Projekt nowelizacji Prawa wodnego trafił do Sejmu

Cele reformy

Nowelizacja PrWod i powiązanych ustaw jest wielowymiarowym przedsięwzięciem, które obejmuje cele takie jak:

Rozwiązania przewidziane w projekcie ustawy

Proponowana nowelizacja wprowadza istotne zmiany w PrWod. Najważniejsze z nich to:

Dotacje podmiotowe, w przeciwieństwie do celowych, pozwalają na pokrycie bieżących kosztów działalności, takich jak wynagrodzenia, koszty energii czy utrzymanie infrastruktury. Takie podejście zapewnia większą stabilność finansową służb oraz lepsze możliwości realizacji ich ustawowych obowiązków.

Problemy identyfikowane przez NIK

We wspomnianym wystąpieniu pokontrolnym NIK wskazał na szereg nieprawidłowości w finansowaniu służb państwowych, które ograniczały ich zdolność do efektywnej realizacji zadań. Dotacje celowe, będące głównym narzędziem finansowania służb państwowych, były niewystarczające do pokrycia kosztów ich bieżącej działalności.

Przykładem problemów była sytuacja IMGW – PIB. W ramach umowy dotacji celowej na wykonanie przez IMGW – PIB zadań państwowej służby hydrologiczno-meteorologicznej zostało sfinansowane m.in. utrzymywanie bieżącej działalności tej służby, co nie mieściło się w katalogu zadań, które mogą być finansowane z dotacji celowej.

W opinii NIK, z uwagi na fakt, że dotacja celowa służy pokryciu wydatków realizowanych w związku z osiągnięciem konkretnego rezultatu, właściwą formą dofinansowania wydatków na działalność bieżącą jest dotacja podmiotowa, na co uwagę zwróciła również Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej, opiniując projekt umowy dotacji celowej.

NIK wskazał więc zasadność podjęcia przez Ministra Infrastruktury działań mających na celu zapewnienie możliwości finansowania utrzymywania bieżącej działalności służby hydrologiczno-meteorologicznej dotacją podmiotową. Tego typu dotacje pozwalają na lepsze zarządzanie budżetem jednostek i dostosowanie środków do zmieniających się potrzeb.

Jak wskazują autorzy projektu nowelizacji, analogiczny problem dotyczy także państwowej służby geologicznej, która także w celu prawidłowego dofinansowania jej zadań powinna mieć możliwość uzyskiwania, oprócz dotacji celowej, także dotację podmiotową.

Zwiększenie limitów budżetowych na lata 2025–2028

Jednym z kluczowych elementów projektu ustawy jest znaczące zwiększenie limitów wydatków z budżetu państwa dla służb państwowych na lata 2025-2028. Wzrost ten ma na celu dostosowanie środków do inflacji oraz nowych wyzwań.

Szczegółowe limity przedstawiają się następująco:

Co istotne, zwiększenie limitu wydatków na lata 2025–2028 jest niezbędne dla zapewnienia ciągłości wykonywania przez służby państwowe powierzonych zadań ustawowych, przy zapewnieniu dotychczasowego poziomu jakości. Pozostawienie limitów w obecnie obowiązujących kwotach oznaczałoby dofinansowanie wyżej wymienionych służb państwowych w 2025 r. na poziomie niższym niż w 2024 r.

Znaczenie zmian dla gospodarki wodnej i geologii

Zaproponowane zmiany mają dalekosiężne skutki dla zarządzania zasobami wodnymi w Polsce. Zdaniem autorów projektu zwiększenie finansowania umożliwi:

1. rozwój monitoringu wód podziemnych, szczególnie w rejonach przygranicznych, gdzie identyfikowane są zagrożenia związane z migracją zanieczyszczeń;
2. modernizacja budowli piętrzących, co poprawi ich bezpieczeństwo i zmniejszy ryzyko powodzi;
3. wzmocnienie infrastruktury pomiarowo-obserwacyjnej, co pozwoli na bardziej precyzyjne zarządzanie zasobami wodnymi w obliczu zmieniających się warunków klimatycznych.

Dzięki tym działaniom Polska zyska nowoczesne narzędzia do monitorowania i zarządzania swoimi zasobami wodnymi, co wpłynie pozytywnie na gospodarkę, środowisko oraz bezpieczeństwo obywateli.

Mechanizmy monitorowania i kontroli

Aby zapewnić efektywność wydatkowania środków, w projekcie nowelizacji PrWod zaproponowano mechanizmy kontrolne. W latach 2025-2028 minister właściwy ds. gospodarki wodnej oraz minister właściwy ds. środowiska będą monitorowali realizację budżetów poszczególnych służb. W przypadku przekroczenia lub zagrożenia przekroczeniem przyjętego na dany rok budżetowy maksymalnego limitu wydatków wdrażane będą mechanizmy korygujące, polegające na obniżeniu kosztów realizacji zadań.

Mechanizmy te mają na celu zapobieganie nadmiernym wydatkom oraz dostosowanie działań do dostępnych środków finansowych. Jest to szczególnie istotne w kontekście rosnącej inflacji i konieczności racjonalizacji wydatków publicznych.

Etap legislacyjny

10.12.2024 r. projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo wodne oraz ustawy o zmianie ustawy – Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw został skierowany do I czytania w Komisji Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej. Projekt ustawy zakłada, że wejdzie ona w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

Sejm przyjął ustawę budżetową na 2025 r.

Opis procedury budżetowej w Polsce

Procedura budżetowa w Polsce reguluje proces tworzenia, uchwalania i realizacji budżetu państwa. Jak wynika z art. 219 Konstytucji RP budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy przez Sejm. Rząd przygotowuje projekt ustawy budżetowej i – zgodnie z art. 222 Konstytucji RP – przedkłada go Sejmowi nie później niż na trzy miesiące przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego (z wyjątkiem szczególnych przypadków, np. skrócenia kadencji Sejmu).

Sejm rozpatruje projekt budżetu, wprowadza poprawki i uchwala ustawę budżetową. Jeśli ustawa budżetowa nie zostanie uchwalona na czas, zgodnie z art. 219 ust. 4 Konstytucji RP, podstawą gospodarki finansowej państwa staje się projekt ustawy budżetowej.

Realizacja budżetu oraz kontrola nad nim spoczywają na Radzie Ministrów, przy czym szczegółowy nadzór nad wydatkami i dochodami sprawuje Minister Finansów. Raport z wykonania budżetu, zgodnie z art. 226 Konstytucji RP, jest corocznie przedstawiany Sejmowi wraz z wnioskiem o udzielenie absolutorium.

Założenia makroekonomiczne

Produkt Krajowy Brutto

Jak wynika z założeń projektu budżetu państwa na 2025 r., oczekiwany wzrost PKB w 2025 r. wyniesie 3,9%, a więc wyraźnie więcej niż w bieżącym roku. Będzie to spowodowane m.in. zwiększonym napływem środków w ramach Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz wyraźnego zwiększenia inwestycji militarnych, obok wysokiej dynamiki spożycia prywatnego (zakładany wzrost w 2025 r. – o 3,6%). Zakłada się również neutralny wpływ zmiany zapasów na wzrost PKB w 2025 r. oraz kontrybucję eksportu netto zbliżoną do zera.

Rynek pracy

Przewiduje się, że przeciętne zatrudnienie w gospodarce narodowej w 2025 r. nieznacznie wzrośnie o 0,7%. Dynamika zatrudnienia będzie uzależniona od procesów demograficznych oraz przewidywanej poprawy dynamiki aktywności gospodarczej.

Z założeń projektu budżetu państwa na 2025 r. wynika, że bezrobocie rejestrowane utrzyma się na niskim poziomie. Oczekiwany jest niewielki spadek stopy bezrobocia rejestrowanego do 4,9% na koniec 2025 r. z 5,0% na koniec 2024 r.

