Europejski nakaz dochodzeniowy wydany przez prokuraturę

Stan faktyczny

Prokuratura w Hamburgu prowadzi postępowanie karne przeciwko A. i innym nieustalonym osobom w sprawie oszustwa. Osoby te są podejrzewane o to, że w lipcu 2018 r., wykorzystując uzyskane niezgodnie z prawem dane i z zamiarem popełnienia oszustwa, sfałszowały 13 poleceń przelewu, na podstawie których na rachunek bankowy otwarty na nazwisko A. w austriackim banku została przekazana bądź miała zostać przekazana kwota 9775,05 euro. W ramach postępowania przygotowawczego w tej sprawie prokuratura w Hamburgu wydała europejski nakaz dochodzeniowy (dalej jako: END), który przekazała prokuraturze w Wiedniu. W tym nakazie prokuratura w Hamburgu zwróciła się o przekazanie jej kopii wyciągów z rachunku bankowego A. za okres od dnia czerwca do września 2018 r.

Zgodnie z austriackim kodeksem postępowania karnego bank może zostać zobowiązany do przekazania wyciągów z rachunku bankowego wyłącznie na podstawie czynności dochodzeniowej zarządzonej przez prokuraturę i zatwierdzonej przez sąd. A więc bez zatwierdzenia czynności dochodzeniowej przez sąd prokuratura austriacka nie może zarządzić jej przeprowadzenia. Następnie prokuratura w Wiedniu wystąpiła do austriackiego sądu o zatwierdzenie przeprowadzenia tej czynności dochodzeniowej mającej na celu zobowiązanie banku do przekazania wyciągów z rachunku bankowego wskazanych w END. Sąd powziął wątpliwości, czy prokuraturę w Hamburgu, która wydała przedmiotowy nakaz, można uznać za „organ wymiaru sprawiedliwości” w rozumieniu art. 1 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/41/UE z 3.4.2014 r. w sprawie europejskiego nakazu dochodzeniowego w sprawach karnych (Dz.Urz. UE L z 2014 r., Nr 130, s. 1; dalej jako: ENDD).

Pytanie prejudycjalne

Czy art. 1 ust. 1 i art. 2 lit. c) ENDD należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „organu wymiaru sprawiedliwości” i „organu wydającego” w rozumieniu tych przepisów obejmuje prokuratora państwa członkowskiego lub też, bardziej ogólnie, prokuraturę państwa, niezależnie od ewentualnego ustawowego stosunku podporządkowania, jaki może istnieć między tym prokuratorem lub prokuraturą a władzą wykonawczą tego państwa i narażenia tego prokuratora lub prokuratury na ryzyko podlegania w ramach podejmowania decyzji w sprawie wydania END, bezpośrednio lub pośrednio, indywidualnym poleceniom lub instrukcjom ze strony władzy wykonawczej?

Stanowisko TS

Celem ENDD, jak wynika z jej motywów 5–8, jest zastąpienie rozdrobnionych i skomplikowanych przepisów o gromadzeniu materiału dowodowego w sprawach karnych o charakterze transgranicznym poprzez ustanowienie uproszczonego i bardziej wydajnego systemu opartego na jednym instrumencie, czyli END, aby uprościć i przyspieszyć współpracę sądową. Ma to przyczynić się do realizacji wyznaczonego Unii celu, jakim jest ustanowienie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, opierającej się na wysokim stopniu zaufania między państwami członkowskimi. Z motywów 2, 6 i 19 ENDD wynika, że END jest jednym z instrumentów współpracy wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych, o której mowa w art. 82 ust. 1 TFUE, która opiera się na zasadzie wzajemnego uznawania wyroków i orzeczeń sądowych. Zasada ta, będąca kamieniem węgielnym współpracy wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych, opiera się z kolei na wzajemnym zaufaniu i domniemaniu przestrzegania przez inne państwa członkowskie prawa Unii, a zwłaszcza praw podstawowych.

W art. 1 ust. 1 ENDD zdefiniowano END jako orzeczenie sądowe wydane lub zatwierdzone przez organ wymiaru sprawiedliwości jednego państwa członkowskiego w celu wezwania innego państwa członkowskiego do przeprowadzenia jednej lub kilku określonych czynności dochodzeniowych w celu uzyskania materiału dowodowego zgodnie z dyrektywą, w tym materiału dowodowego, którym właściwe organy państwa wykonującego już dysponują.

