takiego przeprowadzenia procesu redukcji zatrudnienia, by zwalniani pracownicy byli aktywnie wspierani w procesie poszukiwania nowego zatrudnienia. Główne propozycje zmian w ww. zakresie mają charakter doprecyzowujący i polegają na wskazaniu, że pracodawca, planujący zwolnienie z przyczyn dotyczących zakładu pracy, co najmniej 50 pracowników, w okresie 3 miesięcy, czyli zwolnienie monitorowane, jest zobowiązany do uzgodnienia z PUP zakresu i form wsparcia dla zwalnianych pracowników i podjęcia takich działań, w szczególności: pośrednictwa pracy, poradnictwa zawodowego, szkoleń, potwierdzenia nabytej wiedzy i umiejętności oraz uzyskania dokumentów potwierdzających nabycie wiedzy i umiejętności.

Program ww. pomocy realizowany jest przez pracodawcę, ale może być realizowany także przez starostę, marszałka województwa, agencję zatrudnienia lub instytucję szkoleniową we współpracy z pracodawcą. Wobec tego program może być finansowany przez pracodawcę lub przez pracodawcę i odpowiednie jednostki administracji publicznej lub na podstawie porozumienia organizacji i osób prawnych z udziałem pracodawcy.

Zmiany w innych ustawach

RynekPracyU wprowadza zmianę w ustawie z 12.3.2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1283) polegającą na wyłączeniu z definicji dochodu do celów pomocy społecznej świadczeń z programy „Aktywny rodzic” (art. 392 pkt 2 RynekPracyU). W wyniku ww. zmiany, otrzymywanie tych świadczeń nie będzie mieć wpływu na prawo do uzależnionych od dochodu świadczeń z pomocy społecznej i innych świadczeń czy form wsparcia, bazujących na definicji dochodu z ww. ustawy. Zmiana ta obowiązuje z dniem następującym po dniu ogłoszenia, tj. 13.5.2025 r. (art. 461 pkt 1 RynekPracyU).

Kolejną wprowadzoną nowelizacją jest zmiana ustawy z 30.4.2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 421), polegająca na wprowadzeniu rozwiązania, w wyniku którego umożliwiono zaliczenie okresu uprawniającego do nabycia prawa do świadczenia przedemerytalnego, okresu pobierania świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekuna, niezależnie od tego z jakiej przyczyny osoba utraciła do nich prawo (art. 393 pkt 2 RynekPracyU). Zrezygnowano bowiem z warunku, aby utrata prawa do omawianych świadczeń spowodowana była śmiercią osoby, nad którą opieka była sprawowana lub przyznaniem osobie, nad którą była sprawowana opieka, prawa do świadczenia wspierającego.

Z kolei, w ustawie z 17.7.2009 r. o praktykach absolwenckich (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1244) wprowadzone zostały zmiany dające możliwość, w przypadku niepełnoletniego praktykanta, który ukończył szkołę ponadpodstawową i spełnia obowiązek nauki przez uczęszczanie na praktykę, zawarcia umowy o praktyki absolwenckie na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez niego 18. roku życia (art. 404 pkt 1 lit. a RynekPracyU). Obecne przepisy dają możliwość zawarcia umowy na okres nie dłuższy niż 3 miesiące.

Etap legislacyjny

1.6.2025 r. wejdzie w życie ustawa z 20.3.2025 r. o rynku pracy i służbach zatrudnienia (Dz.U. z 2025 r. poz. 620; dalej: RynekPracyU). Powyższe wynika z art. 461 RynekPracyU, który przewiduje, że ustawa wchodzi w życie (ze wskazanymi wyjątkami) pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, które z kolei nastąpiło 12.5.2025 r.