Prognozuje się również, że w 2025 r. nominalny wzrost przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej wyniesie 7,1%, wobec wysokiego, dwucyfrowego tempa wzrostu we wcześniejszych latach.

Inflacja

W założeniach projektu budżetu państwa przyjęto, że inflacja w 2025 r. wyniesie średnio 5,0%, wobec 3,7% w 2024 r. Przewidywany wzrost inflacji jest efektem dobrej sytuacji na rynku pracy sprzyjającej utrzymywaniu się podwyższonej inflacji bazowej. Prognoza na przyszły rok była przygotowana przy założeniu odmrożenia cen energii dla gospodarstw domowych.

Główne założenia ustawy budżetowej na 2025 r.

Informacje o głównych postanowieniach ustawy budżetowej na 2025 r. i ich genezie przedstawiono w komunikacie Ministerstwa Finansów. Zgodnie z nim, w ustawie budżetowej na 2025 r. ustalono:

Bezpieczeństwo państwa

Jak wynika z projektu ustawy budżetowej na 2025 r., w budżecie oraz planie Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych na 2025 r. zabezpieczono środki na obronę narodową w wysokości 186,6 mld zł (wzrost o 28,6 mld zł w stosunku do 2024 r.). Kwota ta stanowi 4,7% planowanego w założeniach do budżetu PKB 2025 r.

Składają się na nią:

Co istotne, na modernizację zabezpieczenia granicy z Białorusią przewidziano ponad 0,5 mld zł.

Wsparcie przedsiębiorców

W ustawie budżetowej na 2025 r. przewidziano również obniżenie minimalnej podstawy składki zdrowotnej dla osób, które rozliczają się za pomocą skali podatkowej oraz na podatku liniowym. Ma ono dotyczyć także osób, które stosują opodatkowanie w formie karty podatkowej.

W 2025 r. minimalna podstawa składki zdrowotnej zostanie zmniejszona do poziomu 75,00% minimalnego wynagrodzenia, z której to zmiany skorzysta ok. 934 tys. przedsiębiorców.

Świadczenia społeczne i zdrowotne w budżecie na 2025 r.

Na sektor ochrony zdrowia, uwzględniając środki dla Narodowego Funduszu Zdrowia, przewidziano 221,7 mld zł, co stanowi wzrost o prawie 31 mld zł w porównaniu z poprzednim rokiem.

Dodatkowo, program „Aktywny rodzic” otrzyma 8,4 mld zł, na „Rodzinę 800+” zaplanowano 62,8 mld zł, a na wdowią rentę przeznaczono 3,2 mld zł.

Na realizację 13. i 14. emerytury zarezerwowano 31,5 mld zł, natomiast 24,2 mld zł zostanie przeznaczone na waloryzację emerytur i rent.

Dodatkowe środki dla jednostek samorządu terytorialnego

Jak wskazano w komunikacie Ministerstwa Finansów, kompleksowa reforma przywróci systemowi dochodów samorządów przejrzystość i zapewni stabilny system finansowania, jak również zwiększenie dochodów jednostek samorządu terytorialnego. Dochody lokalnych społeczności zostaną oparte na obiektywnych parametrach, które będzie można zmierzyć za pomocą danych statystycznych.

Skutkiem zaproponowanej reformy będą większe dochody jednostek samorządu terytorialnego z tytułu udziałów w PIT i CIT, co wprost przełoży się na spadek części trafiającej do budżetu państwa.

Prognozowane dochody jednostek samorządu terytorialnego wzrosną w 2025 r. o 24,8 mld zł w stosunku do obowiązującego systemu.

Etap legislacyjny

Sejm 6.12.2024 r. przyjął ustawę budżetową na 2025 r.

Podatek od garażu w 2025 r.

Etap legislacyjny

Prezydent RP podpisał 27.11.2024 r. ustawę z 19.11.2024 r. o zmianie ustawy o podatku rolnym, ustawy o podatkach i opłatach lokalnych oraz ustawy o opłacie skarbowej (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1757; dalej: ZmPodLokU24). Stosownie do art. 9 ZmPodLokU24, ustawa ta wejdzie w życie 1.1.2025 r.

Cel wprowadzonych zmian

Zadeklarowanym przez ustawodawcę celem ZmPodLokU24 i zmian wprowadzonych w jej wyniku jest wyeliminowanie wątpliwości interpretacyjnych. Osiągnięcie przedmiotowego celu ma nastąpić przez doprecyzowanie dotychczas obowiązujących przepisów i tym samym zapewnienie ich prawidłowego stosowania.

Wprowadzone zmiany

ZmPodLokU24 wprowadza zmiany w trzech aktach prawnych o randze ustawowej, tj.:

Zwolnienia podmiotowe w podatku rolnym

W dotychczasowym stanie prawnym zwolnienia podmiotowe od podatku rolnego, przewidziane w art. 12 ust. 2 PodRolU, przyznawane były na wniosek. Przedmiotowe rozwiązanie oceniane jest – jak wskazuje sam ustawodawca w uzasadnieniu do ZmPodLokU24, dostępnym na stronie internetowej Sejmu RP (druk sejmowy nr 741) – jako nadmiernie biurokratyczne, a tym samym niezasadne. Warunkiem zastosowania zwolnienia podatkowego jest bowiem wyłącznie posiadanie przez podmiot określonego statusu prawnego (uczelni, federacji podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki, publicznej i niepublicznej jednostki organizacyjnej objętej systemem oświaty, instytutu naukowego i pomocniczej jednostki naukowej Polskiej Akademii Nauk, prowadzącego zakład pracy chronionej lub zakład aktywności zawodowej). Nie podlega to – jak podkreśla ustawodawca – konieczności weryfikacji w trybie postępowania wszczętego wnioskiem podatnika. Okoliczność ta może zostać zweryfikowana w trybie czynności sprawdzających po złożeniu informacji/deklaracji. W myśl art. 6a ust. 9 PodRolU obowiązek składania informacji o gruntach oraz deklaracji na podatek rolny dotyczy również podatników korzystających ze zwolnień i ulg na podstawie PodRolU. Ponadto, jak porównawczo zauważył ustawodawca, zarówno w podatku od nieruchomości, jak i w podatku leśnym, zwolnienia przysługujące ww. podmiotom od tych podatków nie są przyznawane na wniosek.

Mając powyższe na uwadze, ustawodawca zaproponował zmianę art. 13d ust. 1 PodRolU. Przedmiotowa zmiana polega na wskazaniu, że zwolnienia i ulgi podatkowe określone w art. 12 ust. 1 pkt 3–7 i ust. 6 PodRolU, art. 13 PodRolU i art. 13c PodRolU stosuje się na wniosek podatnika w drodze decyzji (art. 1 pkt 1 ZmPodLokU24). Prowadzenie takiego rozwiązania będzie oznaczać, iż pozostałe zwolnienia i ulgi będą stosowane z urzędu. Skutkiem tej zmiany będzie zniesienie wnioskowego trybu w odniesieniu do zwolnień podmiotowych, określonych w art. 12 ust. 2 PodRolU, które od 1.1.2025 r. będą stosowane ex lege. Wprowadzona zmiana spowoduje – jak wskazał sam ustawodawca – zmniejszenie liczby spraw rozpatrywanych na wniosek, co w konsekwencji odciąży organy podatkowe. Na gruncie dotychczasowego stanu prawnego, organy podatkowe musiały, w niektórych przypadkach, każdego roku rozpatrywać ten sam wniosek (różniący się jedynie okresem zwolnienia), mimo braku zmiany stanu faktycznego lub prawnego u podatnika. Ponadto efektem przedmiotowej zmiany będzie ujednolicenie zasad korzystania ze zwolnień podmiotowych w podatku od nieruchomości, rolnym i leśnym.

