Przedmiot skargi kasacyjnej
Skarżący zdecydował się wnieść skargę do Sądu Najwyższego celem dokonania wykładni przepisów budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów – w trybie art. 3989 § 1 pkt. 2 KPC. Podstaw skargi kasacyjnej skarżący upatrywał w w tym zakresie w przepisach art. 3851 § 1 i 2 KC w zakresie, w jakim odnoszą się one do skutków uznania postanowień umownych za abuzywne możliwości zastąpienia takich postanowień przepisami dyspozytywnymi. Ponadto podniósł w skardze, że w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne (w rozumieniu art. 3989 § 1 pkt. 1 KPC) w związku z koniecznością ustalenia, czy brak możliwości oszacowania kwoty, którą strona umowy kredytu będzie świadczyć w przyszłości, stanowi per se niejednoznaczności tego postanowienia umownego, a w konsekwencji, czy postanowienie takie powinno podlegać badaniu pod kątem abuzywności.
Stanowisko Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy, decydując się na odmowę przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, kierował się, tym, że jej przedmiot był już w istocie wyjaśniany, gdyż wykładni w tym zakresie dokonywał już zarówno SN, jak i Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W treści uzasadnienia omawianego orzeczenia przytoczono dorobek orzeczniczy SN i Trybunału w zakresie odnoszącym się do klauzul kształtujących mechanizm indeksacji, zastrzeżony w umowie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej (denominowanego w walucie obcej). Dominujący w orzecznictwie pogląd zakłada bowiem, że postanowienia umowne mieszczące się w pojęciu „głównego przedmiotu procesu” w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29) to podstawowe świadczenia, które w ramach danej umowy określają podstawowe świadczenia oraz charakteryzują tę umowę. Do takich zalicza się m.in.: „klauzule ryzyka walutowego”, które wiążą się z obciążeniem kredytobiorcy-konsumenta z ryzykiem zmiany kursu waluty oraz związanym z tym ryzykiem zwiększenia kosztu kredytu. Z tego też względu klauzule waloryzacyjne niewyrażane w umowie kredytu w sposób jasny i precyzyjny podlegają badaniu przez pryzmat przesłanek z art. 3851 § 1 KC, gdyż postanowienia umowy lub ogólnych warunków umów (np. regulaminu), określające zarówno zasady przeliczenia kwoty udzielonego kredytu na złotówki przy wypłacie kredytu, jak i spłacanych rat na walutę obcą, pozwalające bankowi swobodnie kształtować kurs waluty obcej, mają charakter niedozwolonych postanowień umownych.
W dalszej części uzasadnienia SN przytoczył, iż w judykaturze dominuje pogląd zakładający, że jeżeli eliminacja klauzuli abuzywnej doprowadzi do takiego ukształtowania regulacji umownej, że nie da się odtworzyć praw i obowiązków stron, to nie można przyjąć, że strony pozostają związane częścią umowy. Istnieje zatem konieczność dokonywania przez Sąd oceny, czy mowa w pozostałym zakresie jest możliwa do utrzymania, a jeżeli umowa po wyłączeniu z niej klauzul abuzywnych nie jest możliwa do utrzymania, to wiąże się to z jej nieważnością.
Sąd Najwyższy przytoczył również stanowisko, że nie jest możliwe zastąpienie stawki oprocentowania LIBOR, w przypadku eliminowania abuzywnych klauzul przeliczeniowych w kredycie indeksowanym kursem CHF jako kredytu złotowego oprocentowanego według tej stawki poprzez zastąpienie jej stawką WIBOR. Podobnie nie jest możliwa zmiana nieuczciwych warunków umów poprzez odwołanie się do kursu walut stosowanych przez NBP lub uzupełnienie klauzul abuzywnych normami zawartymi w przepisach innych ustaw, w tym art. 358 § 2 KC.
Komentarz
Przytoczone uzasadnienie do omawianego orzeczenia można uznać w istocie za kompendium wiedzy oraz drogowskaz ukazujący aktualny dorobek orzeczniczy SN oraz Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, odnoszący się do abuzywności klauzul kształtujących mechanizm indeksacji w kredycie złotowym indeksowanym do waluty obcej (denominowany w walucie obcej).
W uzasadnieniu poruszono w istocie trzy zagadnienia kształtowane przez linię orzeczniczą, sprowadzające się do założenia, że:
- klauzule waloryzacyjne niejasne i nieprecyzyjne w umowie kredytu, które pozwalają bankowi swobodnie ustalać kurs waluty obcej przy wypłacie i spłacie kredytu, podlegają ocenie na gruncie art. 3851 § 1 KC jako niedozwolone postanowienia umowne;
- jeżeli eliminacja abuzywnych postanowień umowy kredytu doprowadzi do niemożności jego dalszego utrzymania, to powoduje to przyjęcie jego nieważności;
- nie jest możliwe zastąpienie eliminowanego jako abuzywne oprocentowania stawki poprzez zastąpienie go: inną stawką, odwołania do kursu walut stosowanych przez NBP, czy też uzupełniania postanowień niedozwolonych normami zakodowanymi w przepisach innych ustaw.
Istnieje zatem konieczność prostego, jasnego oraz weryfikowalnego określania sposobu ustalania kursu wymiany walut przez bank przy zawieraniu umów kredytów indeksowanych i denominowanych, w związku z ryzykiem niosącym ze sobą uznanie abuzywności postanowień umownych, przy niespełnianiu powyższych warunków (por. wyrok SN z 4.4.2019, III CSK 159/17, Legalis). Swobodne kształtowanie kursu waluty obcej przez bank pozostawia pole do jego arbitralnego działania (w sposób pełny lub ograniczony), obarczając kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem, co wiąże się również z zaburzeniem równorzędności stron (por. wyrok SN z 3.2.2022, II CSKP 459/22, Legalis, lub wyrok SN z 13.5.2022, II CSKP 293/22, Legalis).
Z kolei niemożność zastąpienia postanowienia abuzywnego wiąże się z tym, że warunek umowny uznany za nieuczciwy należy – co do zasady – uznać za nigdy nieistniejący, tak by nie wywoływał on skutków wobec konsumenta. Wydanie orzeczenia powinno determinować zatem skutek w postaci przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej konsumenta, w jakiej znajdowałby się on w braku rzeczonego warunku. Powyższe nie może jednak prowadzić do dokonywania przez sąd zmian treści nieuczciwych warunków umownych. Sąd ustalający nieważność umowy może dokonywać eliminacji postanowień umownych ze względu na ich abuzywny charakter, a także wskazywać, czy w związku dokonanym usunięciem umowa pozostaje ważna ze względu na obowiązujące inne postanowienia umowne niedotknięte nieważnością. Sąd nie może jednak ingerować w treść postanowień niedozwolonych poprzez ich zmianę czy to poprzez ustalenie innej stawki, lub też odwołanie do innych norm prawnych zawartych w ustawach. Wykluczona jest również możliwość uzupełniania luk w umowie, powstałych po wyeliminowaniu takiego postanowienia (por. wyrok SN z 4.4.2019, III CSK 159/17, Legalis, wyrok TS z 21.12.2016, C-154/15, Legalis; wyrok SN z 9.5.2019, I CSK 242/18, Legalis).
Pomimo zatem tego, że orzeczenie odnosi się do odmowy przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, należy uznać je za cenny wkład w dorobek judykatury. Należy również przyznać słuszność stanowisku SN prezentowanemu w treści uzasadnienia, gdyż przedmiot skargi odnosił się w istocie do kwestii, które były już poruszane w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości oraz Sądu Najwyższego. Przesłanka odnosząca się do potrzeby wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, wyrażona w art. 3989 § 1 pkt. 2 KPC, zachodzi w sytuacji, gdy przepis prawa (lub ich zespół) mimo że budzi poważne wątpliwości, nie doczekał się wykładni, albo niejednolita wykładnia wywołuje wyraźnie wskazane przez skarżącego rozbieżności w judykaturze w odniesieniu do identycznych lub podobnych stanów faktycznych (por. postanowienie SN z 10.10.2025 r., I CSK 2553/24, Legalis). Przy konstruowaniu skargi skarżący powinien zatem odnieść się do swoistej nowości lub ujęciu zagadnienia, które nie były dotychczas przedmiotem rozważań SN, a budzi wspomniane już wątpliwości interpretacyjne lub wskazuje na występującą niejednolitość orzeczniczą.
Postanowienie Sądu Najwyższego z 5.11.2025 r., I CSK 1037/25, Legalis
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
