Organ nie zawsze musi powoływać biegłego do ustalenia wysokości odszkodowania

Stan faktyczny

NSA rozpoznał skargę kasacyjną od wyroku WSA w Warszawie z 7.11.2022 r., IV SA/Wa 1228/22, Legalis w sprawie ze skargi na decyzję Ministra Rozwoju i Technologii w przedmiocie ustalenia odszkodowania za nieruchomość i wydał wyrok, którym uchylił zaskarżony wyrok, zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Wojewody Pomorskiego. Wcześniej WSA oddalił skargę.

W sprawie tej Wojewoda Pomorski w związku z własną decyzją o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej pn. „Budowa drogi ekspresowej” wszczął postępowanie administracyjne w sprawie ustalenia odszkodowania za nieruchomość.

Uczestnik postępowania – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad poinformował Wojewodę Pomorskiego, że zlecił wykonanie operatu szacunkowego dla przedmiotowej nieruchomości. Następnie uczestnik postępowania zawnioskował o przyjęcie jako dowodu stanowiącego podstawę ustalenia odszkodowania za wywłaszczenie przedmiotowej nieruchomości sporządzonego na jego zlecenie operatu szacunkowego.

Skarżący zgłosił uwagi do operatu szacunkowego i jednocześnie wniósł o powołanie biegłego – rzeczoznawcy majątkowego, celem określenia wartości przedmiotowej nieruchomości. Rzeczoznawca majątkowy odniósł się do uwag złożonych przez skarżącego. Natomiast dalej skarżący złożył do akt sprawy sporządzony na jego zlecenie operat szacunkowy przedmiotowej nieruchomości autorstwa innego rzeczoznawcy majątkowego.

Wojewoda Pomorski decyzją ustalił odszkodowanie w kwocie 1 360 178,40 zł za przedmiotową nieruchomość, opierając się na treści pierwszego z opisywanych operatów szacunkowych.

Po rozpatrzeniu odwołania, Minister Rozwoju i Technologii utrzymał w mocy decyzję Wojewody Pomorskiego.

Nie zgadzając się z powyższą decyzją, skarżący zaskarżył ją w całości skargą do WSA, a następnie skargą kasacyjną. Zarzuty dotyczyły m.in. naruszenia art. 130 § 2 GospNierU i art. 84 § 1 KPA polegające na ich niezastosowaniu i zaakceptowaniu wydania przez organ decyzji ustalającej odszkodowanie za wywłaszczoną nieruchomość mimo braku opinii rzeczoznawcy majątkowego powołanego przez organ I instancji w prawem przepisanym trybie.

Stanowisko NSA

Kwestią sporną w sprawie było to, czy organ administracji publicznej – w tym przypadku Wojewoda Pomorski – mógł oprzeć swoje rozstrzygnięcie wyłącznie na opinii rzeczoznawcy majątkowego sporządzonej na zlecenie uczestnika postępowania. Kluczowe dla rozstrzygnięcia tego zagadnienia jest również określenie charakteru operatu szacunkowego sporządzonego na zlecenie uczestnika postępowania i walor tej opinii w konkretnym postępowaniu administracyjnym.

Podstawą orzekania organu administracji publicznej o wysokości należnego odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość każdorazowo jest operat szacunkowy sporządzony przez uprawnionego rzeczoznawcę majątkowego. Wynika to z tego, że wyznacznikiem ustalenia odszkodowania zawsze jest wartość wywłaszczonej nieruchomości, a taką wartość – zgodnie z art. 7 GospNierU – mogą określać jedynie rzeczoznawcy majątkowi. Niezależnie od tego, w celu wyeliminowania wątpliwości co do określania wartości wywłaszczonych nieruchomości ustawodawca w art. 130 ust. 2 GospNierU określił, że ustalenie wysokości odszkodowania następuje po uzyskaniu opinii rzeczoznawcy majątkowego, określającej wartość nieruchomości. Oznacza to zatem, że organ administracji publicznej uprawiony do orzekania w sprawie wysokości odszkodowania za nieruchomość wywłaszczoną, nie może ustalać samodzielnie wartości nieruchomości, chociażby nie było wątpliwości co do wartości nieruchomości.

Ocena operatu szacunkowego przez organ administracji publicznej jest możliwa z tego względu, że operat szacunkowy – w świetle KPA – niezależnie na czyje zlecenie został sporządzony, jest dowodem w sprawie. Podlega zatem takim samym kryteriom jak inne dowody. Zwrócić należy jednak uwagę, że w zależności od tego, kto zlecił jego sporządzenie – będzie stanowił opinię biegłego lub opinie prywatną. Na gruncie art. 130 ust. 2 GospNierU nie ulega wątpliwości, że organ powinien dysponować opinią rzeczoznawcy majątkowego.

Kwestią sporną jest natomiast, czy operat ten powinien zostać sporządzony przez rzeczoznawcę majątkowego na wyłączne zlecenie organu administracji publicznej prowadzącego postępowanie w sprawie odszkodowania za nieruchomość i wyłącznie w ramach konkretnego postępowania, czy może zostać sporządzony także na zlecenie strony postępowania. NSA zwrócił uwagę, że literalna wykładnia art. 130 ust. 2 GospNierU nie nakłada na organ obowiązku zlecenia sporządzenia opinii przez rzeczoznawcę majątkowego. Przepis ten – literalnie wykładany – wskazuje jedynie, że konieczne jest uzyskanie opinii rzeczoznawcy majątkowego w formie operatu szacunkowego. Z przepisu tego nie wynika zatem, aby ustalenie odszkodowania miało następować jedynie na podstawie opinii zleconej przez organ orzekający, skoro w art. 130 ust. 2 GospNierU stwierdzono, że ustalenie odszkodowania ma nastąpić po uzyskaniu opinii, bez określenia na czyj wniosek sporządzanej. W ustawowym pojęciu uzyskania opinii nie mieści się bowiem konieczność zlecenia jej wykonania, lecz konieczność jej posiadania przez organ orzekający i posłużenia się tą opinią do ustalenia wysokości odszkodowania. W posiadanie takiej opinii organ może zaś wejść zasadniczo w wyniku jej przedłożenia przez stronę postępowania. Z art. 130 ust. 2 GospNierU wynika jedynie, że ustalenie odszkodowania nie może nastąpić bez uzyskania opinii o wartości nieruchomości, ponieważ opinia ta stanowi ustawowo określony dowód wartości nieruchomości, a wartość jest wyznacznikiem ustalenia odszkodowania. W ocenie NSA należy jednak mieć na względzie również wykładnię celowościową i systemową tej regulacji prawnej. Jakkolwiek rzeczoznawca majątkowy zobowiązany jest do wyceny nieruchomości zgodnie ze sztuką wynikającą z przepisów obowiązującego prawa i standardów zawodowych (tj. art. 175 ust. 1 GospNierU), niezależnie od tego, kto jest zleceniodawcą sporządzenia opinii o wartości nieruchomości, to jednak w ujęciu procesowym zachowanie bezstronności w orzekaniu wymaga uznania, że art. 130 ust. 2 GospNierU zobowiązuje organ orzekający do zlecenia sporządzenia opinii o wartości nieruchomości na potrzeby ustalenia odszkodowania.

W KPA przyjęto otwartą formułę postępowania dowodowego, dla której jedynym ograniczeniem jest to, by przeprowadzany dowód nie był sprzeczny z prawem. Pozwala to na odniesienie pojęcia dowodu do charakteru konkretnej sprawy oraz aktualnych możliwości procesowych, w tym także przepisów szczególnych, które mogą odmiennie regulować kwestie postępowania dowodowego lub uszczegóławiać jego zakres. Takim właśnie przykładem jest art. 130 ust. 2 GospNierU, który jasno i precyzyjnie wskazuje, jaki dowód stanowi podstawę określenia wartości nieruchomości w postępowaniu administracyjnym dotyczącym ustalenia wartości nieruchomości.

Komentarz

Kluczowe zmiany na rzecz poprawy dobrostanu zwierząt

Cel wydania ustawy

Celem nowelizacji jest poprawa ich dobrostanu oraz doprecyzowanie i rozszerzenie zakresu tejże ochrony w ten sposób, by lepiej uwzględniać ich potrzeby fizyczne, psychiczne oraz społeczne.

Zmienione przepisy mają zredukować problem bezdomności zwierząt domowych oraz skutecznie ochronić ich populację, zapewnić identyfikowalność zwierzętom odmowym oraz poprawić standardy funkcjonowania schronisk dla bezdomnych zwierząt.

Co istotne, potrzeba wprowadzenia projektowanych zmian jest podyktowana zarówno postępem cywilizacyjnym społeczeństwa, jak i wynikami badań naukowych w zakresie potrzeb zwierząt oraz ich inteligencji emocjonalnej.