Kolejna zmiana, wprowadzona w PodRolU ma charakter dostosowawczy, polega na uaktualnieniu podstawy prawnej udzielania pomocy w rolnictwie i dotyczy ulgi inwestycyjnej. Polega ona na zastąpienie w art. 13f w ust. 1 w pkt 1 PodRolU, regulującym przedmiotową ulgę, powołania nieobowiązującego już rozporządzenia, aktualnie obowiązującym rozporządzeniem, tj. rozporządzeniem Komisji (UE) 2022/2472 z 14.12.2022 r. uznającym niektóre kategorie pomocy w sektorach rolnym i leśnym oraz na obszarach wiejskich za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (t.j. Dz.Urz. UE L 327 z 21.12.2022 r., s. 1; art. 1 pkt 1 ZmPodLokU24).

Zasady opodatkowania garaży w 2025 r.

Zmiany w PodLokU polegają na:

Opłaty skarbowe – zmiany w 2025 r.

Pierwsza ze zmian w OpłSkarbU polega na wprowadzeniu przepisów (art. 11 ust. 1a–1d OpłSkarbU), dotyczących obowiązku niezwłocznego przekazywania właściwemu organowi podatkowemu informacji przez organ administracji publicznej, który dokonał czynności urzędowej, wskutek przekazania mu sprawy, w związku ze zmianą organu właściwego w sprawie, o zmianie tej właściwości (w efekcie której nastąpiła zmiana beneficjenta wpływów z opłaty skarbowej; art. 3 pkt 1 ZmPodLokU24).

Druga zmiana dotyczy określenia organów właściwych w sprawach opłaty skarbowej, w przypadku złożenia dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa lub prokury oraz jego odpisu, wypisu lub kopii w formie elektronicznej za pośrednictwem systemu teleinformatycznego (art. 3 pkt 2 ZmPodLokU24). Zgodnie z art. 12 w ust. 2 pkt 3 OpłSkarbU organem takim jest organ podatkowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania albo siedzibę mocodawcy.

Przepisy przejściowe

Zgodnie z przepisami przejściowymi:

Reforma VAT i akcyzy – projektowane zmiany od 2025 r.

Cele nowelizacji

Projektowana nowelizacja ma na celu przede wszystkim poprawę przejrzystości prawa podatkowego. Proponowane zmiany eliminują istniejące niejasności, w szczególności w zakresie stawek VAT dla wybranych kategorii produktów. Doprecyzowanie przepisów pozwoli przedsiębiorcom lepiej planować działalność oraz zmniejszy ryzyko błędów w rozliczeniach podatkowych.

Projekt zakłada również wsparcie dla strategicznych sektorów gospodarki, takich jak rolnictwo, ochrona zdrowia oraz innowacje technologiczne. Obniżone stawki VAT na produkty rolne, wyroby medyczne i środki ochrony roślin mają ułatwić działalność przedsiębiorcom oraz poprawić dostępność kluczowych dóbr dla konsumentów. Dodatkowe zwolnienia akcyzowe, szczególnie w obszarze badań i rozwoju, mają promować inwestycje w nowoczesne technologie oraz rozwój zrównoważonych rozwiązań.

Kolejnym istotnym celem nowelizacji jest uszczelnienie systemu podatkowego, co ma na celu ograniczenie nadużyć i zwiększenie wpływów do budżetu państwa. Rozszerzenie mechanizmu odwrotnego obciążenia VAT oraz nowe obowiązki sprawozdawcze dla przedsiębiorców pozwolą na lepsze monitorowanie rynku oraz skuteczniejsze działania kontrolne, co wpłynie na poprawę efektywności funkcjonowania administracji skarbowej.

Obniżone stawki VAT

Nowelizacja VATU wprowadza zmiany w zakresie stawek VAT, mające na celu wsparcie strategicznych sektorów gospodarki oraz zmniejszenie obciążeń podatkowych dla przedsiębiorców i konsumentów.

Wśród kluczowych zmian należy wskazać obniżenie stawki VAT na dostawę kubeczków menstruacyjnych z 23% do 5%. Obecnie dostawa kubeczków menstruacyjnych jest opodatkowana stawką VAT w wysokości 23%, natomiast dostawa pozostałych produktów higienicznych dla kobiet stawką 5% na podstawie poz. 21 załącznika nr 10 do VATU.

W związku z postulatami o jednakowe traktowanie na gruncie VAT produktów higienicznych dla kobiet, autorzy projektu uznali za zasadne ujednolicenie stawki VAT na te towary.

Projekt nowelizacji przewiduje również przedłużenie stosowania stawki VAT 8% dla wyrobów medycznych wprowadzonych do obrotu na podstawie poprzednio obowiązującej ustawy o wyrobach medycznych.

Co istotne, projektowany przepis art. 145c VATU w nowym brzmieniu przedłużający preferencję nie wskazuje konkretnej daty końcowej co oznacza, że dostawa przedmiotowych wyrobów medycznych będących w obrocie aż do ich fizycznego „zużycia” będzie korzystała z preferencyjnej 8% stawki VAT.

Nowelizacja doprecyzowuje także regulacje dotyczące stosowania stawki obniżonej na nawozy, środki ochrony roślin i pasze poprzez odwołanie w przepisach VATU wprost do definicji tych produktów w określonych przepisach branżowych (ustawach i rozporządzeniach unijnych).

Dodatkowo projekt zakłada bezterminowe objęcie 8% stawką VAT towarów ujętych obecnie w § 11 rozporządzenia Ministra Finansów z 9.12.2023 r. w sprawie obniżonych stawek podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2670), które czasowo korzystały z preferencji przez przeniesienie ich do VATU.

Zwolnienia w podatku akcyzowym

Nowelizacja przewiduje zmiany w AkcyzU, które mają na celu wsparcie innowacyjności oraz działalności badawczo-rozwojowej w sektorze motoryzacyjnym.

Kluczowe zmiany obejmują m.in. eksport pojazdów. Projekt proponuje wprowadzenie możliwości czasowej rejestracji pojazdów przeznaczonych na eksport oraz zwrotu akcyzy w przypadku ich wywozu. Zmiana ta ma na celu ułatwienie procedur eksportowych oraz wsparcie polskich eksporterów na rynkach międzynarodowych, co przyczyni się do zwiększenia konkurencyjności polskiego sektora motoryzacyjnego.

Projektowane przepisy przewidują również zwolnienie od akcyzy dla samochodów osobowych rejestrowanych profesjonalnie na terytorium kraju w celu wykonywania jazd testowych zgodnie z przepisami o ruchu drogowym, które będą przedmiotem badań naukowych lub prac rozwojowych w ramach prowadzonej działalności badawczo-rozwojowej i użytkowanych maksymalnie przez 12 miesięcy. Warunkiem jest, aby po zakończeniu testów pojazdy te zostały wywiezione za granicę, zwrócone producentowi lub poddane demontażowi. Rozwiązanie to ma na celu wsparcie działalności badawczo-rozwojowej oraz zachęcenie przedsiębiorstw do inwestowania w nowoczesne technologie.

Zniesienie obowiązku integracji kas rejestrujących z terminalami płatniczymi

Projekt ustawy przewiduje zniesienie obowiązku integracji kas rejestrujących online z terminalami płatniczymi, który został wprowadzony ZmPDOFizPrU21. W zamian wprowadza się obowiązek raportowania danych dotyczących transakcji płatniczych przez agentów rozliczeniowych – bezterminowo.

Wprowadzenie nowego obowiązku raportowania transakcji płatniczych przez agentów rozliczeniowych ma na celu ułatwienie przedsiębiorcom wywiązywania się z przepisów prawa oraz zmniejszenie kosztów związanych z zakupem lub modernizacją urządzeń fiskalnych. Obowiązek integracji kas rejestrujących online z terminalami płatniczymi był krytykowany przez przedsiębiorców jako generujący nadmierne obciążenia administracyjne i finansowe.

