Fundacja „Instytut Cyfrowego Obywatelstwa” opublikowała ostatnio bardzo pożyteczny i interesujący poradnik – „Higiena cyfrowa w szkole i przedszkolu”, którego celem jest pomoc w mądrym i skutecznym uczeniu najmłodszych zdrowych zasad korzystania z technologii.

Już na wstępie poradnika przytoczone zostały dane z marcowego raportu „Internet dzieci”, który opracowały: Fundacja „Instytut Cyfrowego Obywatelstwa”, Państwowa Komisja ds. Przeciwdziałania Krzywdzeniu Seksualnemu małoletnich do lat piętnastu (PKDP), Polskie Badania Internetu i Gemius, w oparciu o dane z Mediapanel, który monitoruje aktywność użytkowników bezpośrednio z ich urządzeń. Wynika z nich między innymi, że 58% dzieci w wieku od 7 do 12 lat korzysta z mediów społecznościowych dostępnych od 13. roku życia, oraz że najwięcej czasu przed urządzeniami elektronicznymi spędzają nie w szkole czy przedszkolu, ale w domu. Liczba urządzeń elektronicznych włączonych przez dzieci i młodzież zaczyna rosnąć około godz. 14.00, by osiągnąć szczyt około 20.00.

Intensywność aktywności w sieci w godzinach wieczornych wskazuje na to, że za nadmierną ekspozycję na treści ekranowe są odpowiedzialni rodzice. Jednak problemu nie można pozostawić w domu. Przekaz oferowany przez firmy technologiczne jest tak atrakcyjny, że w walce z nimi opiekunowie są często bezsilni. Jak podaje Fundacja Panoptykon, cytując badania z 2021 r., użytkownicy YouTube trafiali na szkodliwe treści w 71% dzięki algorytmicznej rekomendacji. Jednostka w walce z technologiczną maszyną jest bezsilna. Za treści dostępne w sieci nie można winić rodziców. Ich starania, poprzez większą czujność, stosowania blokad, choć ważne, bez pomocy państwa i szkoły są skazane na klęskę. A im częściej dzieci i młodzież korzystają ze smartfonów, tabletów czy laptopów, tym mają większą szansę na spotkanie się z dezinformacją, hejtem i manipulacją.

Tylko państwo, a nawet szerzej – organizacje państw – są w stanie narzucić dużym korporacjom ograniczenia, a w systemie oświaty wprowadzić taki model edukacji, który realnie będzie wspierać w nauce dobrego korzystania z tego, co oferuje świat cyfrowy. Już obowiązujące i planowane przepisy mają pomóc w organizacji i egzekucji zasad higieny cyfrowej.

Rodziców, szkołę, firmy technologiczne i państwo zobowiązują do ochrony najmłodszych m.in. Konstytucja RP, ustawa z 14.12.2016 r. – Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 1043; dalej: PrOśw), ustawa z 13.5.2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1802; dalej: PrzestSekU), KRO, KC, KK oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2065 z 19.10.2022 r. w sprawie jednolitego rynku usług cyfrowych oraz zmiany dyrektywy 2000/31/WE (akt o usługach cyfrowych) (Dz.Urz. UE L z 2022 r. Nr 277, s. 1; dalej DSA) i rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1689 z 13.6.2024 r. w sprawie ustanowienia zharmonizowanych przepisów dotyczących sztucznej inteligencji oraz zmiany rozporządzeń (WE) nr 300/2008, (UE) nr 167/2013, (UE) nr 168/2013, (UE) 2018/858, (UE) 2018/1139 i (UE) 2019/2144 oraz dyrektyw 2014/90/UE, (UE) 2016/797 i (UE) 2020/1828 (akt w sprawie sztucznej inteligencji) (Dz.Urz. UE L z 2024 r. Nr 131, s. 1689; dalej: AIAct).

Obowiązki rodziców

Choć, jak wynika z powyższych przykładów, wychowanie dziecka w świecie stałego dostępu do sieci przestało być wyłącznie zadaniem rodziców, zacznijmy od ich obowiązków prawnych zapisanych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Art. 95 § 1 KRO stanowi, że władza rodzicielska obejmuje obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad dzieckiem, a w szczególności do troski o jego rozwój fizyczny, psychiczny i duchowy. W dobie powszechnej cyfryzacji oznacza to zarówno ochronę dziecka przed zagrożeniami online (takimi jak hejt, pornografia, treści przemocowe czy nadużywanie urządzeń), jak i wspieranie go w nabywaniu kompetencji cyfrowych.

Z kolei art. 96 KRO nakłada na rodziców obowiązek zapewnienia dziecku należytej opieki. W praktyce obejmuje to ustalanie zasad korzystania z Internetu i urządzeń elektronicznych, reagowanie na sygnały wskazujące na krzywdzenie w sieci, a także zapewnienie dziecku dostępu do bezpiecznych treści. Obowiązek ten wiąże się również z koniecznością odpowiedniego dostosowania narzędzi cyfrowych do wieku dziecka, kontrolowania jego aktywności w sposób nienaruszający jego godności i prywatności oraz edukowania go w zakresie bezpiecznego korzystania z nowych technologii.