Zmiany w przepisach o ochronie zwierząt

Uzupełnienie i dostosowanie definicji legalnych

Nowelizacja zakłada zmianę poszczególnych definicji legalnych określonych w art. 4 OchrZwU oraz wprowadzenie nowych definicji. Celem tych działań jest poprawa dobrostanu zwierząt oraz doprecyzowanie i rozszerzenie zakresu ich ochrony, by lepiej uwzględniać wszystkie potrzeby zwierząt.

Jako przykład można wskazać projektowaną definicję:

Powołane przykłady doprecyzowują potrzeby zwierząt, tak by nie budziło wątpliwości, że swoim zakresem obejmują także potrzeby poznawcze i psychologiczno-społeczne oraz dotyczą stanu uogólnionego zdrowia.

Rozszerzenie katalogu czynów uznanych za znęcanie się nad zwierzętami

Jak wskazano w uzasadnieniu projektu, aktualne brzmienie zdania wstępnego art. 6 ust. 2 OchrZwU prowadzi do istotnych rozbieżności interpretacyjnych. Niejednokrotnie organy ścigania, jak i sądy błędnie przyjmują, że do popełnienia przestępstwa znęcania się nad zwierzętami może dojść wyłącznie wskutek działania oraz że jednorazowe zachowanie nie jest objęte dyspozycją omawianego przepisu.

Zaproponowano więc dodanie klauzuli precyzującej o następującej treści: „Przez znęcanie się nad zwierzętami należy rozumieć zadawanie albo dopuszczanie do zadawania bólu lub cierpień, poprzez działanie lub zaniechanie w tym jednorazowe zachowanie (…)”.

Zakłada się również rozszerzenie katalogu o wypadki znęcania się nad zwierzętami, takie jak:

Wprowadzenie zakazu używania wyrobów pirotechnicznych widowiskowych klasy F2 oraz klasy F3

Projekt zakłada dodatnie do OchrZwU art. 7a, zgodnie z którym w celu zapobiegania narażaniu zwierząt na cierpienie, utratę zdrowia lub życia, zabrania się używania wyrobów pirotechnicznych widowiskowych klasy F2 oraz klasy F3, o których mowa w przepisach CywilMatWybU.

Zakaz ten nie dotyczy jednak przedsiębiorców i jednostek naukowych, działających na podstawie przepisów CywilMatWybU oraz podmiotów uprawnionych do używania wyrobów pirotechnicznych widowiskowych na mocy odrębnych przepisów.

Zdaniem autorów projektu swoboda używania wyrobów pirotechnicznych jest rażącym naruszeniem ogólnych zasad statuowanych OchrZwU, w szczególności naczelnej zasady humanitarnego traktowania zwierząt.

Zakaz utrzymywania psów na uwięzi i określenie warunków bytowania psów utrzymywanych w kojcach

W projektowanym art. 9 OchrZwU poza wprowadzeniem zakazu utrzymywania zwierząt na uwięzi, określono również warunki utrzymywania psów w kojcach.

Zgodnie z projektowanymi przepisami, osoby utrzymujące psa w kojcu, mają obowiązek zapewnienia by kojec miał trwałą i stabilną konstrukcję, ze stałym dostępem do światła dziennego, posiadającą utwardzone podłoże i zadaszenie co najmniej w 50% powierzchni, z ogrodzeniem ażurowym, którego łączna powierzchnia prześwitów, umożliwiająca naturalny przepływ powietrza, powinna wynosić co najmniej 70% powierzchni, o wysokości nie mniejszej niż 2 m.

Co istotne, w przypadku utrzymywania psa w kojcu, nieogrzewanym pomieszczeniu lub na otwartej przestrzeni, nowelizacja zakłada obowiązek zapewnienia psu budy, wykonanej z drewna lub materiałów drewnopochodnych stanowiących barierę termiczną, z izolacją cieplną zapewniającą utrzymanie w jej wnętrzu temperatury powyżej 0°C, chroniącą przed warunkami atmosferycznymi.

Obowiązkowa kastracja psów i kotów

Projekt zakłada dodatnie do OchrZwU art. 9d, zgodnie z którym psy i koty na obszarze całego kraju podlegają obowiązkowej kastracji, co dotyczy obu płci. Co ważne, nie dotyczy to psów lub kotów utrzymywanych w celach hodowlanych przez hodowców.

Każdy właściciel lub opiekun psa lub kota będzie zobowiązany do poddania zwierzęcia kastracji w terminie 2 miesięcy od daty wejścia w jego posiadanie. Co do zasady, koszty kastracji spoczywać będą na posiadaczu psa lub kota.

Obowiązek oznakowania psów i kotów oraz utworzenie centralnego rejestru zwierząt oznakowanych

Projektowane zmiany dotyczą również obowiązkowego oznakowania psów i kotów oraz utworzenia centralnego rejestru. Proponowana regulacja pozwoli na szybkie i skuteczne ustalenie właściciela zwierzęcia, które zagubiło się oraz zostało umieszczone w schronisku dla bezdomnych zwierząt.

Jak wynika z dodanego do OchrZwU art. 11c, psy i koty na obszarze całego kraju podlegać będą obowiązkowemu oznakowaniu poprzez chipowanie. Obowiązek ten należy zrealizować w terminie 2 miesięcy od dnia wejścia w posiadanie zwierzęcia.

Psy i koty poddane oznakowaniu podlegać będą wpisowi do Centralnego Rejestru Zwierząt Oznakowanych, prowadzonego przez lekarzy weterynarii.

Etap legislacyjny

Obywatelski projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie zwierząt oraz zmianie niektórych innych ustaw 27.11.2024 r. skierowano do dalszego procedowania w Komisji Nadzwyczajnej do spraw ochrony zwierząt.

Komentarz dla Legalis.pl
Prof. dr hab. Marek Michalski
Kierownik Katedry Prawa Gospodarczego i Gospodarki Cyfrowej WPiA UKSW
Autor prowadzi także wykład uniwersytecki z filozofii praw zwierząt

W uzasadnieniu do projektu ustawy z 7.10.2024 r. podnosi się, że nadrzędnym jej celem jest poprawa dobrostanu zwierząt oraz doprecyzowanie i rozszerzenie zakresu ochrony prawnej zwierząt, tak aby lepiej uwzględniać ich potrzeby fizyczne, psychiczne oraz społeczne. I nie jest to czcza formuła, obfitująca w retoryczne frazesy, jakimi ukwiecone są liczne uzasadnienia współczesnych aktów prawnych, lecz rzeczywista motywacja wynikająca z obserwacji smutnej rzeczywistości społecznej, kreowanej przez – w równej mierze – przestarzałą, co i zacofaną cywilizacyjnie ustawę o ochronie zwierząt. Centralnym punktem nowelizacji jest nadanie pojęciu „dobrostan zwierząt” wymiernego kontekstu normatywnego, niosącego w sobie konkretne obowiązki po stronie społeczeństwa tak w wymiarze zindywidualizowanych jednostek, jak i instytucjonalnym, których dotąd próżno było upatrywać na gruncie ustawy o ochronie zwierząt. Jakkolwiek posługuje się ona pojęciem „dobrostanu”, niemniej jego funkcja wydaje się być, póki co, reprezentacyjno-symboliczna i sprowadza się do roli „listka figowego” dla aspirującego do kulturowo rozwiniętego systemu prawnego, wciąż zakorzenionego w schematycznej antropocentrycznej wizji świata.

Garaże i miejsca postojowe a podatek od nieruchomości w 2025 r.

Zgodnie z art. 1a ust. 1 pkt 1 ustawy z 12.1.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 70; dalej: PodLokU), pod pojęciem budynku rozumie się obiekt budowlany w rozumieniu przepisów prawa budowlanego, który jest trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz posiada fundamenty i dach. Ta definicja się zmieni. Od 1.1.2025 r., budynek to będzie obiekt (już nie budowlany) wzniesiony w wyniku robót budowlanych, wraz z instalacjami zapewniającymi możliwość jego użytkowania zgodnie z przeznaczeniem, trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz który posiada fundamenty i dach, z wyłączeniem obiektu, w którym są lub mogą być gromadzone materiały sypkie, materiały występujące w kawałkach albo materiały w postaci ciekłej lub gazowej, którego podstawowym parametrem technicznym wyznaczającym jego przeznaczenie jest pojemność.

Spór „budynek czy budowla” zasadniczo nie dotyczy garaży, bo one konsekwentnie zaliczane są do tej pierwszej kategorii. Nie oznacza to jednak, że wokół tej kategorii budynków nie istniały kontrowersje. Istniały – w dużej mierze dlatego, że brak było przepisów dotyczących ściśle garaży ani miejsc postojowych. Z tego względu, wysokość opodatkowania tych nieruchomości uzależniona była od konkretnych okoliczności. W dużej mierze zależała ona od wyodrębnienia garażu i miejsca postojowego oraz od sposobu wykorzystania nieruchomości lub samego garażu (miejsca postojowego).