Nowe przepisy dotyczące raportowania będą obejmowały szczegółowe dane o transakcjach realizowanych za pomocą terminali płatniczych, takie jak lokalizacja terminala, wartość transakcji czy identyfikator przedsiębiorcy. Informacje te będą przekazywane do Krajowej Administracji Skarbowej, co umożliwi skuteczniejsze monitorowanie rynku oraz identyfikację potencjalnych nadużyć podatkowych.

Mechanizm odwrotnego obciążenia VAT

Ustawą z 9.3.2023 r. o zmianie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz niektórych innych ustaw (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 556) do VATU wprowadzono czasowo od 1.4.2023 r. mechanizm odwrotnego obciążenia podatkiem gazu w systemie gazowym, energii elektrycznej w systemie elektroenergetycznym i usług w zakresie przenoszenia uprawnień do emisji gazów cieplarnianych (art. 145e–145k VATU).

Nowelizacja przewiduje przedłużenie obowiązywania mechanizmu odwrotnego obciążenia VAT do końca 2026 r. Polega on na przeniesieniu obowiązku rozliczenia VAT na nabywcę, co znacząco ogranicza ryzyko nadużyć podatkowych w obszarach o wysokiej wartości transakcji.

Projekt przewiduje rozszerzenie zastosowania mechanizmu odwrotnego obciążenia VAT na nowe sektory, co pozwoli na jeszcze skuteczniejsze uszczelnienie systemu podatkowego. Mechanizm ten jest szczególnie istotny w branżach, w których występuje duża liczba transakcji transgranicznych, a ryzyko wyłudzeń podatkowych jest szczególnie wysokie. Rozwiązanie to jest zgodne z regulacjami unijnymi i praktykami stosowanymi w innych państwach członkowskich UE.

Etap legislacyjny

Projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług, ustawy o podatku akcyzowym oraz niektórych innych ustaw został skierowany 5.12.2024 r.do Sejmu. Planowane jest, że przepisy dotyczące mechanizmu odwrotnego obciążenia VAT wejdą w życie 28.2.2025 r., natomiast pozostałe zmiany zaczną obowiązywać od 1.4.2025 r.

Zwiększenie dostępności gruntów pod budownictwo mieszkaniowe

Główne założenia projektu ustawy

Celem projektowanych rozwiązań jest ułatwienie realizacji inwestycji mieszkaniowych, w szczególności przez zwiększenie dostępności gruntów pod budownictwo mieszkaniowe. Wśród głównych założeń projektu można wskazać: zniesienie ograniczeń w obrocie nieruchomościami rolnymi w granicach administracyjnych miast, przywrócenie możliwości ustanawiania użytkowania wieczystego na cele mieszkaniowe i uproszczenie procedur planistycznych, w tym zintegrowanych planów inwestycyjnych i uproszczonej zmiany parametrów zabudowy.

Zniesienie ograniczeń w obrocie nieruchomościami rolnymi

Projekt ustawy zakłada zniesienie ograniczenia w obrocie nieruchomościami rolnymi znajdującymi się w granicach administracyjnych miast oraz rezygnację z prawa odkupu przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa (dalej: KOWR).

W projekcie przewidziano rozszerzenie katalogu gruntów wyłączonych spod reżimu ustawy z 11.4.2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 423; dalej: UstRolU) o wszystkie nieruchomości rolne położone w granicach administracyjnych miast. Istotą proponowanej zmiany jest nadanie priorytetu realizacji celów polityki mieszkaniowej w miastach oraz usunięcie zasadniczej bariery w procesie urbanizacji na obszarach miejskich, jaką jest ograniczona możliwość zbywania gruntów rolnych.

Proponuje się również uchylenie art. 1b UstRolU, na podstawie którego spod reżimu ustawy wyłączono jedynie niewielką część nieruchomości rolnych w granicach miast, dla których wydano uchwałę na podstawie ustawy mieszkaniowej.

Nowelizacja zakłada również rezygnację z przysługującego KOWR prawa odkupu (art. 9a UstRolU). Należy zwrócić uwagę, że w wyniku rezygnacji z kryterium obowiązywania dla nieruchomości uchwały wydawanej na podstawie ustawy mieszkaniowej, warunkującego skorzystanie przez KOWR z prawa odkupu, dalsze utrzymanie przepisu art. 9a UstRolU jest bezprzedmiotowe.

Celem planowanych rozwiązań jest ułatwienie realizacji lokalnej polityki mieszkaniowej, w tym w sektorze społecznego i komunalnego budownictwa mieszkaniowego.

Przywrócenie użytkowania wieczystego

Nowelizacja przewiduje zniesienie generalnego zakazu ustanawiania użytkowania wieczystego na cele mieszkaniowe. Zaproponowane rozwiązanie przywraca stan prawny sprzed 1.1.2019 r., umożliwiając publicznemu właścicielowi gruntu ustanowienie trwałego tytułu prawnego na rzecz podmiotu realizującego przedsięwzięcia doniosłe społecznie i gospodarczo, zachowując kontrolę nad realizacją celu określonego przez strony w umowie.

Użytkowanie wieczyste gwarantuje, że grunt zostanie zabudowany zgodnie z umową oddania gruntu w użytkowanie wieczyste oraz umożliwia kontrolę realizacji celu, na który nieruchomość gruntowa zostaje oddana w użytkowanie wieczyste. Skutkiem propozycji będzie przywrócenie możliwości ustanawiania użytkowania wieczystego także na cele mieszkaniowe.

Jak wskazują autorzy projektu, wybór użytkowania wieczystego przez inwestora wiąże się ze znacznie niższymi jednorazowymi kosztami pozyskania gruntu dla potrzeb realizacji przedsięwzięcia mieszkaniowego. W takiej sytuacji ponosi on jedynie pierwszą opłatę z tytułu oddania gruntu w użytkowanie wieczyste, wynoszącą od 15 do 25% wartości gruntu, a w dalszej perspektywie – opłaty roczne z tytułu użytkowania wieczystego (1% wartości gruntu) lub opłatę przekształceniową – w przypadku, gdy grunt objęty zostanie następczo uwłaszczeniem ex lege (co do zasady równej opłacie za użytkowanie wieczyste).

Z kolei właściciel gruntu zyskuje w dłuższej perspektywie stabilne przychody z opłat oraz możliwość rzeczywistego nadzoru nad realizacją uzgodnionego celu, na który ustanowiono to prawo, w tym kontrolę nad sposobem zagospodarowania nieruchomości. Zniesienie zakazu ustanawiania użytkowania wieczystego zapewni samorządom i Skarbowi Państwa narzędzia do skutecznej realizacji założonych celów, związanych z przekazaniem mienia publicznego na rzecz podmiotów zobowiązanych do ich osiągnięcia.

Projekt przewiduje również automatyczne przekształcenie użytkowania wieczystego w prawo własności po zakończeniu inwestycji mieszkaniowej przez użytkownika wieczystego (oddaniu budynku do użytkowania), co w praktyce oznacza wypełnienie celu umowy.

Uproszczenie procedur planistycznych

Nowelizacja przewiduje również zmiany w zakresie procedur planowania przestrzennego.

Projekt zakłada, że w procedurze uproszczonej sporządzenia planu miejscowego zawsze będzie można zawrzeć zmianę w zakresie umożliwienia realizacji dodatkowej pełnej kondygnacji w przypadku budynków niższych niż 30 m.

Usprawnienia mają objąć również umożliwienie radzie gminy ustalenia w drodze uchwały, stanowiącej akt prawa miejscowego, wytycznych dotyczących umów urbanistycznych zawieranych w związku ze sporządzaniem ZPI. Celem takiego rozwiązania jest uregulowanie zakresu zobowiązań gminy i inwestora możliwych do ustalenia w umowie urbanistycznej. Zaproponowano także kilka modyfikacji usprawniających procedurę sporządzania ZPI, m.in.: zmiana definicji inwestycji uzupełniającej, szczególne zasady powiązania ZPI ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, rezygnacja z obowiązku uzyskania zgody rady gminy na przystąpienie do sporządzenia ZPI, rezygnacja z konieczności przygotowania kompletnego projektu umowy urbanistycznej na wczesnym etapie procedury, wprowadzenie maksymalnego terminu podjęcia uchwały w sprawie ZPI oraz procedowania skarg z nim związanych.

