Stan faktyczny
Spór pomiędzy U.E. i H.C. (syn i córka zmarłego V.J., którego ostatnim miejscem zwykłego pobytu była Hiszpania), a bankiem z siedzibą w Austrii dotyczył żądania wydania pewnej kwoty pieniędzy oraz papierów wartościowych złożonych do depozytu sądowego przez ten bank.
U.E. i H.C. wnieśli o zwolnienie tych aktywów z depozytu i przedstawili austriackiemu sądowi poświadczony odpis europejskiego poświadczenia spadkowego (dalej: EPS), wydanego przez hiszpańskiego notariusza na wniosek H.C. w celu wykazania posiadania przez U.E. i H.C. statusu spadkobierców V.J., zgodnie z art. 62 i nast. rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 650/2012 z 4.7.2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz.Urz. UE L z 2012 r. Nr 201, s. 107 ze zm.; dalej: rozporządzenie 650/2012/UE). Odpis ten zawierał w rubryce „Dokument jest ważny do” wzmiankę „na czas nieokreślony”. Sąd oddalił wniosek uznając m.in., że tylko osoba, która wystąpiła z wnioskiem o wydanie EPS, może za jego pomocą wykazać swoje prawa oraz że wydanie odpisu EPS o nieokreślonym okresie ważności jest sprzeczne z wymogiem wskazania jego okresu ważności, ograniczonego do sześciu miesięcy.
Stanowisko TSUE
Ważność poświadczonych odpisów EPS
Z treści art. 70 ust. 3 rozporządzenia 650/2012/UE wynika, że poświadczone odpisy EPS pozostają ważne przez okres nieprzekraczający sześciu miesięcy, który należy wskazać na odnośnym odpisie, opatrując go datą ważności. Jedynie w wyjątkowych należycie uzasadnionych przypadkach organ wydający może wydłużyć okres ważności. Po upływie okresu sześciu miesięcy, aby móc wykorzystać poświadczenie do celów wskazanych w art. 63 rozporządzenia 650/2012/UE, osoba posiadająca poświadczony odpis EPS musi wystąpić z wnioskiem do organu wydającego o przedłużenie okresu ważności tego odpisu lub o wydanie nowego poświadczonego odpisu.
Celem rozporządzenia 650/2012/UE, wynikającym z motywu 7, którym jest ułatwienie prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego poprzez usunięcie przeszkód w swobodnym przemieszczaniu się osób, które napotykają obecnie trudności w wykonywaniu przysługujących im praw w kontekście dziedziczenia mającego skutki transgraniczne. Zdaniem TSUE ten cel byłby zagrożony, gdyby spadkobiercy lub inne osoby mające uzasadniony interes nie mogli wykazać swoich praw z powodu błędu formalnego, jakim dotknięty byłby wydany im poświadczony odpis EPS, lecz musieliby wystąpić o wydanie nowego odpisu tego poświadczenia, co powodowałoby wydłużenie terminów i powodowało zwiększenie ewentualnych kosztów. W ocenie TSUE jeżeli poświadczony odpis EPS zawiera wzmiankę „na czas nieokreślony”, odpis ten należy uznać za ważny przez okres sześciu miesięcy.
W odniesieniu do momentu, od którego rozpoczyna biec okres ważności tego odpisu, TSUE wskazał, że organ wydający powinien wskazać na formularzu V, po dacie ważności poświadczonego odpisu, datę jego wydania. W związku z tym, zdaniem TSUE, obliczenie okresu ważności powinno dokonywać się począwszy od tej daty, która gwarantuje przewidywalność i pewność prawa warunkujące możliwość wykorzystywania tego odpisu.
Trybunał wskazał, że żaden przepis rozporządzenia 650/2012/UE nie rozstrzyga bezpośrednio co do momentu, w którym poświadczony odpis EPS powinien być ważny, aby móc wywrzeć skutki w rozumieniu art. 69 rozporządzenia 650/2012/UE. Rzecznik generalny stwierdził w pkt 49 opinii, że skutki wywoływane przez ten odpis powinny być takie same we wszystkich państwach członkowskich, w związku z czym jego ważność powinna być regulowana przez rozporządzenie 650/2012/WE. Z motywu 71 rozporządzenia 650/2012/WE wynika bowiem, że EPS powinno mieć takie same skutki we wszystkich państwach członkowskich i że taką samą ochronę należy przyznać każdemu, kto polega na prawidłowości informacji poświadczonych w poświadczeniu, gdy przedstawiany jest jego ważny poświadczony odpis.
Trybunał orzekł, że art. 70 ust. 3 rozporządzenia 650/2012/UE należy interpretować w ten sposób, że poświadczony odpis EPS zawierający wzmiankę „na czas nieokreślony” jest ważny przez okres sześciu miesięcy od momentu jego wydania i rodzi skutki w rozumieniu art. 69 rozporządzenia 650/2012/UE, jeżeli ów odpis był ważny w momencie przedstawienia go po raz pierwszy właściwemu organowi.