I tak, garaże niewyodrębnione dzieliły los nieruchomości, do której przynależą (jako ich część). Więc garaż lub miejsce niewyodrębnione od lokalu mieszkalnego to opodatkowanie maksymalnie 1,15 PLN od metra kwadratowego (art. 5 ust. 1 pkt 2 lit. a PodLokU). Ale od lokalu wykorzystywanego do działalności gospodarczej to już maksymalnie 33,10 PLN od metra kwadratowego (art. 5 ust. 1 pkt 2 lit. b PodLokU). Garaż wyodrębniony to zaś budynek „pozostały”, ze stawką podatku do 11,17 PLN od metra kwadratowego (art. 5 ust. 1 pkt 2 lit. e PodLokU).

Powyższa wyliczanka nie wyczerpuje zagadnienia. Są jeszcze przecież garaże wielostanowiskowe stanowiące element nieruchomości wspólnej w budynku mieszkalnym – obecnie uznawane za część mieszkalną budynku, która jest opodatkowana stawką określoną w art. 5 ust. 1 pkt 2 lit. a PodLokU, lub jeżeli jest zajęta na prowadzenie działalności gospodarczej, to jest opodatkowana stawką określoną w art. 5 ust. 1 pkt 2 lit. b PodLokU. Istnieją jednak jeszcze garaże „blaszaki” – tu można było wręcz uniknąć zapłaty podatku, o ile garaż taki nie jest wykorzystywany do działalności gospodarczej. Wszystko to tworzyło istny galimatias. Zmiany w przepisach okazały się konieczne także dlatego, że Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 19.10.2023 r., SK 23/19, Legalis, uznał, że garaże znajdujące się w budynkach mieszkalnych, posiadające jednak odrębną księgę wieczystą, nie powinny być opodatkowane wyższą stawką, niż same mieszkania.

Opodatkowanie garaży – zmiana definicji

Zgodnie z nowym przepisem art. 1a ust. 2c PodLokU, za część mieszkalną budynku mieszkalnego uznaje się także pomieszczenie przeznaczone do przechowywania pojazdów w tym budynku. Ustawodawca odstępuje więc od różnicowania statusu garaży i miejsc postojowych z uwagi na wyodrębnienie. W efekcie, wszystkie pomieszczenia przeznaczone do przechowywania pojazdów w budynkach mieszkalnych i niezajęte na działalność gospodarczą będą opodatkowane jednakową stawką – w porównaniu do poprzedniego stanu prawnego preferencyjną. Ale w przypadku zajęcia pomieszczenia przeznaczonego do przechowywania pojazdów w budynku mieszkalnym na prowadzenie działalności gospodarczej do jego opodatkowania będzie miała zastosowanie stawka określona w art. 5 ust. 1 pkt 2 lit. b PodLokU (wyższa).

W konsekwencji proponowanej zmiany ww. zasady będą stosowane także do opodatkowania pomieszczeń służących np. do przechowywania rowerów, znajdujące się w prawnie wyodrębnionych garażach. W końcu rower to też pojazd. Ale już nie do parkingów znajdujących się poza budynkiem lub placów postojowych – te są wskazane wprost w załączniku 4 do PodLokU jako budowle.

Informacja o nieruchomościach IN-1

Osoby fizyczne będące właścicielami lub współwłaścicielami lokalu będącego pomieszczeniem przeznaczonym do przechowywania pojazdów w budynku mieszkalnym nie będą miały obowiązku składania informacji IN-1 obejmującej własność lub współwłasność lokalu garażowego, o ile do końca 2024 r. została złożona informacja w tym przedmiocie. Zasada ta umożliwi organom podatkowym wydanie decyzji na podatek od nieruchomości na 2025 r. z tytułu przysługiwania własności takich miejsc do przechowywania pojazdów bez konieczności formalnego wszczęcia postępowania oraz bez obowiązku wyznaczenia stronie terminu do wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego. Złożenie informacji IN-1 nie jest więc konieczne dla dokonania prawidłowego wymiaru wysokości zobowiązania podatkowego w podatku od nieruchomości po wejściu w życie projektowanej zmiany. Organy podatkowe będą już bowiem posiadały informacje o nieruchomościach i obiektach budowlanych, w których jest wykazana powierzchnia użytkowa garaży.

Komentarz

Których przedsiębiorców będzie dotyczyło w 2025 r. raportowanie ESG według nowych standardów?

Ustawa z 6 grudnia 2024 r. o zmianie ustawy o rachunkowości (…), która jest implementacją europejskiej dyrektywy 2022/2464 zwanej CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive), przewiduje raportowanie ESG według nowych standardów.

Skrót ESG pochodzi od angielskich słów: Environmental (środowiskowy), Social (społeczny), Governance (ład korporacyjny). Odnosi się do prowadzenia działalności gospodarczej w sposób odpowiedzialny w zakresie kwestii środowiskowych, społecznych i ładu korporacyjnego. Takie podejście charakteryzuje zrównoważony rozwój, który w dzisiejszym świecie staje się nieodzownym elementem strategii każdej firmy.

Raportowanie ESG w 2025 r. (za rok obrotowy 2024) będzie dotyczyło dużych firm, w tym spółek giełdowych, banków i zakładów ubezpieczeń, a także podmiotów zatrudniających ponad 500 pracowników. Od 2026 r. wymogi te zostaną rozszerzone na spółki zatrudniające ponad 250 pracowników, a od 2027 r. – także na małe i średnie przedsiębiorstwa będące emitentami z rynku regularnego (z wyłączeniem mikroprzedsiębiorstw). Sprawozdania za 2028 r. będą składały niektóre polskie spółki córki podmiotów spoza Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Ustawa wprowadza jednolite standardy raportowania. Zamiast dotychczasowej dowolności trzeba będzie stosować Europejskie Standardy Sprawozdawczości Zrównoważonego Rozwoju (ESRS). Informacje z zakresu ESG będą obowiązkowo prezentowane w odrębnej sekcji sprawozdania z działalności jednostki. Obowiązkowa będzie też elektroniczna forma takich raportów, w formacie umożliwiającym analizę danych.

W ustawie przewidziano też liczne regulacje dotyczące biegłych rewidentów, związane z atestacją sprawozdań ESG. Dotyczą one m.in. sporządzania sprawozdania z atestacji sprawozdawczości ESG, nabywania uprawnień do przeprowadzania tej atestacji, a także zachowania niezależności biegłych rewidentów i firm audytorskich w tym zakresie.

Co do zasady biegli rewidenci wpisani do rejestru nabędą uprawnienia do atestacji sprawozdawczości ESG. Będą jednak zobowiązani do odbycia szkolenia w tym zakresie w ramach obligatoryjnego doskonalenia zawodowego. Powinno to nastąpić najpóźniej do końca 2026 r.

Podstawa prawna: ustawa z 6 grudnia 2024 r. o zmianie ustawy o rachunkowości (Dz.U. z 17 grudnia 2024 r. poz. 1863)

Kluczowe zmiany w przepisach podatkowych od 2025 r.

Kluczowe założenia nowelizacji

ZmPodLokU24 wprowadza zmiany w trzech kluczowych aktach prawnych:

Potrzeba i cel nowych regulacji

Nowelizacja przepisów PodRolU, PodLokU oraz OpłSkarbU jest odpowiedzią na konieczność uproszczenia obowiązujących regulacji i dostosowania ich do zmieniających się potrzeb społeczno-gospodarczych oraz wymogów prawa unijnego.

Główne założenia obejmują eliminację wątpliwości interpretacyjnych, które były przyczyną licznych sporów podatkowych, przez doprecyzowanie obowiązujących przepisów i zapewnienie ich stosowania oraz spójności w kontekście opodatkowania nieruchomości i korzystania ze zwolnień podatkowych.

W szczególności zmiany dotyczą:

Zmiany w przepisach o podatku rolnym

W dotychczasowym stanie prawnym zwolnienia podmiotowe, przewidziane w art. 12 ust. 2 PodRolU, były przyznawane na wniosek. Rozwiązanie to uznano jednak za nadmiernie biurokratyczne, ponieważ warunkiem jego zastosowania jest wyłącznie posiadanie przez podmiot określonego statusu prawnego – m.in. uczelni, federacji podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki, instytutu naukowego i pomocniczej jednostki naukowej Polskiej Akademii Nauk. Status zwolnionych podmiotów nie podlegał weryfikacji w trakcie postępowania wszczętego wnioskiem podatnika, okoliczność ta może zostać bowiem zweryfikowana w trybie czynności sprawdzających po złożeniu informacji/deklaracji. Co istotne, zarówno w podatku od nieruchomości, jak i w podatku leśnym, zwolnienia przysługujące tym podmiotom nie są przyznawane na wniosek.

Treść art. 13d ust. 1 PodRolU zmieniono w ten sposób, że zwolnienia i ulgi podatkowe będą w części przypadków przyznawane automatycznie, bez konieczności składania wniosku. Nowe przepisy pozwolą na weryfikację statusu podmiotu w ramach czynności sprawdzających, eliminując konieczność wszczynania formalnych postępowań.