Proponowane zmiany w przepisach o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji mieszkaniowych

W celu zwiększenia efektywności ustawy z 5.7.2018 r. o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji mieszkaniowych oraz inwestycji towarzyszących (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 195), zaproponowano szereg istotnych zmian. Dotyczą one przede wszystkim procedur związanych z uchwałami o ustaleniu lokalizacji inwestycji mieszkaniowej. Wśród kluczowych propozycji znalazły się:

Ponadto zaproponowano rezygnację z krajowych regulacji dotyczących minimalnego współczynnika liczby miejsc postojowych dla inwestycji mieszkaniowych. Przywrócenie wcześniejszych zasad umożliwi gminom większą elastyczność w dostosowywaniu wymagań do lokalnych potrzeb. W uchwałach lokalizacyjnych nadal będzie można określać minimalną liczbę miejsc postojowych, a rady gmin zachowają prawo do ustalania lokalnych standardów urbanistycznych w tym zakresie.

Zmiany te mają na celu nie tylko uproszczenie procedur, ale również zwiększenie elastyczności i efektywności realizacji inwestycji mieszkaniowych.

Etap legislacyjny

Projekt ustawy o rozwiązaniach służących zwiększeniu dostępności gruntów pod budownictwo mieszkaniowe został opublikowany w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów.

Uzupełniający urlop macierzyński już niedługo w Kodeksie pracy

Cel zmian

Podstawowym celem nowelizacji jest wprowadzenie nowego uprawnienia – uzupełniającego urlopu macierzyńskiego dla rodziców hospitalizowanych dzieci urodzonych przedwcześnie oraz hospitalizowanych noworodków, jak również zapewnienie ochrony stosunku pracy w okresie korzystania z tego uprawnienia. Wprowadzone zmiany stanowią odpowiedź na postulaty społeczne, zgłaszane przez rodziców dzieci urodzonych przedwcześnie oraz dzieci hospitalizowanych po urodzeniu. Nowelizacja ma również na celu dostosowanie polskich przepisów do standardów europejskich w zakresie wsparcia rodzicielstwa.

Uzupełniający urlop macierzyński

Nowelizacja przewiduje dodanie do ustawy z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1465; dalej: KP) nowego art. 180², który umożliwia pracownikom korzystanie z dodatkowego urlopu macierzyńskiego w przypadku hospitalizacji dziecka po urodzeniu.

Zgodnie z brzmieniem § 1 tego przepisu pracownica albo pracownik – ojciec wychowujący dziecko będzie miał prawo bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego do uzupełniającego urlopu macierzyńskiego – w przypadku urodzenia dziecka:

Co istotne, nowelizacja przewiduje dodanie § 3¹ w art. 183 KP. Zgodnie z tym przepisem pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, a także pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka, będą mieli prawo do uzupełniającego urlopu macierzyńskiego na ogólnych zasadach, jeżeli pobyt dziecka w szpitalu będzie miał miejsce po przyjęciu dziecka na wychowanie.

Szczegółowe warunki korzystania z uzupełniającego urlopu macierzyńskiego

Jak wynika z § 4 dodanego do art. 180² KP, uzupełniający urlop macierzyński jest udzielany jednorazowo na wniosek składany w postaci papierowej lub elektronicznej przez pracownicę albo pracownika – ojca wychowującego dziecko w terminie nie krótszym niż 21 dni przed zakończeniem korzystania z urlopu macierzyńskiego. Pracodawca ma obowiązek uwzględnić wniosek.

Do wniosku dołącza się zaświadczenie wydane przez szpital, w którym przebywało dziecko oraz dokumenty określone w przepisach wydanych na podstawie art. 186^8a KP.

Zaświadczenie zawiera informacje o okresie pobytu dziecka w szpitalu oraz o urodzeniu dziecka:

1. przed ukończeniem 28. tygodnia ciąży lub z masą urodzeniową nie większą niż 1000 g;
2. po ukończeniu 28. tygodnia ciąży i przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży i z masą urodzeniową większą niż 1000 g;
3. po ukończeniu 37. tygodnia ciąży.

We wniosku o udzielenie uzupełniającego urlopu macierzyńskiego określa się termin zakończenia urlopu macierzyńskiego.

Ochrona stosunku pracy

Nowelizacja wprowadza dodatkowe mechanizmy ochrony stosunku pracy od dnia złożenia przez pracownicę lub pracownika wniosku o udzielenie uzupełniającego urlopu macierzyńskiego – do dnia zakończenia tego urlopu.

W okresie tego urlopu pracodawca nie może:

1. prowadzić przygotowań do wypowiedzenia lub rozwiązania bez wypowiedzenia stosunku pracy z tą pracownicą lub tym pracownikiem;
2. wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z tą pracownicą lub tym pracownikiem.

Wyjątek od tej zasady stanowią sytuacje, w których firma znajduje się w stanie upadłości lub likwidacji. Nawet wtedy pracodawca musi uzyskać zgodę zakładowej organizacji związkowej na rozwiązanie umowy o pracę.

Wysokość świadczeń

Rodzice korzystający z uzupełniającego urlopu macierzyńskiego są uprawnieni do zasiłku macierzyńskiego w wysokości 100% podstawy wymiaru. Wynika to ze zmiany art. 31 ust. 1 ustawy z 25.6.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2780).

Dla rodzin, które ponoszą dodatkowe koszty związane z hospitalizacją dziecka, takie rozwiązanie stanowi istotne wsparcie finansowe.

Dostosowanie innych ustaw

Wprowadzenie uzupełniającego urlopu macierzyńskiego wywołało konieczność zmian w treści innych aktów prawnych. Najważniejsze z nich to:

Uzasadnienie zmian

Wprowadzenie uzupełniającego urlopu macierzyńskiego to odpowiedź na rosnące potrzeby społeczne. Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy, rodzice dzieci urodzonych przedwcześnie lub wymagających długotrwałej hospitalizacji często czuli się pozbawieni możliwości budowania więzi z dzieckiem w jego najważniejszych pierwszych tygodniach życia. Nowe przepisy pozwalają na zrekompensowanie tego czasu poprzez dodatkowe dni urlopu.

Eksperci zwracają uwagę, że brak takich rozwiązań powodował znaczne obciążenie psychiczne i finansowe rodzin. Dzięki nowelizacji rodzice będą mieli większą swobodę w organizacji opieki nad dzieckiem, co wpłynie pozytywnie na ich zdrowie psychiczne oraz jakość życia rodzinnego.

Etap legislacyjny

Prezydent RP 12.12.2024 r. podpisał ustawę z 6.12.2024 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw. Ustawa zakłada, że jej przepisy wejdą w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia.

Renta wdowia od 2025 r.

Jednak prawo do korzystania ze świadczeń według reguły zbiegu i wypłaty z tego tytułu nastąpi dopiero od 1.7.2025 roku.

Tak wynika z nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2024 r. poz. 1243), która zaczyna obowiązywać od nowego roku.

Obecnie, gdy umiera jeden z małżonków emerytów, drugi może przejąć po nim 85 proc. świadczenia lub pozostać przy swoim. Ustawa przewiduje natomiast odstępstwo od zasady jednej wypłaty.

Świadczenie będzie przysługiwać osobom, które po śmierci małżonka są uprawnione do renty rodzinnej oraz do świadczenia podstawowego, tj. przykładowo emerytury z ZUS, emerytury rolniczej, emerytury wojskowej czy emerytury policyjnej itp.