Bezzałogowe statki powietrzne pod kontrolą prawa

Podstawa prawna oraz cel regulacji

Projekt rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie krajowych scenariuszy standardowych został opracowany w celu wykonania delegacji ustawowej zawartej w art. 156d ust. 13 ustawy z 3.7.2002 r. – Prawo lotnicze (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2110). Przepis ten zobowiązuje ministra właściwego do spraw transportu do określenia w drodze rozporządzenia katalogu krajowych scenariuszy standardowych (dalej: NSTS) w odniesieniu do operacji z użyciem bezzałogowych statków powietrznych wykonywanych w tzw. kategorii „szczególnej”.

Nowelizacja stanowi odpowiedź na potrzebę prawnego umocowania uprzednio funkcjonujących jedynie w formie wytycznych Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego rozwiązań operacyjnych, stosowanych przez operatorów systemów bezzałogowych statków powietrznych w praktyce. Przekształcenie wytycznych w przepis rangi wykonawczej umożliwia formalne wykonywanie operacji lotniczych na podstawie NSTS jako scenariuszy ustandaryzowanych w porządku krajowym.

Rzeczywisty stan regulowanej dziedziny

Przepis art. 56 ust. 8 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 2018/1139 z 4.7.2018 r. w sprawie wspólnych zasad w dziedzinie lotnictwa cywilnego i utworzenia Agencji Unii Europejskiej ds. Bezpieczeństwa Lotniczego oraz zmieniającego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 2111/2005, (WE) nr 1008/2008, (UE) nr 996/2010, (UE) nr 376/2014 i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/30/UE i 2014/53/UE, a także uchylającego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 552/2004 i (WE) nr 216/2008 i rozporządzenie Rady (EWG) nr 3922/91 (Dz.Urz. UE L z 2018 r. Nr 212, s. 1) pozwala na ustanowienie przez państwo członkowskie Unii Europejskiej przepisów, które poddadzą eksploatację bezzałogowych statków powietrznych pewnym warunkom ze względów nieobjętych zakresem stosowania tego rozporządzenia, biorąc pod uwagę względy bezpieczeństwa publicznego lub ochronę prywatności i danych osobowych zgodnie z prawem Unii Europejskiej.

Umożliwia to określenie w krajowych scenariuszach standardowych warunków wykonywania operacji z użyciem systemu bezzałogowego statku powietrznego możliwych do wykonywania w kategorii „szczególnej”, o której mowa w art. 5 rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) Nr 2019/947 z 24.5.2019 r. w sprawie przepisów i procedur dotyczących eksploatacji bezzałogowych statków powietrznych (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 152, s. 45), w zakresie niezastrzeżonym dla Agencji Unii Europejskiej ds. Bezpieczeństwa Lotniczego.

Mając na uwadze art. 23 ust. 4 rozporządzenia 2019/947/UE, przed wejściem w życie projektowanego aktu prawnego Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego opracował i opublikował wytyczne określające zasady prowadzenia operacji z użyciem systemów bezzałogowych statków powietrznych – tzw. krajowe scenariusze standardowe. Każdy z tych scenariuszy zawiera szczegółowe wymagania dotyczące zakresu szkolenia teoretycznego oraz praktycznego, a także trybu przeprowadzania egzaminów i oceny kompetencji praktycznych pilotów. Spełnienie tych warunków stanowi wymóg nadzoru lotniczego w celu dopuszczenia do prowadzenia operacji w oparciu o dany scenariusz. W scenariuszach przewidziano również odrębne procedury dotyczące przedłużenia lub wznowienia ważności certyfikatu potwierdzającego znajomość wiedzy teoretycznej przez pilota bezzałogowego statku powietrznego.

Opracowanie każdego z krajowych scenariuszy standardowych zostało dokonane z uwzględnieniem poziomu ryzyka operacji wykonywanych przy użyciu bezzałogowych statków powietrznych, z rozróżnieniem na operacje realizowane w zasięgu widoczności wzrokowej (VLOS) oraz poza tym zasięgiem (BVLOS), jak również w zależności od kategorii technicznej statku powietrznego – w szczególności jego konstrukcji i maksymalnej masy startowej (MTOM).