W odniesieniu do ulgi inwestycyjnej, przewidzianej w art. 13 PodRolU, dostosowano jej zasady do rozporządzenia Komisji (UE) Nr 2022/2472 z 25.6.2014 r. uznającego niektóre kategorie pomocy w sektorach rolnym i leśnym oraz na obszarach wiejskich za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE L z 2014 r. Nr 193, s. 1). Rozporządzenie 193/2014/UE określa zasady udzielania pomocy na inwestycje w gospodarstwach rolnych, co wymagało aktualizacji przepisów krajowych.

Zmiany w przepisach o podatkach i opłatach lokalnych

Jednym z najważniejszych elementów nowelizacji są zmiany definicji pojęć „budynek” i „budowla”, które zostały zdefiniowane autonomicznie w PodLokU, bez odwoływania się do przepisów pozapodatkowych. Dotychczasowa praktyka pokazała, że brak precyzyjnych definicji prowadził do licznych sporów podatkowych, w tym różnic interpretacyjnych między organami podatkowymi a podatnikami.

Zgodnie z nowymi przepisami, budynek to obiekt wzniesiony w wyniku robót budowlanych, wraz z instalacjami zapewniającymi możliwość jego użytkowania zgodnie z przeznaczeniem, trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz który posiada fundamenty i dach, z wyłączeniem obiektu, w którym są lub mogą być gromadzone materiały sypkie, materiały występujące w kawałkach albo materiały w postaci ciekłej lub gazowej, którego podstawowym parametrem technicznym wyznaczającym jego przeznaczenie jest pojemność.

Budowla została zdefiniowana jako:

– wzniesione w wyniku robót budowlanych, także w przypadku, gdy stanowią część obiektu niewymienionego w ustawie.

Zmiany dotyczą również opodatkowania garaży znajdujących się w budynkach mieszkalnych. Dotychczas opodatkowanie zależało od statusu prawnego garażu – wyodrębnione lokale użytkowe były opodatkowane wyższą stawką. Nowelizacja wprowadza jednolite zasady, zgodnie z którymi za część mieszkalną budynku będzie uznawane także pomieszczenie przeznaczone do przechowywania pojazdów. Proponowana zmiana doprowadzi do zmiany kwalifikacji wyodrębnionych prawnie lokali użytkowych w budynkach mieszkalnych stanowiących garaże wielostanowiskowe oraz garaże jednostanowiskowe na część mieszkalną budynku i doprowadzi do zmiany podatkowego statusu takich pomieszczeń.

Wprowadzono także zmiany dotyczące zwolnień z podatku od nieruchomości. Doprecyzowano zakres zwolnienia dla infrastruktury portowej, ograniczając je do budowli znajdujących się w portach morskich lub przystaniach. W przypadku infrastruktury kolejowej wyłączono możliwość stosowania zwolnienia w odniesieniu do terminali towarowych.

Zmiany w przepisach o opłacie skarbowej

Nowelizacja OpłSkarbU obejmuje zmiany proceduralne mające na celu ułatwienie przekazywania wpływów z opłat między organami podatkowymi w przypadku zmiany właściwości organu.

W celu zapobieżenia sporom kompetencyjnym między organami podatkowymi w przypadku ustanowienia pełnomocnictwa w jednym dokumencie przez więcej niż jednego mocodawcę postanowiono, że właściwym organem podatkowym w sprawie opłaty skarbowej od złożenia tego dokumentu będzie organ właściwy ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę mocodawcy wskazanego w tym dokumencie jako pierwszy, który ma miejsce zamieszkania na terytorium Polski.

Wprowadzono również regulacje dotyczące składania pełnomocnictw w formie elektronicznej, co jest istotnym krokiem w kierunku cyfryzacji administracji podatkowej.

Dodatkowo w załączniku do OpłSkarbU wprowadzono zmiany związane z ustaleniem nowych stawek opłaty skarbowej za stwierdzenie posiadania kadry oraz środków umożliwiających prowadzenie szkoleń osób wykonujących czynności w ruchu zakładu górniczego.

Ustalono również nowe zasady dotyczące ewidencji prowadzonej przez inkasentów opłaty uzdrowiskowej, co ma na celu uszczelnienie systemu poboru opłat.

Etap legislacyjny

Ustawa z 19.11.2024 r. o zmianie ustawy o podatku rolnym, ustawy o podatkach i opłatach lokalnych oraz ustawy o opłacie skarbowej została opublikowana w Dzienniku Ustaw 29.11.2024 r. Nowe przepisy wejdą w życie 1.1.2025 r.

Wynagrodzenie pełnomocnika z urzędu w razie śmierci reprezentowanego

Stan faktyczny

J.W. wniosła o podział jej majątku wspólnego z P.M. Sąd Rejonowy w Ł. ustanowił dla uczestnika pełnomocnika z urzędu. W toku postępowania uczestnik zmarł, a reprezentujący go adwokat złożył wniosek o przyznanie wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną z urzędu. Sąd Rejonowy w Ł. przyznał wynagrodzenie za nieopłaconą pomoc prawną, a jego wysokość określił z odwołaniem się do informacji o wartości przedmiotu sprawy podanej we wniosku o wszczęcie postępowania. Adwokat wniósł zażalenie kwestionując prawidłowość ustalenia wysokości przyznanego mu wynagrodzenia.

Pytanie prawne

Na kanwie tej sprawy Sąd Rejonowy w Ł. przedstawił SN następujące zagadnienie prawne: czy o zwrocie nieuiszczonych kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu przez adwokata, albo radcę prawnego, w razie wygaśnięcia umocowania do reprezentowania uczestnika w toku postępowania o dział spadku lub podział majątku wspólnego należy orzekać w chwili złożenia wniosku przez pełnomocnika, czy w orzeczeniu kończącym postępowanie w danej instancji w oparciu o ustaloną wartość udziału reprezentowanego uczestnika? W razie odpowiedzi, że o zwrocie powyższych kosztów należy orzekać w chwili złożenia wniosku przez pełnomocnika: czy podstawą do ich określenia powinna być wartość udziału reprezentowanego uczestnika wynikająca ze wskazanej we wniosku wartości przedmiotu sprawy, czy wartość udziału ustalona przez sąd na dzień złożenia wniosku?

W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że wysokość stawki wynagrodzenia pełnomocnika z wyboru i z urzędu w sprawach o dział spadku i podział majątku wspólnego jest powiązana z wartością udziału reprezentowanej strony w masie spadkowej lub małżeńskim majątku wspólnym. Co do zasady o zwrocie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej sąd rozstrzyga w orzeczeniu kończącym postępowanie, gdy wartość udziału strony reprezentowanej przez pełnomocnika w dzielonym majątku jest już ustalona. Problematyczna jest natomiast dopuszczalność ustalenia wynagrodzenia przed zakończeniem sprawy w danej instancji i jego wysokości w takim przypadku. Choć wnioskodawca ma obowiązek oznaczyć wartość przedmiotu sprawy we wniosku wszczynającym postępowanie działowe to jego deklaracja nie jest dla sądu wiążąca. Do zamknięcia rozprawy wartość udziału strony w dzielonym majątku może podlegać zmianom nie tylko z uwagi na wahania cen, ale też na skutek rozstrzygania wniosków wpływających na określenie jego wysokości. Sąd musi z urzędu ustalić skład majątku podlegającego podziałowi i jego wartość według cen z chwili orzekania.

Sąd przedstawiający pytanie prawne wskazał, że jeśli sąd w toku postępowania miałby orzekać o wynagrodzeniu za nieopłaconą pomoc prawną udzieloną z urzędu zmarłemu uczestnikowi, to musiałby dokonać wstępnej oceny wartości dzielonego majątku, z uwzględnieniem wpływu na tę wartość także innych roszczeń ocenianych w postępowaniu. Z kolei przyjęcie, że o wynagrodzeniu tym należy orzekać dopiero w orzeczeniu kończącym postępowanie, mogłoby narazić pełnomocnika na długie oczekiwanie na należne mu wynagrodzenie.

Kto pokrywa koszty pomocy prawnej udzielonej z urzędu?