Istotną rolę odgrywa także art. 48 Konstytucji RP, który potwierdza prawa rodziców do wychowania dziecka zgodnie z własnymi przekonaniami, co obejmuje również nadzór nad aktywnością online. Przepis ten nakłada jednocześnie na rodziców odpowiedzialność za prawidłową kontrolę rodzicielską, ponieważ ogranicza władze publiczne w ingerowaniu w relację rodzic–dziecko.

Nowe technologie – Sprawdź aktualną listę szkoleń Sprawdź

Konstytucyjne podstawy ochrony dziecka w środowisku cyfrowym

Państwo ma obowiązek wsparcia rodziców w wychowaniu dzieci już na podstawie ustawy zasadniczej. Art. 72 Konstytucji RP zobowiązuje wszystkie organy władzy publicznej do ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją, również w środowisku cyfrowym. Przepis ten nakłada więc na państwo obowiązek, by reagowało na zagrożenia w środowisku online. Jest zobowiązane do prewencji, podejmowania działań zapobiegających cyberprzemocy, ochrony przed szkodliwymi treściami, reagowania na nadużycia komercyjne kierowane do dzieci i edukowania dzieci w zakresie bezpiecznego korzystania z technologii.

Równocześnie art. 70 Konstytucji RP, gwarantując prawo do nauki, obejmuje także edukację adekwatną do wyzwań współczesności – w tym do funkcjonowania w świecie technologii. Wymaga to od państwa nie tylko „niewtrącania się”, lecz także podejmowania pozytywnych działań: tworzenia programów, standardów i instytucjonalnego wsparcia.

Art. 47 i 51 Konstytucji RP zapewniają prawo do prywatności oraz ochrony danych osobowych – fundamentów bezpiecznego korzystania z usług cyfrowych. Ochronę zdrowia, w tym psychicznego, wzmacnia art. 68 Konstytucji RP, a ogólne zasady bezpieczeństwa, proporcjonalności i działania państwa na rzecz dobra wspólnego wynikają z art. 5 i 31 Konstytucji RP. Państwo ma chronić przed przemocą psychiczną i emocjonalną (np. cyberbullyingiem), wyzyskiem i manipulacją (np. dark patterns, nieuczciwe praktyki handlowe) oraz demoralizacją (np. dostęp do treści nieodpowiednich lub szkodliwych).

Obowiązki wynikające z Prawa oświatowego

Prawo oświatowe precyzuje zakres zadań szkoły, które wprost obejmują kompetencje cyfrowe i higienę cyfrową. Zgodnie z art. 1 PrOśw, system oświaty zapewnia m.in.:

  • prawo do wychowania i opieki odpowiednich do wieku i rozwoju dziecka (art. 1 pkt 1 PrOśw),
  • utrzymywanie bezpiecznych i higienicznych warunków nauki i wychowania (art. 1 pkt 14 PrOśw),
  • upowszechnianie wiedzy o bezpieczeństwie oraz kształtowanie właściwych postaw wobec zagrożeń, w tym związanych z technologiami informacyjno-komunikacyjnymi (art. 1 pkt 21 PrOśw),
  • kształtowanie umiejętności sprawnego korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych (art. 1 pkt 22 PrOśw).

Ponadto art. 99 PrOśw nakłada na szkoły obowiązek określenia zasad korzystania z urządzeń elektronicznych w statucie szkoły, co oznacza konieczność wprowadzenia zasad higieny cyfrowej na poziomie szkolnej polityki wewnętrznej.

Standardy ochrony małoletnich

Higienie cyfrowej sprzyjają również przepisy PrzestSekU, określając jakie zachowania są bezpieczne, a jakie niedozwolone. Ustawa zobowiązuje szkoły do wdrożenia procedur chroniących uczniów przed „treściami szkodliwymi i zagrożeniami w sieci Internet oraz utrwalonymi w innej formie”, a także zasad reagowania na ujawnione przypadki krzywdzenia, również w przestrzeni cyfrowej. (art. 22c ust. 1 pkt PrzestSekU).

Reguły korzystania z urządzeń elektronicznych muszą być jasne, jawne i zrozumiałe zarówno dla uczniów, jak i rodziców, a ich realizacja powinna być wsparta szkoleniami kadry oraz edukacją dzieci. Szczególnie istotne jest to, że przemoc rówieśnicza w przestrzeni cyfrowej – obejmująca m.in. nękanie, groźby, podszywanie się pod inne osoby, publikację wizerunku czy przerabianie zdjęć, także przy użyciu narzędzi AI – musi zostać wprost wskazana w szkolnych zasadach jako zachowanie niedozwolone. Dzięki temu szkoły mają jasną podstawę do reagowania na wszystkie formy przemocy internetowej, które coraz częściej dotykają najmłodszych.

Podsumowując, bezpieczeństwo cyfrowe dzieci nie jest tylko zadaniem rodziców. To obowiązek prawny państwa, szkoły i instytucji publicznych, a także organizacji międzynarodowych (w przypadku Unii Europejskiej poprzez takie regulacje jak DSA czy AI Act) i last but not least – firm technologicznych. Dopiero współdziałanie tych podmiotów może skutecznie chronić najmłodszych przed technologicznymi zagrożeniami. Narzędzia prawne już są, choć zważywszy na dynamikę zmian w świecie nowych technologii, powinny zostać udoskonalone, zwłaszcza w aspekcie kontroli cyfrowych gigantów.

Wszystkie aktualności n.ius® po zalogowaniu. Nie posiadasz dostępu? Kup online, korzystaj od razu! Sprawdź

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →