Stan faktyczny
TQ, małoletni bez opieki, wjechał do Niderlandów, a w 2017 r. złożył wniosek o zezwolenie na pobyt na czas określony na podstawie prawa do azylu. TQ wskazał, że urodził się w Gwinei, ale od najmłodszych lat mieszkał w Sierra Leone wraz ze swoją ciotką. Po jej śmierci TQ przyjechał do Amsterdamie, gdzie był wykorzystywany seksualnie.
Niderlandzki organ uznał, że TQ, który miał wówczas 16 lat i jeden miesiąc, nie może uzyskać zezwolenia na pobyt na czas określony i nałożył na niego obowiązek wyjazdu w terminie czterech tygodni. TQ wniósł zażalenie na tę decyzję twierdząc, że nie wie, gdzie przebywa jego rodzina. Ponadto nie może on wrócić do kraju pochodzenia, ponieważ nie wychowywał się w nim, nie zna tam nikogo i nie mówi w języku tego kraju.
Stanowisko TS
Odpowiednie warunki przyjęcia
W myśl art. 6 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/115/WE z 16.12.2008 r. w sprawie wspólnych norm i procedur stosowanych przez państwa członkowskie w odniesieniu do powrotów nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich (Dz.Urz. UE L z 2008 r. Nr 348, s. 98) państwa członkowskie wydają decyzję nakazującą powrót każdemu obywatelowi państwa trzeciego nielegalnie przebywającemu na ich terytorium. Ponadto, ta dyrektywa zawiera szczególne zasady mające zastosowanie do małoletnich bez opieki, którzy – jak wynika z art. 3 pkt 9 dyrektywy 2008/115 – należą do kategorii „osób wymagających szczególnego traktowania”. Podobnie art. 5 lit. a) w związku z motywem 22 dyrektywy 2008/115 stanowi, że wprowadzając w życie tę dyrektywę, państwa członkowskie należycie uwzględniają „dobro dziecka”. Zatem TS uznał, że małoletni bez opieki nie może być systemowo traktowany jak dorosły. Trybunał stwierdził, że art. 5 lit. a) powoduje, iż w razie gdy państwo członkowskie zamierza wydać decyzję nakazującą powrót małoletniego bez opieki na podstawie dyrektywy 2008/115, musi ono na wszystkich etapach postępowania brać koniecznie pod uwagę dobro dziecka. Ponadto art. 24 ust. 2 KPP stanowi, że we wszystkich działaniach dotyczących dzieci, zarówno podejmowanych przez władze publiczne, jak i instytucje prywatne, należy przede wszystkim uwzględnić najlepszy interes dziecka. Postanowienie to w związku z art. 51 ust. 1 KPP potwierdza fundamentalny charakter praw dziecka, także w kontekście powrotu obywateli państw trzecich nielegalnie przebywających w państwie członkowskim.
W art. 10 ust. 1 dyrektywy 2008/115 przewidziano, że przed podjęciem decyzji o wydaniu decyzji nakazującej powrót wobec małoletniego bez opieki, zostaje mu przyznana odpowiednia pomoc ze strony odpowiednich podmiotów innych niż organy wykonujące decyzję nakazującą powrót, z należytym uwzględnieniem dobra dziecka. Artykuł 10 ust. 2 tej dyrektywy przewiduje, że przed wydaleniem małoletniego bez opieki z terytorium danego państwa członkowskiego organy tego państwa członkowskiego upewniają się, że zostanie on przekazany członkowi swojej rodziny lub wyznaczonemu opiekunowi albo zostanie umieszczony w odpowiednim ośrodku w państwie, do którego następuje wydalenie. Trybunał wskazał, że w tym artykule wprowadzono rozróżnienie między obowiązkami spoczywającymi na państwie członkowskim „przed podjęciem decyzji o wydaniu decyzji nakazującej powrót wobec małoletniego bez opieki” i „przed wydaleniem małoletniego bez opieki z terytorium danego państwa członkowskiego”. Wydanie przez dane państwo członkowskie decyzji nakazującej powrót bez uprzedniego upewnienia się, co do istnienia odpowiednich warunków przyjęcia małoletniego bez opieki w państwie powrotu, zdaniem TS powodowałoby, że mimo objęcia decyzją nakazującą powrót nie mógłby on zostać wydalony w razie braku odpowiednich warunków przyjęcia w państwie powrotu stosownie do art. 10 ust. 2 dyrektywy 2008/115. Ten małoletni bez opieki znalazłby się zatem w sytuacji znacznej niepewności co do swojego statusu prawnego i przyszłości, w szczególności w odniesieniu do objęcia nauczaniem szkolnym, więzi z rodziną przyjmującą lub możliwości pozostania w danym państwie członkowskim. W ocenie TS taka sytuacja byłaby sprzeczna z wymogiem ochrony dobra dziecka na wszystkich etapach postępowania, przewidzianym w art. 5 lit. a) dyrektywy 2008/115 i w art. 24 ust. 2 KPP.