SN wskazał, że w przypadku osób, które nie są w stanie ponieść kosztów pomocy prawnej, profesjonalny pełnomocnik może zostać zobowiązany przez państwo, w określonych ustawowo sytuacjach, do świadczenia pomocy prawnej z urzędu. W orzecznictwie podkreśla się, że relacja między sądem, który ustanowił dla strony pełnomocnika z urzędu, a tym pełnomocnikiem ma charakter publicznoprawny, zbliżony do relacji między sądem a kuratorem ustanowionym przez sąd dla strony lub powołanym w sprawie biegłym (zob. uchwała SN z 20.5.2011 r., III CZP 14/11, Legalis, wyrok TK z 14.3.2005 r., K 35/04, Legalis). Co do zasady, koszty pomocy prawnej udzielonej z urzędu w sprawach cywilnych ponosi Skarb Państwa. Obowiązek ten nie ma jednak bezwzględnego charakteru, bowiem to strona odpowiadająca za koszty postępowania stosownie do jego przedmiotu i wyniku obowiązana jest je pokryć na rzecz przeciwnika w granicach określonych ustawą i orzeczeniem sądu w tym przedmiocie. W rezultacie pełnomocnik z urzędu działający za stronę, której przysługuje uprawnienie do uzyskania od przeciwnika kosztów postępowania, powinien uzyskać należne mu wynagrodzenie przede wszystkim od strony, którą reprezentował. Zasądzone na rzecz tej strony koszty mają obejmować także wynagrodzenie pełnomocnika, który może je pobrać z kwoty zasądzonej na rzecz strony z pierwszeństwem przed nią – art. art. 122 § 1 zd. 1 KPC.

Obowiązek pokrycia przez Skarb Państwa wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu powstaje dopiero wtedy, gdy egzekucja kosztów nieopłaconej pomocy prawnej zasądzonych od przeciwnika na rzecz strony, dla której ustanowiono pełnomocnika z urzędu, okazała się bezskuteczna oraz wtedy, gdy to strona reprezentowana przez adwokata lub radcę prawnego z urzędu przegrała sprawę i została obciążona kosztami procesu lub nie było podstaw do obciążenia tymi kosztami innego podmiotu. Jednak te zasady mają zastosowanie jedynie wówczas, gdy znany jest wynik postępowania w sprawie w związku z jego zakończeniem w instancji.

Powstanie uprawnienia do wynagrodzenia w toku postępowania

SN stwierdził, że wniosek pełnomocnika z urzędu, którego umocowanie w związku ze śmiercią strony wygasło przed zakończeniem postępowania w instancji, sąd powinien rozpoznać niezwłocznie, tak samo jak wnioski biegłego, kuratora, czy wszystkie inne wnioski składane w toku postępowania przez strony i osoby zaangażowane w czynności procesowe. Zdaniem SN nie można wymagać, by pełnomocnik z urzędu, którego umocowanie do działania za zmarłą stronę wygasło, oczekiwał na należne mu wynagrodzenie aż zakończoną się czynności procesowe, na które nie ma już żadnego wpływu i o których nie jest informowany. Zaakceptowanie odmiennego stanowiska mogłoby skutkować naruszeniem konstytucyjnej zasady równości podmiotów będących w podobnej sytuacji prawnej i procesowej przewidzianej w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. W uzasadnieniu uchwały stwierdzono, że skoro do ustalenia wysokości wynagrodzenia pełnomocnika ma dojść przed zakończeniem postępowania w instancji, to wynagrodzenie to musi pokryć Skarb Państwa z uwagi na łączący go publicznoprawny stosunek z pełnomocnikiem. Do ustawodawcy należy natomiast ustalenie rozwiązań pozwalających na zaliczenie tak ustalonego i wypłaconego wynagrodzenia do puli wydatków tylko tymczasowo ponoszonych przez Skarb Państwa ze środków budżetowych i podlegających następnie rozliczeniu między stronami oraz między nimi i wykładającym je tymczasowo Skarbem Państwa.

W sprawach o podział majątku wspólnego podstawą określenia stawki wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu jest wartość udziału reprezentowanego uczestnika w dzielonym majątku, a nie wartość przedmiotu sprawy. Skoro ustalenie wysokości wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu ma nastąpić niezwłocznie po tym, gdy ustało jego umocowanie do działania za stronę, to przy określaniu wartości udziału strony w dzielonym majątku, sąd musi wnioskować na bazie tych danych, które zostały zebrane do czasu rozpoznawania wniosku. Jednocześnie SN odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie stwierdzając, że rozwiązanie drugiego z przedstawionych zagadnień jest możliwe w oparciu o wykładnię językową przepisów, w związku z którymi to zagadnienie pozostaje.

Uchwała SN z 16.10.2024 r., III CZP 14/24, Legalis

Obowiązek rodziców poddania dziecka szczepieniu ochronnemu

Stan faktyczny sprawy

Ze znajdującej się w aktach sprawy dokumentacji wynika, że M.L. (dalej: Matka) matka małoletniego dziecka J.L. (dalej: Dziecko) dwukrotnie, tj. 20.11.2022 r. oraz 9.12.2022 r. zgłaszała się wraz z Dzieckiem do punktu szczepień w Niepublicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej (…) Sp. J. w P. (dalej: Przychodnia), żądając zbadania Dziecka w kierunku wszystkich możliwych przeciwwskazań i powikłań, nie wyrażając zgody na podanie szczepionek.

K.L. (dalej: Skarżący) stawił się z Dzieckiem 8.12.2022 r., w Przychodni, w celu przeprowadzenia badania kwalifikacyjnego. Z treści wizyty wynikało, że Dziecko zostało zakwalifikowane przez lekarza do szczepień. W dniu badania nie stwierdzono przeciwwskazań do wykonania obowiązkowych szczepień ochronnych, a szczepienie nie zostało wykonane ze względu na brak zgody matki.

Istota sporu

Spór prawny w sprawie dotyczy oceny prawidłowości stanowiska WSA w Gdańsku, który kontrolując zgodność z prawem postanowienia Pomorskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego (dalej: Organ) w przedmiocie zarzutów w postępowaniu egzekucyjnym stwierdził, że Postanowienie nie jest niezgodne z prawem. Uzasadniało to oddalenie skargi na podstawie art. 151 ustawy z 30.8.2022 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 935; dalej: PostAdmU). Z uzasadnienia wyroku WSA w Gdańsku z 31.1.2024 r., III SA/Gd 580/23, Legalis, wynika, że Organ prawidłowo stwierdził, że zarzuty Skarżącego, dotyczące postępowania egzekucyjnego w przedmiocie uchylania się od obowiązku szczepień ochronnych Dziecka, nie są zasadne.

Stan prawny

Podstawą prawną obowiązku szczepień ochronnych osób przebywających na terenie Polski jest art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. b) ustawy z 5.12.2008 r. o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 924; dalej: ZapobChoróbU). W odniesieniu do osób nieposiadających pełnej zdolności do czynności prawnych (m.in. dzieci), zgodnie z art. 5 ust. 2 ZapobChoróbU odpowiedzialność za wypełnienie tego obowiązku ponosi osoba sprawująca nad tą osobą prawną pieczę albo jej opiekun faktyczny (rodzic). Obowiązek szczepień ochronnych wynika wprost z przepisów prawa i nie wymaga konkretyzacji w formie decyzji administracyjnej. Jest on bezpośrednio wykonalny, co w odniesieniu do jego cech dotyczy zarówno podmiotu, na którym obowiązek ten ciąży, zakresu tego obowiązku oraz okoliczności, w których dochodzi do jego aktualizacji. Obowiązek rodziców poddania dziecka obowiązkowym szczepieniom ochronnym jest bowiem obowiązkiem prawnym, od którego uwolnić mogą jedynie konkretne przeciwwskazania lekarskie do szczepienia (wyrok SN z 8.1.2016 r., V KK 306/15, Legalis). Uchybienie przez rodziców obowiązkowi powoduje zaś konieczność wszczęcia postępowania egzekucyjnego, którego rezultatem będzie poddanie dziecka szczepieniu ochronnemu.

Zgodnie z art. 17 ust. 2 i 4 ZapobChoróbU wykonanie obowiązkowego szczepienia ochronnego jest poprzedzone lekarskim badaniem kwalifikacyjnym w celu wykluczenia przeciwwskazań do wykonania obowiązkowego szczepienia ochronnego. Po przeprowadzonym lekarskim badaniu kwalifikacyjnym lekarz wydaje zaświadczenie ze wskazaniem daty i godziny przeprowadzonego badania. Natomiast w sytuacji, gdy badanie daje podstawy do długotrwałego odroczenia ww. obowiązku, lekarz kieruje do konsultacji specjalistycznej.

Sam obowiązek wynika z ustawowych regulacji, a więc z powszechnie obowiązujących przepisów, natomiast jedynie jego realizacja odbywa się według Programu Szczepień Ochronnych (PSO), który rokrocznie jest modyfikowany stosownie do aktualnej sytuacji epidemiologicznej i ogłaszany przez Głównego Inspektora Sanitarnego w formie komunikatu (dokumentu technicznego), o którym mowa w art. 17 ust. 11 ZapobChoróbU.