Trzeba będzie spełnić też inne przesłanki. Uprawnionymi będą osoby, które osiągnęły wiek emerytalny (60 lat – kobiety, 65 – mężczyźni), pozostawały we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci małżonka oraz nabyły prawo do renty rodzinnej po zmarłym mężu ( żonie) nie wcześniej niż pięć lat przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego.

ZUS udostępnił też na swojej stronie ankietę, dzięki której można sprawdzić, czy spełnia się warunki otrzymania renty wdowiej. Zawiera ona siedem pytań, w tym dwa dotyczą jednego warunku – wieku emerytalnego, który jest różny dla kobiet i mężczyzn.

Ustawa przewiduje dwa warianty obliczania nowego świadczenia.

W pierwszej opcji osoba uprawniona może pobierać rentę rodzinną oraz docelowo 25 proc. kwoty świadczenia podstawowego. Jest też drugi wariant. Ubezpieczony może otrzymywać świadczenie podstawowe oraz 25 proc. renty rodzinnej.

Jest jednak pewien haczyk. Ustawa zakłada, że od 1.7.2025 r. do 31.12.2026 r. będzie przysługiwało 15 proc. emerytury małżonki lub małżonka (lub renty rodzinnej), a dopiero od 1.1.2027 r. będzie to wskaźnik docelowy, tj. 25 proc.

Są też pewne ograniczenia kwotowe. Renta wdowia nie może przekroczyć trzykrotności kwoty najniższej emerytury (obecnie 5342,88 zł).

ZUS odpowiedział też na najczęściej pojawiające się pytania związane z nowymi przepisami.

Wyjaśniał m.in. sytuację osoby, która ma ustalone prawo do renty rodzinnej. Obecnie pobiera natomiast emeryturę wraz z rentą z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową jako świadczenie korzystniejsze. Ubezpieczona chciała wiedzieć, które z tych świadczeń zostanie uwzględnione do wyliczenia łącznej kwoty renty wdowiej.

Organ rentowy tłumaczy, że do wyliczenia łącznej kwoty renty wdowiej przyjmie wszystkie trzy świadczenia.

W zależności od wyboru osoba uprawniona będzie mogła otrzymać:

• 100 proc. renty rodzinnej, 15 proc. emerytury i 50 proc. renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego lub;
• 100 proc. emerytury, 15 proc. renty rodzinnej i 50 proc. renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego, lub
• 100 proc. renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego, 15 proc. renty rodzinnej, 50 proc. emerytury.

Podstawa prawna: Ustawa z 26.7.2024 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw.

Adwokat bez pieniędzy za gotowość

Robert Pogorzelski 22.12.2023 r. przez sześć godzin pełnił dyżur w Sądzie Rejonowym dla m.st. Warszawy. Zgodnie z przepisami nie przebywał w siedzibie sądu, lecz pozostawał w gotowości we własnej kancelarii. W tym czasie nikogo nie aresztowano, nie pojawiła się więc konieczność faktycznego świadczenia pomocy prawnej. Adwokat, uwzględniając ówczesną minimalną stawkę godzinową, wyliczył, że należy mu się ok. 140 zł.

Bez umowy, bez klienta

– Moim zdaniem pozostawanie w stanie gotowości do świadczenia pomocy prawnej oraz związane z tym ograniczenia muszą się wiązać, w demokratycznym państwie prawnym, z wynagrodzeniem – argumentował przed sądem.

Powołał się na złożone w sprawie pismo NRA, w którym wskazano, że ustawa o nieodpłatnej pomocy prawnej przewiduje wynagrodzenia za dyżur, a więc pełnomocnik dostaje je nawet, gdy nikt nie przyjdzie do punktu, natomiast art. 29 Prawa o adwokaturze przewiduje, że Skarb Państwa ponosi koszty pomocy prawnej z urzędu.

Jak z kolei argumentował pełnomocnik Pogorzelskiego, podstawową zasadą w państwach prawa jest to, że za pracę należy się płaca.

Sąd Rejonowy Warszawa-Śródmieście zdecydował jednak o oddaleniu powództwa. W ustnych motywach odwołał się m.in. do wskazanego w pozwie art. 65 Konstytucji RP, gwarantującego wolność wyboru zawodu. Wskazał, że zdaniem doktryny i Trybunału Konstytucyjnego zakres podmiotowy tego przepisu odnosi się do osób na umowie o pracę oraz umów cywilnoprawnych, a w tym przypadku nie było umowy między powodem a pozwanym. Adwokat żadnego klienta nie reprezentował, nie ma więc osoby, z którą mógłby zawrzeć taką umowę. Nie zawarł jej też z sądem jako manifestacją Skarbu Państwa. Do zawarcia umowy potrzebna jest bowiem wola, a sąd rejonowy jej nie miał. W ocenie sądu nawet gdyby jednak uznać, że do zawarcia takiej umowy doszło w sposób dorozumiany, to art. 735 Kodeksu cywilnego mówi, iż zlecenie jest odpłatne tylko, jeśli z umowy lub okoliczności nie wynika jego nieodpłatne przyjęcie. Tymczasem, zdaniem sądu, takie okoliczności tu zaistniały. Powód sam się zgłosił do pełnienia dyżuru, ze świadomością, że żadne przepisy, czy to Kodeksu cywilnego, czy to prawa o adwokaturze, mu tego wynagrodzenia nie przyznają.

Świadczenie przez adwokata pomocy prawnej w ramach dyżuru wynikało bowiem z Kodeksu postępowania karnego i miało charakter obowiązku publicznoprawnego. Jego nakładanie jest możliwe w przypadku adwokatów, którzy wykonują zawód zaufania publicznego. Wynika to z art. 17 Konstytucji RP. Z kolei art. 45 stanowi, że państwo polskie zapewnia prawo do sądu, a pomoc prawną z urzędu można uznać za część zabezpieczenia społecznego, o którym mowa w art. 67 Konstytucji RP. W związku z tym sąd uznał, że do pełnomocników nie odnosi się prawo do minimalnego wynagrodzenia.

Luka prawna

– Czekam na pisemne uzasadnienie. Będę walczył dalej – mówi Robert Pogorzelski. Dodaje, że o uzasadnienie wystąpiła także Naczelna Rada Adwokacka. Jak pisaliśmy na łamach „Rz”, samorząd adwokacki przyłączył się do sprawy, która może skończyć się złożeniem skargi konstytucyjnej.

Kwestię dyżurów i istniejącej luki prawnej NRA poruszyła także w swojej opinii do niedawnej propozycji Ministerstwa Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności z urzędu. „Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej negatywnie ocenia także pominięcie przez ministra sprawiedliwości w projektowanej materii regulacji obejmującej wynagrodzenie adwokatów za konieczność (gotowość) pełnienia dyżurów w tzw. postępowaniu przyspieszonym. MS, mając świadomość, że ustawodawca nakłada na adwokatów obowiązek pełnienia dyżurów, w tym w dni wolne od pracy, oczekując pełnej dyspozycyjności, jednocześnie nie przewidując żadnego wynagrodzenia, nie podjął decyzji o wprowadzeniu odpłatności za gotowość do świadczenia pomocy prawnej. Obowiązek pełnienia dyżurów i pozostawania w gotowości do świadczenia pracy, bez wynagrodzenia, jest rozwiązaniem niespotykanym w żadnej innej grupie zawodowej” – czytamy w uchwale.

Sygnatura akt: I C 973/24

Krajowy Zasób Nieruchomości – finansowanie w 2024 r.

Etap legislacyjny

Prezydent RP podpisał 27.11.2024 r. ustawę z 8.11.2024 r. zmieniająca ustawę o zmianie niektórych ustaw wspierających rozwój mieszkalnictwa (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1762; dalej: ZmWspierRozwMieszkU). Zgodnie z art. 3 ZmWspierRozwMieszkU, ustawa ta wchodzi w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia. Ogłoszenie nastąpiło 2.12.2024 r. Tym samym ZmWspierRozwMieszkU weszła w życie 3.12.2024 r.