Trybunał orzekł, że art. 6 ust. 1 w zw. z art. 5 lit. a) dyrektywy 2008/115 i art. 24 ust. 2 KPP należy interpretować w ten sposób, że przed wydaniem wobec małoletniego bez opieki decyzji nakazującej powrót dane państwo członkowskie musi dokonać ogólnej i pogłębionej oceny sytuacji tego małoletniego z należytym uwzględnieniem dobra dziecka. W tych ramach to państwo członkowskie powinno upewnić się, że w państwie powrotu są dostępne dla rozpatrywanego małoletniego bez opieki odpowiednie warunki przyjęcia.
Ponadto, w ocenie TS art. 6 ust. 1 w związku z art. 5 lit. a) tej dyrektywy 2008/115 i w świetle art. 24 ust. 2 KPP należy interpretować w ten sposób, że państwo członkowskie nie może wprowadzić rozróżnienia między małoletnimi bez opieki wyłącznie według kryterium ich wieku dla celów sprawdzenia, czy w państwie powrotu istnieją odpowiednie warunki przyjęcia.
Powstrzymanie decyzji nakazującej powrót
Trybunał uznał, że odnośnie małoletniego bez opieki, wydanie decyzji nakazującej powrót zakłada, że dane państwo członkowskie upewniło się, iż w państwie powrotu są dostępne dla tego małoletniego bez opieki odpowiednie warunki przyjęcia. Jeżeli warunek ten jest spełniony, tego małoletniego bez opieki należy wydalić z terytorium danego państwa członkowskiego, z zastrzeżeniem zmiany jego sytuacji. Z art. 10 ust. 2 tej dyrektywy 2008/115 wynika bowiem, że przed wydaleniem małoletniego bez opieki z terytorium danego państwa członkowskiego organy tego państwa członkowskiego upewniają się, że zostanie on przekazany członkowi swojej rodziny lub wyznaczonemu opiekunowi albo zostanie umieszczony w odpowiednim ośrodku w państwie, do którego następuje wydalenie.
Trybunał orzekł, że art. 8 ust. 1 dyrektywy 2008/115 należy interpretować w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie temu, aby państwo członkowskie po wydaniu wobec małoletniego bez opieki decyzji nakazującej powrót i upewnieniu się zgodnie z art. 10 ust. 2 tej dyrektywy, że zostanie on przekazany członkowi swojej rodziny lub wyznaczonemu opiekunowi albo zostanie umieszczony w odpowiednim ośrodku w państwie, do którego następuje wydalenie, powstrzymało się następnie od jego wydalenia do chwili osiągnięcia przez niego wieku 18 lat.
Zgodnie z prawem Unii na potrzeby dyrektywy 2008/115 małoletni jest to „obywatela państwa trzeciego albo bezpaństwowca, który nie ukończył 18 lat”. Niniejsza sprawa dotyczy małoletniego bez opieki, w odniesieniu do którego państwo członkowskie uznało, że nie może on ubiegać się o status uchodźcy lub o ochronę uzupełniającą, i któremu postanowiło nie przyznawać prawa pobytu na czas określony. Zgodnie z art. 2 dyrektywy 2008/115 Trybunał przyjął, że obywatel państwa trzeciego jest w takiej sytuacji objęty zakresem stosowania tej dyrektywy tak długo, jak długo jego pobyt nie został zalegalizowany. Trybunał podkreślił, że taki małoletni podlega szczególnemu traktowaniu (art. 3 pkt 9 dyrektywy 2008/115), a decyzja wydana wobec niego powinna uwzględniać „dobro dziecka” (art. 5 lit. a w zw. z motywem 22 dyrektywy 2008/115) oraz „najlepszy interes dziecka” (art. 24 ust. 2 KPP).
Na podstawie art. 5 lit. a) dyrektywy 2008/115 oraz art. 24 ust. 2 KPP Trybunał uznał, że przed wydaniem decyzji nakazującej powrót dane państwo członkowskie powinno przeprowadzić badanie w celu sprawdzenia, czy w państwie powrotu są dostępne dla rozpatrywanego małoletniego bez opieki odpowiednie warunki przyjęcia. W razie braku dostępności takich warunków przyjęcia wobec wspomnianego małoletniego nie można wydać decyzji nakazującej powrót na podstawie art. 6 ust. 1 tej dyrektywy. W niniejszym wyroku TS uznał również, że kryterium wieku nie może być jedynym czynnikiem, który państwo członkowskie powinno wziąć pod uwagę w celu sprawdzenia, czy w państwie powrotu istnieją odpowiednie warunki przyjęcia. Trybunał podkreślił, że dane państwo członkowskie powinno dokonać indywidualnej oceny sytuacji małoletniego bez opieki w ramach ogólnej i pogłębionej oceny, a nie oceny automatycznej opartej wyłącznie na kryterium wieku. W uzasadnieniu TS doprecyzował elementy tej oceny.
Trybunał podkreślił również, że na etapie przez dokonaniem wydalenia takiego małoletniego państwo członkowskie powinno upewnić się, że zostanie on przekazany członkowi swojej rodziny lub wyznaczonemu opiekunowi albo zostanie umieszczony w odpowiednim ośrodku w państwie, do którego następuje wydalenie.