Badanie kwalifikacyjne warunkiem aktualizacji obowiązku szczepień

W sprawie zostało wykonane badanie kwalifikacyjne do szczepień, a co za tym idzie wydane zostało stosowne orzeczenie w postaci pozytywnej kwalifikacji do szczepienia. Brak wydania zaświadczenia, o którym mowa w art. 17 ust. 4 ZapobChoróbU, nie mógł stanowić uzasadnionej podstawy podważania wykonania obowiązkowego szczepienia ochronnego, a co za tym podstawy podważania wymagalności tego obowiązku. Zaniechanie wydania ww. zaświadczenia w żadnym stopniu, ani też zakresie nie podważa faktu przeprowadzenia lekarskiego badania kwalifikacyjnego w celu wykluczenia przeciwwskazań do wykonania obowiązkowego szczepienia ochronnego, będącego zasadniczym warunkiem aktualizacji tego obowiązku oraz jego wymagalności.

NSA przywołał wyrok TK z 9.5.2023 r., SK 81/19, Legalis, w którym wskazano, że art. 17 ust. 11 ZapobChoróbU w związku z § 5 rozporządzenia Ministra Zdrowia z 18.8.2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2172) – aktualnie uchylony ustawą z 17.8.2023 r. o zmianie ustawy o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych oraz niektórych innych ustaw, (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1938) w zakresie, w jakim termin wymagalności obowiązkowych szczepień ochronnych, jak i liczba dawek poszczególnych obowiązkowych szczepień ochronnych, określone są w Programie Szczepień Ochronnych na dany rok, ogłaszanym przez Głównego Inspektora Sanitarnego w formie komunikatu, a nie przez ministra właściwego do spraw zdrowia, w drodze rozporządzenia, jest niezgodny z art. 47 Konstytucji RP w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, w związku z art. 87 Konstytucji RP. TK określił inny termin (6 miesięcy) utraty mocy obowiązującej ww. niekonstytucyjnych przepisów prawa. Wydanie przez TK wyroku z tzw. klauzulą odroczenia, zakłada obowiązywanie przez określony czas przepisów prawa niezgodnych z Konstytucją RP, tworzy możliwości wyboru przez sądy takiego środka proceduralnego, który najlepiej pozwoli na osiągnięcie efektu najbliższego nakazowi wykładni i stosowania prawa w zgodzie z Konstytucją RP. Sądy, dokonując wyboru odpowiedniego środka procesowego, zobowiązane są – zgodnie z orzecznictwem NSA – brać pod uwagę:

NSA wskazał, że w stanie faktycznym sprawy, postanowienie Organu zostało podjęte po wydaniu wyroku TK, ale w okresie biegu 6 miesięcznego terminu wskazanego w klauzuli odroczenia utraty mocy obowiązującej. Odroczenie utraty mocy obowiązującej zakwestionowanych przepisów prawa tworzy po stronie organów administracji publicznej podstawy do ich tymczasowego stosowania – determinowanego okresem odroczenia utraty mocy obowiązującej. Postanowienie zaskarżone do WSA w Gdańsku zostało wydane w postępowaniu egzekucyjnym w administracji, a więc w procesie wykonawczym, odnoszącym się do realizacji obowiązku szczepienia, wynikającego wprost z przepisów prawa i wymagalnego (nie tylko w okresie przed wydaniem wyroku TK, ale także w okresie przed wszczęciem samego postępowania egzekucyjnego).

Rozstrzygnięcie NSA

W związku z tym, że zarzuty skargi kasacyjnej nie podważają zgodności z prawem zaskarżonego wyroku WSA w Gdańsku, NSA – na podstawie art. 184 PostAdmU oraz art. 204 pkt 1 PostAdmU – oddalił skargę kasacyjną.

Komentarz

Rok ostrej walki o prawa twórców

Sztuczną inteligencję przepędzić, implementację opóźnić, a artystom – podziękować. Taką parafrazą słów kniazia Wiśniowieckiego z filmowej adaptacji „Ogniem i mieczem” moglibyśmy przekornie podsumować lata pracy nad przyjęciem przepisów unijnego prawa autorskiego, które w tym roku miały swój wielki finał. Choć przyniosły one szereg oczekiwanych zmian, w opiniach przedstawicieli branży kreatywnej i prawników zarówno sposób ich wdrożenia, jak i ostateczny kształt pozostawiają wiele do życzenia.

– Podstawowe rozwiązania dyrektywy zostały transponowane, jednak nie bez pewnych braków czy błędów, ale należy się cieszyć, że przynajmniej coś mamy. Zrobiliśmy to jako ostatni kraj w UE i to ponad trzy lata po upływie przewidzianego w dyrektywie terminu – stwierdza dr Michał Markiewicz, ekspert w dziedzinie prawa autorskiego.

Co więc przyniosło tegoroczne, wyjątkowo burzliwe i spóźnione majstrowanie przy prawie autorskim? I jakie oczekiwania pokłada się w następnych latach?

Bałagan legislacyjny

Jak zauważa dr Markiewicz, proces nowelizacji prawa autorskiego przyniósł wiele zaskakujących zwrotów akcji. Jednym z nich było wyłączenie sztucznej inteligencji spod regulacji dozwolonego użytku w postaci eksploracji tekstów i danych (ang. text-and-data mining), stanowiącego podstawę uczenia algorytmów AI w prawie unijnym. – Na szczęście zmiana ta, tak szybko jak została dodana, została także usunięta i ostatecznie prawo polskie w tym zakresie nie jest w oczywistej sprzeczności z prawem UE. Sytuacja ta była jednak jednym z przykładów „bałaganu” legislacyjnego obecnego przy nowelizacji – stwierdza dr Markiewicz.

Prezes Stowarzyszenia Pisarzy Polskich prof. Anna Nasiłowska zauważa z kolei, że działalność generatywnych programów bazujących na sztucznej inteligencji była istotną kwestią, która wynikła podczas konsultacji nad projektem zmian w prawie autorskim.

– Ta sama sztuczna inteligencja, która dla branży filmowej jest ciekawym i pomocnym narzędziem, dla literatów nie będzie stanowić moim zdaniem większego wyzwania – stwierdza szefowa SPP.

Nawiązując do branży filmowej, prof. Nasiłowska wspomina m.in. o sukcesie, jaki w USA odniósł filmowy dubbing, generowany przez sztuczną inteligencję na podstawie głosów polskich aktorów.

– Tymczasem, jeśli chodzi o autorów powieści czy wierszy, nie sądzę, by zostali oni zastąpieni przez odtwórczy algorytm. No, chyba że mówimy o powieściach i innych utworach niskich lotów, opartych na powtarzalnych schematach. Niezbędny będzie jednak obowiązek nie tylko oznaczenia, ale też opodatkowania zysków od komercyjnego użycia takich treści – mówi prof. Nasiłowska.

Wynagrodzenia przed i po zawarciu umowy

Tematem rzeką w sferze twórczej już od czasów starożytnego Rzymu pozostają wynagrodzenia – nie zmienia się to także, gdy zajrzymy na nasze polskie podwórko. O tym właśnie w dużej mierze były tegoroczne prace nad zmianami w prawie autorskim.

Dr Markiewicz podkreśla, że w nowelizacji doszło do rewolucji w wynagrodzeniach umownych: od teraz, w każdym przypadku, także umów o pracę, wynagrodzenia muszą być „godziwe i odpowiednie”. To daje możliwość kwestionowania wysokości umownego wynagrodzenia w przyszłości, gdy było ono nierynkowe, nawet mimo to, że strony zgodnie ustaliły jego wysokość. Wprowadzono także domniemanie, że przesłankę tę spełnia wynagrodzenie proporcjonalne do zysków (tj. procentowe).

– Jest to wyraz woli prawodawcy unijnego do modyfikacji zasad wynagradzania twórców i wprowadzenia modelu proporcjonalnych wynagrodzeń jako generalnego modelu umów. Obecnie tego typu rozliczenia powszechnie stosowane są w branży wydawniczej. Zapewne w niedalekiej przyszłości staną się standardem rynkowym także w pozostałym zakresie twórczości – mówi dr Markiewicz.

Wynagrodzenie umowne to jednak zaledwie początek. Oprócz niego, prawo autorskie przewidywać powinno szereg uregulowań zapewniających autorom dochody z tytułu eksploatacji ich dzieł na dalszych etapach. Czy tegoroczna nowelizacja sprostała tym oczekiwaniom?

Jednym z rodzajów takiego wynagrodzenia postumownego jest wynagrodzenie wypłacane autorom z tytułu wypożyczeń bibliotecznych.

– Oczywistością jest, że każda wypożyczona książka to jedna książka mniej w księgarni – czytelnik bowiem wybrał nieodpłatną formę zamiast zakupu własnego egzemplarza. W krajach UE autorzy otrzymują w takiej sytuacji odpowiedni ekwiwalent, dzięki któremu zarabiają także na tym, że ich książki uczestniczą w obiegu bibliotecznym, są pożyczane – stwierdza prof. Nasiłowska.

Tymczasem za rok 2023 mediana wynagrodzeń wypłacanych z tego tytułu autorom wyniosła 360 zł – nie miesięcznie, a rocznie. Wynika to między innymi z rocznych limitów, jakie ustala się na ten cel w Funduszu Promocji Kultury. W roku 2023 było to ok. 4,5 mln zł, a do 2025 – zgodnie z przyjętą w połowie grudnia przez Senat nowelizacją – limit wzrośnie o 1 mln zł. Pojawiają się jednak głosy, że to wciąż za mało.