Trybunał stwierdził, że END może zostać wykonany tylko wtedy, gdy organ, który go wydał, jest „organem wydającym” w rozumieniu art. 2 lit. c) ENDD, a po drugie, że jeżeli taki nakaz zostaje wydany przez organ wydający inny niż jeden z organów, o których mowa w ppkt (i) tego przepisu, przed przekazaniem do wykonania w innym państwie członkowskim musi on zostać zatwierdzony przez „organ wymiaru sprawiedliwości”. Zdaniem TS art. 2 lit. c) ppkt (i) ENDD wyraźnie przewiduje, że prokurator jest jednym z organów, które, podobnie jak sędzia, sąd lub sędzia śledczy, mogą być „organem wydającym”. Trybunał uznał, że ani art. 2 lit. c) ppkt (i), ani art. 2 lit. c) ppkt (ii) nie uzależniają możliwości uznania prokuratora za „organ wydający” lub „organ wymiaru sprawiedliwości” w rozumieniu ENDD od braku ustawowego stosunku podporządkowania względem władzy wykonawczej danego państwa członkowskiego.

Odnosząc się do kontekstu, w jaki wpisują się te przepisy, TS stwierdził, że ta dyrektywa zawiera szczególne przepisy mające na celu zapewnienie, że wydanie lub zatwierdzenie END przez prokuratora, o którym mowa w art. 2 lit. c) ENDD, obwarowane będzie gwarancjami właściwymi w kontekście wydawania orzeczeń sądowych, w szczególności gwarancjami dotyczącymi przestrzegania praw podstawowych zainteresowanej osoby, a zwłaszcza prawa do skutecznej ochrony sądowej.

W myśl art. 14 ust. 7 ENDD państwo wydające musi uwzględnić skuteczne zakwestionowanie na drodze prawnej uznania lub wykonania END zgodnie z prawem krajowym. W związku z tym, bez uszczerbku dla krajowych przepisów proceduralnych, państwa członkowskie muszą zapewnić, aby w postępowaniu karnym w państwie wydającym przy ocenie materiału dowodowego uzyskanego za pomocą END przestrzegane było prawo do obrony i do rzetelnego postępowania. Z przepisów ENDD, wynika, że prokurator, o którym mowa w art. 2 lit. c) ENDD, który wydaje lub zatwierdza nakaz, powinien uwzględnić zasadę proporcjonalności oraz prawa podstawowe osoby, której dotyczy nakaz, w szczególności prawa zagwarantowane w Karcie, oraz że wydany przez niego nakaz powinien podlegać zaskarżeniu skutecznymi środkami odwoławczymi, które są co najmniej równoważne ze środkami dostępnymi w ramach podobnego postępowania krajowego.

Trybunał podkreślił, że END realizuje w ramach postępowania karnego inny cel niż ENA. Otóż gdy ENA ma na celu zatrzymanie i przekazanie osoby, której dotyczy wniosek, w celu przeprowadzenia postępowania karnego lub wykonania kary pozbawienia wolności bądź środka zabezpieczającego polegającego na pozbawieniu wolności, to END, zgodnie z art. 1 ust. 1 ENDD, ma na celu przeprowadzenie co najmniej jednej określonej czynności dochodzeniowej w celu uzyskania materiału dowodowego.

Reasumując TS orzekł, że art. 1 ust. 1 i art. 2 lit. c) ENDD należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „organu wymiaru sprawiedliwości” i „organu wydającego” w rozumieniu tych przepisów obejmuje prokuratora państwa członkowskiego lub też, bardziej ogólnie, prokuraturę państwa członkowskiego, niezależnie od ewentualnego ustawowego stosunku podporządkowania, jaki może istnieć między tym prokuratorem lub prokuraturą a władzą wykonawczą tego państwa i narażenia tego prokuratora lub prokuratury na ryzyko podlegania w ramach podejmowania decyzji w sprawie wydania europejskiego nakazu dochodzeniowego, bezpośrednio lub pośrednio, indywidualnym poleceniom lub instrukcjom ze strony władzy wykonawczej.