Zgodnie bowiem z art. 4 ust. 2 ustawy z 20.7.2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1461) w uzasadnionych przypadkach akty normatywne mogą wchodzić w życie w terminie krótszym niż czternaście dni, a jeżeli ważny interes państwa wymaga natychmiastowego wejścia w życie aktu normatywnego i zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie, dniem wejścia w życie może być dzień ogłoszenia tego aktu w dzienniku urzędowym. Wejście w życie ZmWspierRozwMieszkU w terminie niezapewniającym czternastodniowej vacatio legis jest podyktowane – jak podkreśla sam ustawodawca, w uzasadnieniu do ZmWspierRozwMieszkU, dostępnym na stronie internetowej Sejmu RP (druk sejmowy nr 702) – koniecznością pilnego zapewnienia dostosowania finansowania Krajowego Zasobu Nieruchomości (dalej: KZN) do jego aktualnych, w 2024 r., potrzeb i wyzwań. Podsumowując powyższe rozważania na temat terminu wejścia w życie zmian legislacyjnych, należy wskazać, że w ocenie ustawodawcy, rozwiązanie dotyczące terminu wejścia w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia ZmWspierRozwMieszkU jest dopuszczalne z punktu widzenia zasad demokratycznego państwa prawnego i uzasadnione interesem adresatów zawartych w nim norm prawnych.

Zakres wprowadzonych zmian

ZmWspierRozwMieszkU wprowadza zmiany w:

Przepisy te zapewniają finansowanie KZN i wskazują źródła finansowania dotacji podmiotowej dla KZN w 2024 r., a także jej wysokość.

Krajowy Zasób Nieruchomości

W tym kontekście należy wyjaśnić, że podstawę prawną działania KZN stanowi ustawa z 20.7.2017 r. o Krajowym Zasobie Nieruchomości (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1026; dalej: KZNU).

Stosownie do art. 1 KZNU i art. 4 KZNU, KZN jest państwową osobą prawną, w rozumieniu art. 9 pkt 14 ustawy z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1530). Siedzibą KZN jest miasto stołeczne Warszawa. KZN działa na podstawie KZNU, a także statutu. Skarb Państwa powierza KZN wykonywanie prawa własności i innych praw rzeczowych na jego rzecz w stosunku do nieruchomości przekazanych do Zasobu Nieruchomości. W konsekwencji powyższego, KZN, obejmując we władanie powierzone składniki mienia Skarbu Państwa, wykonuje we własnym imieniu prawa i obowiązki z nimi związane w stosunku do osób trzecich, jak również we własnym imieniu wykonuje związane z tymi składnikami obowiązki publicznoprawne.

Głównymi zadaniami KZN są, zgodnie z art. 5 ust. 1 KZNU, m.in.:

Potrzeba wprowadzenia zmian

Wprowadzona w drodze ZmWspierRozwMieszkU regulacja dotyczy przesunięcia środków dotacji celowej na dotację podmiotową dla KZN. Przyjęcie takiego rozwiązania ustawowego wynika z potrzeby dostosowania finansowania ww. jednostki do jej aktualnych potrzeb i wyzwań, wynikających m.in. ze zwiększenia liczby nieruchomości w Zasobie Nieruchomości, wzrostu kosztów energii i kosztów pracowniczych oraz inflacji.

Jak czytamy w uzasadnieniu do ZmWspierRozwMieszkU – pierwotny budżet dochodów KZN na 2024 r. wynosił 69,15 mln zł, z czego:

Jednocześnie należy wskazać, że w trakcie 2024 r. dokonano racjonalizacji wydatków KZN, co stopniowo przyniosło efekt w postaci znacznych oszczędności. Dotyczy to wszystkich kategorii kosztów. Według danych przedstawionych w uzasadnieniu do ZmWspierRozwMieszkU, koszty funkcjonowania KZN spadną w 2024 r. z założonego w planie finansowym poziomu 25 681 tys. zł do poziomu 20 500 tys. zł, co oznacza uzyskanie ponad 5 mln zł oszczędności. Z drugiej zaś strony, należy mieć na uwadze, że nie jest możliwe sfinansowanie działalności KZN wyłącznie z dotacji podmiotowej, której górna granica jest określona na 15 mln zł. Zdaniem ustawodawcy, skutecznym rozwiązaniem jest modyfikacja źródeł finansowania, polegająca na przesunięciu części środków dotacji celowej na dotację podmiotową (5,5 mln zł) dla KZN na 2024 r.

Istota wprowadzonych zmian

Maksymalny limit środków budżetu państwa do wysokości, których mogą być udzielone poszczególne dotacje dla KZN określają art. 46 ust. 1 pkt 4 WspierRozwMieszkU i art. 46 ust. 2 pkt 5 WspierRozwMieszkU. ZmWspierRozwMieszkU dokonuje przesunięcia części środków dotacji celowej na dotację podmiotową, które były zaplanowane na 2024 r. Innymi słowy, dotacja podmiotowa dla KZN została zwiększona w 2024 r. o kwotę 5,5 mln zł. Kwota dotacji podmiotowej dla KZN w 2024 r. wyniesie 20,5 mln zł. Przesunięcie środków z dotacji celowej, o której mowa w art. 46 ust. 1 pkt 1 WspierRozwMieszkU, w 2024 r. spowoduje zmniejszenie kwoty przeznaczonej na dotację celową z 40 mln zł do 34, 5 mln zł.

Wprowadzona zmiana (przesunięcie środków) nie spowoduje zwiększenia środków budżetowych przeznaczonych na finansowanie działalności KZN. Tym samym, nie wpłynie negatywnie na budżet państwa. Zwiększenie to zostanie pokryte z dotacji celowej, której planowana realizacja pozwala na to działanie. Przeniesienie środków z dotacji celowej na dotację podmiotową pozwoli na dalsze niezakłócone funkcjonowanie KZN, bez konieczności podejmowania definitywnych działań, takich jak sprzedaż majątku Skarbu Państwa, który powinien służyć przede wszystkim realizacji zadań publicznych

Jednocześnie – w art. 2 ZmWspierRozwMieszkU – wskazano, że w 2024 r. minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego może dokonać przeniesienia wydatków między działami, rozdziałami i paragrafami klasyfikacji wydatków w części 34 – Rozwój regionalny. Takie przeniesienie możliwe jest z zastrzeżeniem celu, tj. zwiększenia środków na dotację podmiotową dla KZN, do kwoty, o której mowa w art. 46 ust. 1 pkt 4 WspierRozwMieszkU, w brzmieniu nadanym MieszkU, tj. do kwoty 20,5 mln zł.

Rada Fiskalna rozpocznie działalność od 2026 r.

• Powołanie Rady Fiskalnej wiąże się z wdrożeniem dyrektyw unijnych.

• Rada Fiskalna będzie składała się z 7 niezależnych ekspertów i praktyków.

• Rada Fiskalna zaopiniuje projekt budżetu państwa na 2027 r.

Unijny obowiązek

W dniu 30.4.2024 r. weszły w życie nowe przepisy dyrektywy Rady (UE) 2024/1265 z 29.4.2024 r. zmieniającej dyrektywę 2011/85/UE w sprawie wymogów dla ram budżetowych państw członkowskich (Dz.Urz. UE L z 2024 r. poz. 1265). Zgodnie ze znowelizowaną dyrektywą państwa członkowskie mają obowiązek utworzenia niezależnych instytucji fiskalnych (Independent Fiscal Institution; dalej: IFI), tj. ciał eksperckich, których działanie powinno się przyczynić do poprawy jakości i efektywności zarządzania finansami publicznymi – do 29.4.2024 r. obowiązek ustanowienia IFI dotyczył tylko państw strefy euro i wynikał z innego aktu prawnego – rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 473/2013 z 21.5.2013 r. w sprawie wspólnych przepisów dotyczących monitorowania i oceny projektów planów budżetowych oraz zapewnienia korekty nadmiernego deficytu w państwach członkowskich należących do strefy euro (Dz.Urz. UE L z 2013 r. Nr 140, s. 11).