– Główne postulaty branży kreatywnej, wysunięte podczas opóźnionych prac nad wdrożeniem unijnej dyrektywy i niedotyczące wprawdzie rynku literackiego, dotyczyły tantiemizacji dochodów z platform streamingowych. Chcieliśmy, aby reżyserzy, producenci czy aktorzy mieli przyznane należyte tantiemy z tytułu udostępniania ich utworów na platformach takich jak Netflix – mówi prof. Nasiłowska.

Zagadnienie tantiemizacji utworów udostępnianych na platformach streamingowych rozwija dr Markiewicz. Jak zaznacza, tantiemy zostały wpisane do projektu na ostatnim etapie prac.

Nowelizacja na czwórkę, pała za poziom konsultacji

– Doszło do rozszerzenia kategorii utworów, których autorzy otrzymują postumowne wynagrodzenie z tytułu eksploatacji ich dzieł, tj. tantiemy. Problematyka ta jest bardzo kontrowersyjna, a przyjęte rozwiązanie, choć formalnie zgodne prawem UE, zostało przygotowane bałaganiarsko. Choćby regulacja dotycząca wynagrodzenia za udostępnianie szeregu kategorii utworów w miejscu i czasie przez siebie wybranym (art. 21⁴ PrAut) nie określa: kto ma płacić to wynagrodzenie, czy dotyczy ono także bezprawnej eksploatacji, czy ma znaczenie umowa zawarta z twórcą oraz czy odnosi się do eksploatacji utworów już wcześniej w ten sposób eksploatowanych – analizuje dr Markiewicz.

Jak wskazuje, powstaje np. pytanie, czy redakcja portalu internetowego ma dodatkowo płacić twórcom, niezależnie od zawartych umów, za wszystkie artykuły archiwalne, udostępniane abonentom online.

Poproszona o ocenę tegorocznych zmian w prawie autorskim na tradycyjnej, uczniowskiej skali, prof. Nasiłowska w imieniu branży kreatywnej wystawia ustawodawcy czwórkę. Jak wskazuje, zmiany były dobre, niewytłumaczalne jednak było długie oczekiwanie i ostateczne ich wymuszenie poprzez naciski medialne oraz środowiskowe. Z kolei dr Markiewicz wystawia czwórkę minus. Dodając, że gdyby ocenie miał podlegać sam sposób konsultacji społecznych, ustawodawca musiałby powtarzać rok.

Kluczowe orzeczenia 2024 r. z zakresu prawa pracy

Jakie tegoroczne rozstrzygnięcia w kwestiach pracy i świadczeń ZUS były najistotniejsze?

– Po namyśle na pewno wymieniłbym wyrok TK w sprawie wcześniejszych emerytów, bo zapewne wymusi on zmiany w prawie – mówi Oskar Sobolewski, ekspert emerytalny i rynku pracy z HRK Payroll Consulting.

Wskazuje również na uchwałę SN potwierdzającą bezwzględną ochronę kobiet w ciąży.

– Takie orzeczenia są też ważne w kontekście budowania środowiska sprzyjającego zwiększaniu poziomu dzietności, szczególnie kiedy jej współczynnik w Polsce jest coraz mniejszy. Dobrze, żeby podobne komunikaty były wysyłane nie tylko w kierunku pracownic, ale też kobiet prowadzących działalność gospodarczą – dodaje.

Oto lista kluczowych orzeczeń.

Sąd Najwyższy uznał, że odmowa rozłożenia na raty należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne następuje w formie decyzji administracyjnej, od której jednak przysługuje odwołanie do sądu (w terminie i na zasadach określonych w KPA). Efekt? W takim przypadku sąd jest uprawniony wyłącznie do oceny, czy decyzja odmowna organu rentowego była zasadna. Jeśli uzna, że nie, to ją uchyla i daje ZUS możliwość zaproponowania lepszych dla płatnika warunków. To ważna wiadomość dla przedsiębiorców, którym SN otworzył w ten sposób drogę sądową do kwestionowania niekorzystnego dla nich rozstrzygnięcia ZUS.

Uchwała SN z 10 grudnia 2024 r. (sygn. akt: III UZP 3/24).

Sąd Najwyższy uznał, że ujawnienie w toku postępowania sądowego nowej okoliczności, jaką jest ciąża pracownicy, w okresie biegnącego wypowiedzenia nie stanowi zmiany powództwa. Dlatego też nie jest ograniczona terminem z art. 264 KP.

Innymi słowy, informacja o ciąży może być przekazana pracodawcy z dużym opóźnieniem, a i tak kobieta będzie podlegać ochronie. SN przekonywał, że ujawnienie, iż dana osoba spodziewa się dziecka, później ma wpływ tylko na ograniczenie okresu, za który zasądza się wynagrodzenie za czas pozostawania przez nią bez pracy. Jest ono wówczas liczone od momentu, kiedy pracodawca otrzymał informację na temat stanu zatrudnionej. Rozstrzygnięcie SN potwierdza, że ochrona kobiet w ciąży ma charakter bezwzględny.

Uchwała SN z 17 października 2024 r. (sygn. akt: III PZP 1/24).

SN uznał, że sąd ma prawo do przyznania renty szkoleniowej określonej w art. 60 ust. 1 ustawy emerytalnej. Mają do niej prawo ci ubezpieczeni, którzy są niezdolni do pracy w dotychczasowym zawodzie i spełniają warunki do przyznania renty, ale zarazem mogą podjąć pracę innego rodzaju po przekwalifikowaniu się. Sąd może przyznać rentę szkoleniową na okres sześciu miesięcy od uprawomocnienia się wyroku.

Uchwała SN z 27 listopada 2024 r. (sygn. akt: III UZP 1/24).

Wiele czynników decyduje o tym, czy właściwa jest umowa o dzieło, czy może ta o świadczenie usług – uznał Sąd Najwyższy. Twórczy aspekt wykonywanych czynności o tym jednak nie przesądza. Jest on jedynie wykładnikiem starannego działania. To kolejne orzeczenie, które określa, w jakich warunkach dopuszczalne są umowy o dzieło.

Wyrok SN z 19 listopada 2024 r. (sygn. akt: I USKP 83/24).

SN orzekł, że małoletni, który uległ wypadkowi w czasie zajęć dydaktycznych, powinien być uprawniony do ubiegania się o rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z tym zdarzeniem bez konieczności dokumentowania okresów składkowych i nieskładkowych (na podstawie ustawy o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 984). W efekcie SN przesądził, że przepisy nie zawierają dolnej granicy wieku, po ukończeniu którego ubezpieczony może ubiegać się o omawiane świadczenie.

Wyrok SN z 18 września 2024 r. (sygn. akt: III USKP 29/24).

TK wydał wyrok, w którym uznał, że art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej pozwalający na pomniejszenie świadczenia, w sytuacji gdy ubezpieczony przeszedł na wcześniejszą emeryturę, jest niezgodny z konstytucją w stosunku do osób, które skorzystały z możliwości przejścia, zanim regulację tę ogłoszono. Przepis ten naruszał konstytucję w odniesieniu do kilku roczników, tj. kobiet urodzonych w latach 1949+ (z wyłączeniem roku 1953, gdyż w stosunku do nich TK wypowiedział się w wyroku o sygn. P 20/16) oraz mężczyzn urodzonych w latach 1949–1952 i w 1954 r. Efekt? Konieczna jest kolejna nowelizacja przepisów.

Wyrok TK z 4 czerwca 2024 r. (sygn. akt: SK 140/20).

Lekarz, który w ramach działalności gospodarczej współpracuje z podmiotem medycznym, gdzie odbywał staż, może korzystać z preferencji w należnościach do ZUS – uznał SN. Chodzi o art. 18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, normujący preferencje składowe trwające 24 miesiące oraz art. 18 prawa przedsiębiorców regulujący ulgę na start.

To ważne rozstrzygnięcie dla młodych medyków, którym ZUS do tej pory odmawiał prawa do opłacania niższych składek w takim przypadku.

Uchwała składu siedmiu sędziów SN z 9 kwietnia 2024 r. (sygn. akt: III UZP 9/23).

Osoba posiadająca 99 proc. udziałów w spółce z o.o. nie podlega ubezpieczeniom społecznym – orzekł SN. Temat budzi kontrowersje, bowiem sądy często uznają, że 1 proc. udziałów to wartość iluzoryczna i zbyt mała, by można było mówić o spółce wieloosobowej, której wspólnicy są zwolnieni z opłacania ZUS. SN, stosując wykładnię literalną, uznał inaczej. Ewentualne ukrócenie przypadków unikania oskładkowania leży zatem w gestii ustawodawcy.