Krajowe scenariusze standardowe – klasyfikacja i zakres stosowania

Projektowane rozporządzenie przewiduje osiem krajowych scenariuszy standardowych przypisanych do określonych typów operacji, klasy bezzałogowych statków powietrznych (masa startowa i konstrukcja) oraz parametrów operacyjnych (VLOS/BVLOS, FPV, kontrolowany obszar naziemny).

Wyróżniono następujące scenariusze:

1. Krajowy scenariusz standardowy NSTS-01 dla operacji w zasięgu widoczności wzrokowej (VLOS) lub z widokiem z pierwszej osoby (FPV) wykonywanych z użyciem bezzałogowego statku powietrznego o masie startowej mniejszej niż 4 kg;
2. Krajowy scenariusz standardowy NSTS-02 dla operacji w zasięgu widoczności wzrokowej (VLOS) wykonywanych z użyciem bezzałogowego statku powietrznego kategorii wielowirnikowiec (MR) o masie startowej mniejszej niż 25 kg;
3. Krajowy scenariusz standardowy NSTS-03 dla operacji w zasięgu widoczności wzrokowej (VLOS) wykonywanych z użyciem bezzałogowego statku powietrznego kategorii stałopłat (A) o masie startowej mniejszej niż 25 kg;
4. Krajowy scenariusz standardowy NSTS-04 dla operacji w zasięgu widoczności wzrokowej (VLOS) wykonywanych z użyciem bezzałogowego statku powietrznego kategorii śmigłowiec (H) o masie startowej mniejszej niż 25 kg;
5. Krajowy scenariusz standardowy NSTS-05 dla operacji poza zasięgiem widoczności wzrokowej (BVLOS) wykonywanych z użyciem bezzałogowego statku powietrznego o masie startowej mniejszej niż 4 kg, w odległości nie większej niż 2 km od pilota bezzałogowego statku powietrznego;
6. Krajowy scenariusz standardowy NSTS-06 dla operacji poza zasięgiem widoczności wzrokowej (BVLOS) wykonywanych z użyciem bezzałogowego statku powietrznego kategorii wielowirnikowiec (MR) o masie startowej mniejszej niż 25 kg, w odległości nie większej niż 2 km od pilota bezzałogowego statku powietrznego;
7. Krajowy scenariusz standardowy NSTS-07 dla operacji poza zasięgiem widoczności wzrokowej (BVLOS) wykonywanych z użyciem bezzałogowego statku powietrznego kategorii stałopłat (A) o masie startowej mniejszej niż 25 kg, w odległości nie większej niż 2 km od pilota bezzałogowego statku powietrznego;
8. Krajowy scenariusz standardowy NSTS-08 dla operacji poza zasięgiem widoczności wzrokowej (BVLOS) wykonywanych z użyciem bezzałogowego statku powietrznego kategorii śmigłowiec (H) o masie startowej mniejszej niż 25 kg, w odległości nie większej niż 2 km od pilota bezzałogowego statku powietrznego.

Poszczególne krajowe scenariusze standardowe zamieszczono odpowiednio w załącznikach 1–8 do projektowanego rozporządzenia.

Co istotne, każdy ze scenariuszy uwzględnia nie tylko charakterystykę techniczną bezzałogowych statków powietrznych i uwarunkowania przestrzeni operacyjnej, lecz także definiuje szczegółowe wymagania w zakresie przygotowania pilota, obowiązków operatora, warunków bezpieczeństwa oraz trybu korzystania z przestrzeni powietrznej.

Skutki prawne wejścia w życie projektowanego rozporządzenia

Projektowane rozporządzenie nie wprowadza rewolucyjnych zmian w treści obowiązujących scenariuszy – stanowi raczej ich formalne usankcjonowanie w systemie źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Przejrzystość i spójność prawna zostają wzmocnione poprzez odejście od formy wytycznych na rzecz aktu normatywnego.

Dzięki temu podmioty eksploatujące bezzałogowe statki powietrzne w kategorii „szczególnej” uzyskują pewność co do legalności wykonywanych czynności, co ma istotne znaczenie z punktu widzenia potencjalnej odpowiedzialności cywilnej, administracyjnej i karnej.