Zmiana unijnych przepisów nakłada na państwa członkowskie obowiązek posiadania niezależnych instytucji fiskalnych. Polska dotychczas nie posiada organu spełniającego określone w nowych przepisach wymogi dotyczące IFI.

Zadania Rady Fiskalnej

Zadaniem Rady Fiskalnej (dalej: RF) będzie opiniowanie najważniejszych dokumentów budżetowych państwa, przeprowadzanie analiz dotyczących polityki budżetowej oraz udział w debacie publicznej dot. finansów publicznych. Rada Fiskalna ma mieć charakter ekspercki i doradczy. Składać się będzie z niezależnych osób posiadających niezbędną wiedzę i doświadczenie. Rada Fiskalna, monitorując działania związane z finansami publicznymi, ma przyczynić się do zwiększenia transparentności oraz poprawy jakości zarządzania budżetem państwa, wydając eksperckie opinie dot. polityki fiskalnej rządu. Jej zadaniem będzie również poprawa jakości debaty publicznej, poprzez wnoszenie eksperckiego głosu dot. dyskutowanych rozwiązań z zakresu finansów publicznych i polityki fiskalnej.

Rada Fiskalna, aby realizować zadania przewidziane w ustawie, musi mieć dostęp do potrzebnych informacji. Instytucje posiadające dane niezbędne do wykonywania zadań RF będą zobowiązane do przekazania, na jej żądanie, potrzebnych danych w terminie do 30 dni od dnia otrzymania tego żądania, lub poinformowania RF o nieposiadaniu żądanych informacji. W przypadku niedotrzymania tego terminu RF może opublikować komunikat o tym zdarzeniu na swojej stronie internetowej lub poinformować o tym fakcie organ nadzoru tej jednostki lub podmiotu. Szczegóły dotyczące przekazywanych informacji RF może określić na drodze porozumienia z poszczególnymi instytucjami.

Modyfikacja procesu budżetowego

Ze względu na wprowadzone rozwiązania konieczne będzie dostosowanie procesu budżetowego do nowych realiów. Nowy proces budżetowy zacząłby obowiązywać w pełni od 2026 r. ze względu na termin przyjęcia pierwszej edycji średniookresowych planów budżetowo-strukturalnych, który wyznaczony jest wyjątkowo na jesień 2024 r. i ze względu na napięte harmonogramy nie będzie podlegał konsultacjom, oraz termin rozpoczęcia działalności Rady Fiskalnej, określony na początek 2026 r.:

1. do 30 kwietnia: przyjęcie Średniookresowego Planu Budżetu-Strukturalnego/Rocznego Raportu z Realizacji Planu Średniookresowego, wraz z założeniami makroekonomicznymi dla potrzeb planowania budżetowego w średnim okresie;
2. do 14 maja: przekazanie przez Radę Fiskalną opinii dotyczących rocznych i wieloletnich prognoz makroekonomicznych (odpowiedź MF na ewentualne zalecenia RF do 14 lipca);
3. do 20 maja: przekazanie przed Radę Dialogu Społecznego propozycji dotyczącej poziomu wynagrodzeń, płacy minimalnej oraz emerytur i rent;
4. do 31 sierpnia: przekazanie projektu ustawy budżetowej do opiniowania przed Radę Fiskalną i Radę Dialogu Społecznego;
5. do 14 września: Rada Fiskalna przekazuje opinie dot. projektu ustawy budżetowej (odpowiedź MF na ewentualne zalecenia RF do 14 listopada);
6. do 25 września: przekazanie przez Radę Dialogu Społecznego opinii dotyczącej projektu ustawy budżetowej.

Skład Rady Fiskalnej

Rada Fiskalna będzie się składała z 7 niezależnych ekspertów i praktyków. Jej członkowie będą wybierani przez:

1. Prezydenta RP,
2. Prezesa NIK,
3. Konferencję Rektorów Akademickich Szkół Polskich,
4. Ministra Finansów,
5. Stronę pracowników Rady Dialogu Społecznego,
6. Stronę pracodawców Rady Dialogu Społecznego,
7. Stronę samorządową Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego.

Przedstawicielami RF będą mogły zostać osoby posiadające co najmniej dziesięcioletnie doświadczenie w dziedzinie finansów publicznych, makroekonomii lub zarządzania finansami jednostek sektora finansów publicznych, co najmniej tytuł zawodowy magistra oraz spełniające wysokie wymogi dotyczące niezależności, w tym na 5 lat przed powołaniem na członka RF:

1. niesprawowanie mandatu posła, senatora czy posła do Parlamentu Europejskiego,
2. niebycie członkiem Komisji Europejskiej,
3. niezajmowanie kierowniczych stanowisk państwowych,
4. niebycie członkiem partii politycznej,
5. nieprowadzenie zawodowej działalności lobbingowej.

Instytucje wskazujące kandydatów na członków RF będą musiały przedstawić dokumenty potwierdzające spełnienie przez kandydata wymogów ustawowych wraz ze szczegółowym uzasadnieniem. W razie potrzeby Minister Finansów może zażądać uzupełnienia uzasadnienia lub zestawu dokumentów. Następnie dokumenty wraz z uzasadnieniem zostaną przekazane do Sejmu celem weryfikacji przez komisję sejmową. W przypadku negatywnej opinii komisji instytucja wskazująca przedstawi nowego kandydata na członka RF.

Przewodniczący Rady Fiskalnej będzie wybierany w czteroetapowej, otwartej procedurze:

1. Minister Finansów rozpisuje otwarty i konkurencyjny nabór na Przewodniczącego RF. Powołany do realizacji naboru zespół, składający się z osób, których wiedza i doświadczenie dają rękojmię wyłonienia najlepszych kandydatów, ocenia spełnienie przez osoby biorące udział w naborze wymogów ustawowych;
2. ze sporządzonej przez zespół listy kandydatów spełniających wymogi ustawowe Minister Finansów wybiera kandydata na Przewodniczącego RF;
3. Minister Finansów przekazuje dokumenty kandydata na Przewodniczącego RF potwierdzające spełnienie przez niego wymogów ustawowych wraz z uzasadnieniem ich spełnienia Marszałkowi Sejmu, celem zasięgnięcia opinii komisji sejmowej;
4. komisja sejmowa weryfikuje spełnienie przez kandydata wymogów ustawowych. W przypadku opinii pozytywnej kandydat zostaje powołany na stanowisko Przewodniczącego RF przez Ministra Finansów. W przypadku opinii negatywnej Minister Finansów wskaże nowego kandydata z listy wyłonionej w trakcie naboru, a w przypadku jej wyczerpania rozpisze nowy nabór.

Kadencja członka RF trwa 6 lat, a każdy członek może pełnić swoją funkcję przez maksymalnie dwie kadencje.

Wydatki na działalność Rady Fiskalnej

Ustawa określa limity wydatkowe RF. Przewodniczący RF monitoruje wykorzystanie tego limitu i dokonuje oceny na koniec każdego kwartału.

Limit wydatków wynosi w poszczególnych latach:

Rozpoczęcie prac Rady Fiskalnej

Rada Fiskalna rozpocznie realizację swoich zadań w 2026 r., natomiast w 2025 r. zostaną wyłonieni jej członkowie. Zapleczem analitycznym i administracyjnym RF będzie Biuro Rady Fiskalnej, które zostanie utworzone w 2025 r. Szacowana wielkość Biura RF wynosi 15 osób.

Rada Fiskalna będzie przedstawiać roczne sprawozdanie z działalności oraz sprawozdanie finansowe sejmowej Komisji Finansów Publicznych do dnia 30 czerwca każdego roku za rok poprzedni. Finanse Biura RF oraz działalność RF będą poddawane regularnej ocenie oraz niezależnej kontroli zewnętrznej.