Uchwała SN z 21 lutego 2024 r. (sygn. akt: III UZP 8/23)

NSA uznał, że pracodawcy mogą przechowywać dokumenty kandydatów do pracy (np. ich CV) nawet kilka lat. Wystarczającym powodem jest obrona przed przyszłym potencjalnym roszczeniem kandydatów do pracy. W efekcie firmy mogą przechowywać dokumenty rekrutacyjne przynajmniej do momentu, w którym nie upłynie termin przedawnienia roszczeń z tytułu naruszenia zasady równego traktowania tj. do trzech lat od zakończenia rekrutacji.

Wyrok NSA z 20 lutego 2024 r. (sygn. akt: III OSK 2700/22).

Wzrost wysokości świadczeń z funduszu alimentacyjnego

Etap legislacyjny

9.12.204 r. Prezydent RP podpisał ustawę z 21.11.2024 r. o zmianie ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. z 2024 r. poz. 1827; dalej: ZmPomocAlimU24). Jak stanowi art. 5 ZmPomocAlimU24, ustawa ta wchodzi w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia, które nastąpiło 11.12.2024 r. Innymi słowy, ZmPomocAlimU24 obowiązuje od 12.12.2024 r.

Dotychczasowy stan prawny

Wsparcie materialne, w postaci świadczeń z funduszu alimentacyjnego, dla niektórych osób uprawnionych do alimentów, które ich nie otrzymują z uwagi na bezskuteczność egzekucji prowadzonej przez organy egzekucyjne czy komorników sądowych, jest przyznawane na podstawie ustawy z 7.9.2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1993; dalej: PomocAlimU). Stosownie do art. 1 ust. 2 PomocAlimU, fundusz alimentacyjny stanowi system wspierania osób uprawnionych do alimentów środkami finansowymi z budżetu państwa. Przez bezskuteczność egzekucji należy zaś rozumieć egzekucję, w wyniku której w okresie ostatnich dwóch miesięcy nie wyegzekwowano pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych, albo postępowanie upadłościowe, w toku którego w okresie ostatnich dwóch miesięcy nie otrzymano pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych; a także niemożność wszczęcia lub prowadzenia egzekucji alimentów przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu przebywającemu poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności z powodu: a) braku podstawy prawnej do podjęcia czynności zmierzających do wykonania tytułu wykonawczego w miejscu zamieszkania dłużnika, b) braku możliwości wskazania przez osobę uprawnioną miejsca zamieszkania dłużnika alimentacyjnego za granicą (art. 2 pkt 2 PomocAlimU).

Zgodnie z art. 9 ust. 1 PomocAlimU, wskazującym podmioty uprawnione do świadczeń z funduszu alimentacyjnego, świadczenia te przysługują osobie uprawnionej:

Jednym z podstawowych warunków przyznania prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego, określonym w art. 9 ust. 2 PomocAlimU, jest spełnienie kryterium dochodowego, które obecnie – zgodnie z obwieszczeniem Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z 19.1.2022 r. (M.P. z 2023 r. poz. 121) – wynosi 1209 zł netto na osobę w rodzinie.

W dotychczasowym stanie prawnym, stosownie do art. 10 ust. 1 PomocAlimU, świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługiwały w wysokości bieżąco ustalonych alimentów, jednakże nie wyższej niż 500 zł miesięcznie.

Potrzeba wprowadzenia zmian

Jak wskazał ustawodawca w uzasadnieniu do ZmPomocAlimU24, dostępnym na stronie internetowej Sejmu RP (druk sejmowy nr 800) ww. maksymalna wysokość świadczeń z funduszu alimentacyjnego jest niezmienna od początku obowiązywania PomocAlimU, czyli od 2008 r. Od tego momentu, to jest przez ostatnie 16 lat, kwoty utrzymania, w tym także osób uprawnionych do alimentów, a co za tym idzie kwoty samych alimentów na rzecz dzieci od rodziców, ustalane przez sądy – zgodnie z danymi pochodzącymi z Ministerstwa Sprawiedliwości – znacznie wzrosły.

Tym samym, wysokość świadczeń z funduszu alimentacyjnego jest obecnie nieadekwatna w stosunku do tzw. kosztów życia. Ta dysproporcja nie jest zgodna z oczekiwaniami społecznymi, wyrażanymi zwłaszcza przez rodziny z dziećmi, w tym osoby samotnie wychowujące dzieci, będące w trudnej sytuacji finansowej w związku z nieskuteczną egzekucją zasądzonych od rodzica alimentów. Budzi to potrzebę aktualizacji, dostosowania maksymalnej wysokości świadczeń z funduszu alimentacyjnego do obecnych potrzeb osób uprawnionych do alimentów.

Maksymalna kwota świadczeń z funduszu alimentacyjnego

W związku z ww. sytuacją społeczno-gospodarczą, podniesiona została maksymalna kwota świadczeń z funduszu alimentacyjnego z dotychczasowych 500 zł do 1000 zł, tj. o 100 % (art. 10 ust. 1 PomocAlimU; art. 1 ZmPomocAlimU24).

Świadczenia w nowej wysokości od 1.10.2024 r.

W ZmPomocAlimU24 wprowadzone zostały także przepisy przejściowe, regulujące ustalanie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego w nowej wysokości. Zgodnie z art. 2 ZmPomocAlimU24, w sprawach o świadczenia z funduszu alimentacyjnego, za okres do 30.9.2024 r. stosuje się przepisy dotychczasowe. Stosownie natomiast do art. 3 ZmPomocAlimU24, przepisy PomocAlimU w brzmieniu nadanym ZmPomocAlimU24 mają zastosowanie po raz pierwszy przy ustalaniu prawa do świadczeń na okresy świadczeniowe w rozumieniu PomocAlimU, przypadające po 30.9.2024 r. W praktyce oznacza to, że nowa wysokość przedmiotowych świadczeń ma zastosowanie przy ustalaniu prawa do tych świadczeń na okresy świadczeniowe przypadające po 30.9.2024 r.

Zmiana wysokości przyznanego świadczenia z funduszu alimentacyjnego

Na mocy przepisu przejściowego, tj. art. 4 ust. 1 ZmPomocAlimU24, osobom, którym przyznano już świadczenie z funduszu alimentacyjnego na okres świadczeniowy rozpoczynający się 1.10.2024 r. i kończący się 30.9.2025 r., i ustalono wysokość kwot przysługujących świadczeń na podstawie art. 10 ust. 1 PomocAlimU w brzmieniu dotychczasowym, zostaną zmienione z urzędu decyzje przyznające świadczenia, w części dotyczącej miesięcznej kwoty przyznanych świadczeń, z uwzględnieniem art. 10 ust. 1 PomocAlimU w brzmieniu nadanym ZmPomocAlimU24. W decyzji zmieniona zostanie więc dotychczasowa miesięczna kwota świadczenia z funduszu alimentacyjnego na kwotę ustalonych alimentów, jednak nie wyższą niż 1000 zł. Zgodnie bowiem z art. 20 ust. 3 PomocAlimU, wnioski o ustalenie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego na nowy okres świadczeniowy są przyjmowane od dnia 1 sierpnia danego roku, a w przypadku wniosków składanych drogą elektroniczną – od dnia 1 lipca danego roku. Dlatego też umożliwiono organowi, który przyznał danej osobie uprawnionej świadczenie z funduszu alimentacyjnego na okres świadczeniowy 2024/2025 jeszcze w oparciu o dotychczasowy stan prawny, zmianę decyzji administracyjnej, z urzędu, na korzyść strony, przez odpowiednie podwyższenie kwoty przyznanych świadczeń do wysokości kwoty ustalonych alimentów, nie więcej niż 1000 zł miesięcznie.

Biorąc pod uwagę powyższe rozwiązanie należy wskazać, że część osób uprawnionych do świadczeń z funduszu alimentacyjnego dostanie świadczenia w nowej, wyższej kwocie, z wyrównaniem już od października 2024 r. Zarówno skrócenie 14-dniowego okresu vacatio legis, jak i zastosowanie mocy wstecznej obowiązywania ww. przepisów są uzasadnione zasadami demokratycznego państwa prawnego i przemawia za tym ważny interes państwa. Powyższe jest zgodne z art. 4 ust. 2 ustawy z 20.7.2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1461).

Jednocześnie ustawodawca w art. 4 ust. 2 ZmPomocAlimU24 wskazał, że postępowanie w sprawie zmiany decyzji przyznającej ww. świadczenie, wszczyna się z urzędu, a sama zmiana decyzji nie wymaga zgody strony. W konsekwencji, na zasadzie wyjątku, nie stosuje się w tym postępowaniu podstawowych zasad obowiązujących w postępowaniu administracyjnym i stanowiących gwarancję praw procesowych strony ww. postępowania, tj. art. 10 KPA, stanowiącego zasadę czynnego udziału strony w postępowaniu i art. 61 § 4 KPA regulującego obowiązek organu zawiadomienia strony o wszczęciu postępowania.