Etap legislacyjny

Projekt rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie krajowych scenariuszy standardowych został opublikowany w Rządowym Centrum Legislacji 17.4.2025 r. Obecnie projekt podlega konsultacjom publicznym. Zgodnie z projektem rozporządzenie wejdzie w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia.

Oddali mieszkania, trafili do DPS

Kłopot z egzekwowaniem zapisów tzw. umowy dożywocia stał się przedmiotem publicznej dyskusji za sprawą sytuacji kandydującego na urząd prezydenta Karola Nawrockiego. Jedna z wersji zdarzeń zakłada, że – w zamian za przekazanie prawa własności do mieszkania – miał on podpisać ze swoim starszym znajomym umowę zapewniającą temu drugiemu dożywotnią opiekę i utrzymanie. Jerzy Ż. trafił jednak do DPS-u, a za jego pobyt płaci gmina.

Potrzeba ochrony nie tylko przed obcymi

– Problem wykorzystywania osób starszych po to, by przejmować ich majątki, jest w mediach przedstawiany w sposób uproszczony – uważa Agnieszka Filipowicz, dyrektorka warszawskiego Ośrodka Pomocy Społecznej Dzielnicy Bielany. Dodaje jednak, że seniorów należy chronić nie tylko przed obcymi czy firmami, które mogłyby chcieć je wykorzystać, ale czasem niestety też i przed własnymi rodzinami. Jednak wbrew obiegowej opinii, nie tak łatwo jest umieścić kogoś w DPS-ie wbrew jego woli.

Sprawę komentuje też Iwona Jaszczur-Bylak, kierownik filii nr II stołecznego Ośrodka Pomocy Społecznej Dzielnicy Praga-Północ. – Problem umieszczania starszych osób w domach pomocy społecznej mimo umów notarialnych, w których widnieją zapisy o obowiązku dożywotniej opieki przez członków rodziny – i nie tylko – jest nam znany i występuje od wielu lat – mówi.

Prawnicy przypominają zaś, że fakt „umieszczenia” w DPS-ie kogoś, z kim podpisało się takie porozumienie, nie oznacza automatycznie złamania jego zapisów. Na to wskazuje już jednak brak jakiegokolwiek zainteresowania losem podopiecznego. Sytuacja komplikuje się też, kiedy umowę podpisano z dalszym krewnym lub kimś całkiem obcym. Jej zapisy nie zwalniają bowiem z obowiązku alimentacji najbliższej rodziny, czyli małżonka, dzieci lub wnuków. W praktyce więc to oni mogą ostatecznie zostać wezwani do płacenia.

O tym, jak sytuacja wygląda w praktyce, alarmowało ostatnio Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Wielkopolski. Samorządowcy sprzeciwiają się sytuacji, w której za pobyt w DPS-ie płaci gmina, w której zameldowana jest osoba starsza (czasem mieszkająca już gdzie indziej, bo wcześniej przeprowadziła się do dalszych krewnych, którzy następnie znaleźli jej miejsce w ośrodku zlokalizowanym w ich miejscu zamieszkania).

Zgodnie bowiem z przepisami ustawy o pomocy społecznej, to właśnie ona – po samym podopiecznym i jego najbliższych – zobowiązana jest do płacenia. A w sytuacji, kiedy rodziny nie ma, a samemu podopiecznemu nie można zabrać na ten cel więcej niż 70 proc. jego zasiłku lub emerytury – zaś pobyt w ośrodku w dużym mieście może kosztować 8–9 tys. zł – łatwo policzyć, jak duży w skali roku jest to wydatek.

Potrzebne zmiany

Stowarzyszenie za jeszcze gorszą uważa sytuację, w której dalsi krewni – mimo obowiązującej ich umowy o dożywociu – nie płacą za pobyt w DPS-ie, tłumacząc się trudną sytuacją materialną. Według samorządowców dzieje się tak nawet wtedy, kiedy majątek osoby starszej wart jest kilka milionów złotych. Dlatego postulują, żeby do listy osób zobowiązanych do opłacania pobytu osoby starszej w domu pomocy społecznej dopisać tych, którzy dostali od niej darowiznę np. w formie mieszkania, a także tych, którzy podpisali z nią umowę o dożywocie. Wnioskują też o umożliwienie dochodzenia płatności za taki pobyt z masy spadkowej, bez względu na rodzaj pokrewieństwa. A jeśli płacić miałaby gmina, to ta, w której osoba starsza rzeczywiście mieszka.

Dzisiaj DPS nie ma nawet szans dowiedzieć się, że jego podopieczny podpisał z kimś umowę o dożywociu, jeśli on sam o tym nie poinformuje. A ten – ze względu na stan zdrowia – może nie być w stanie tego zrobić. Taką wiedzę może mieć pracownik ośrodka pomocy społecznej, który przed skierowaniem takiej osoby do DPS-u przeprowadza wywiad środowiskowy.

– Nie wiemy, jaka jest sytuacja naszych mieszkańców przed skierowaniem i umieszczeniem w DPS-ie, ponieważ sprawy te są prowadzone przez ośrodki pomocy społecznej i miejskie ośrodki pomocy rodzinie, więc nie mamy wglądu w akta – tłumaczy dyrektor jednego z wielkopolskich domów.

To sprawa dla prokuratury i sądu

Ale co zrobić, jeśli senior podpisał umowę, z której zobowiązany do opieki się nie wywiązuje? Mecenas Bartosz Obrębski wyjaśnia, że druga strona może wówczas wnieść pozew, domagając się jej rozwiązania. Zauważa jednak, że w praktyce – jeśli trafiła ona do DPS-u z powodu np. nieporadności – ma małe pole manewru.

Adwokat wyjaśnia, że wtedy to dyrektor DPS-u mógłby wystąpić w imieniu seniora z żądaniem zapłaty lub zawiadomić prokuraturę. Jeśli sprawa trafiłaby do prokuratury, ta mogłaby wszcząć postępowanie np. z artykułu dotyczącego doprowadzenia do niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez wprowadzenie w błąd, w celu odniesienia korzyści majątkowej.

– Prokurator może wtedy wystąpić do sądu cywilnego i domagać się spełnienia obowiązku lub rozwiązania umowy dożywocia. A zatem – teoretycznie – prokuratura i DPS mają możliwość działania w imieniu osoby nieporadnej, ochrona prawna jest jej zapewniona. W rzeczywistości bywa z tym trudno – ocenia mecenas.

Mec. Wojciech Nowak wskazuje na jeszcze inną możliwość.

– Dożywotnik może wystąpić do sądu o zmianę obowiązków wynikających z umowy na rentę pieniężną. Może on również domagać się rozwiązania umowy – mówi.

Z kolei mec. Rafał Przybyszewski precyzuje, że umowa dożywocia jest niezwykle trwałym stosunkiem, który może zostać naruszony jedynie w wyjątkowych sytuacjach. Gdy takie sprawy trafiają już na wokandę sądową, dotyczą przypadków wystąpienia silnego konfliktu lub niewywiązywania się z obowiązków. – Zamiana świadczeń na dożywotnią rentę jest w orzecznictwie najczęstsza, jednak skrajne pokrzywdzenie dożywotnika może doprowadzić również do sądowego rozwiązania umowy – zauważa ekspert.

Podkreśla również, że podważenie takiej umowy jest bardzo skomplikowane – i w praktyce możliwe niemal wyłącznie przez strony, które ją podpisały. A to oznacza, że krewni seniora lub inne osoby, które chciałyby mu pomóc, mają ograniczone pole manewru.

– Pozostaje sprawdzenie, czy oświadczenia woli stron nie zostały złożone wadliwie, przykładowo pod wpływem błędu, podstępu czy groźby – mówi mec. Przybyszewski.