Podmioty uprawnione
W art. 63 ust. 1 i art. 63 ust. 2 lit. a) rozporządzenia 650/2012/UE, dotyczący przeznaczenia EPS, wymieniono osoby, które mogą je wykorzystywać w celu wykazania w innym państwie członkowskim w szczególności ich statusu lub ich praw do spadku, a mianowicie: spadkobierców, zapisobierców mających bezpośrednie prawa do spadku oraz wykonawców testamentów lub zarządców spadku (wyrok TSUE z 1.3.2018 r., C‑558/16 Mahnkopf, Legalis). Zgodnie z art. 65 ust. 1 rozporządzenia 650/2012/UE EPS wydaje się na wniosek którejkolwiek z osób, o których mowa w art. 63 ust. 1 rozporządzenia 650/2012/UE. Artykuł 65 ust. 3 lit. e) rozporządzenia 650/2012/UE uściśla, że wniosek o wydanie EPS zawiera w szczególności informacje dotyczące ewentualnych innych niż wnioskodawca beneficjentów na podstawie rozrządzenia na wypadek śmierci lub z mocy prawa. Zgodnie z art. 68 lit. g) rozporządzenia 650/2012/UE informacja ta musi zostać powtórzona w tym poświadczeniu. W art. 69 ust. 3 rozporządzenia 650/2012/UE przewidziano, że płatności lub przekazanie składników majątku mogą być dokonywane, na podstawie informacji zawartych w EPS, na rzecz osoby wskazanej w tym poświadczeniu jako spadkobierca, zapisobierca, wykonawca testamentu lub administrator spadku lub jako osoba uprawniona do przyjęcia płatności lub składników majątku. EPS może zatem wywierać skutki wobec tej osoby, przy czym w tym przepisie nie doprecyzowano, czy musi ona mieć status wnioskodawcy. Ponadto, niezależnie od posiadania statusu wnioskodawcy, zgodnie z art. 70 ust. 1 rozporządzenia 650/2012/UE organ wydający, który przechowuje oryginał poświadczenia, wydaje co najmniej jeden poświadczony odpis wnioskodawcy i każdej osobie wykazującej uzasadniony interes. Wynika z tego, zdaniem TSUE, że obowiązek, aby osoba, która powołuje się na poświadczony odpis EPS, była koniecznie osobą, która wystąpiła pierwotnie o wydanie poświadczenia, byłby sprzeczny z treścią art. 70 ust. 1 rozporządzenia 650/2012/UE. Trybunał uznał, że żaden z tych przepisów nie nakłada na osobę wykorzystującą poświadczony odpis EPS w celu powoływania się na skutki owego poświadczenia obowiązku posiadania statusu wnioskodawcy. Ponadto, jak wskazała Komisja Europejska, gdyby każda zainteresowana osoba była zobowiązana wystąpić o wydanie EPS i jego poświadczonego odpisu w odniesieniu do danego dziedziczenia, podczas gdy poświadczenia i odpisy zostały już w odniesieniu do niego wydane, wynikałyby z tego niepotrzebne koszty. Taki obowiązek byłby sprzeczny z celem rozporządzenia wynikającym z motywu 67 rozporządzenia 650/2012/UE, polegającym na szybkim, łatwym i skutecznym załatwianiu spraw spadkowych mających skutki transgraniczne.
TSUE orzekł, że art. 65 ust. 1 w zw. z art. 69 ust. 3 rozporządzenia 650/2012/UE należy interpretować w ten sposób, że EPS rodzi skutki wobec wszystkich osób, które są w nim imiennie wymienione, nawet jeśli same nie wystąpiły one o jego wydanie.
Celem EPS jest ułatwienie uprawnionym podmiotom m.in. spadkobiercom wykazania swojego statusu, praw lub uprawnień w każdym państwie członkowskim. W dotychczasowym orzecznictwie Trybunał nie interpretował zagadnień będących przedmiotem pytań prejudycjalnych w niniejszej sprawie. Znacznie niniejszego wyroku TSUE jest dodatkowo istotne ze względu na prezentowane rozbieżne interpretacje rozporządzenia 650/2012/UE w tym zakresie praktyce krajowej państw członkowskich, jak i w doktrynie.
W pierwszej kolejności TSUE podkreślił, że poświadczone odpisy EPS pozostają ważne przez okres nieprzekraczający sześciu miesięcy. Wątpliwości powstają w sytuacji, gdy organ wydający wyraźnie wskazał na formularzu V, że dany odpis nie zostaje opatrzony datą ważności. W niniejszym wyroku Trybunał orzekł, że ten odpis jest ważny przez okres sześciu miesięcy, a tym samym ten brak daty ważności nie stanowi przeszkody dla wykorzystania tego odpisu w rozumieniu art. 63 rozporządzenia 650/2012/UE.
Na marginesie należy zaznaczyć, że ten okres ważności dotyczy jedynie poświadczonych odpisów EPS, a nie samego nie EPS (zob. art. 70 ust. 3 rozporządzenia 650/2012/UE).
W drugiej kolejności Trybunał analizował szeroko w uzasadnieniu niniejszego wyroku skutek legitymacyjny poświadczonego odpisu EPS. Powołując się na wykładnię systemowa i celowościową przepisów rozporządzenia 650/2012/UE TSUE uznał, że przedstawienie odpisu EPS po raz pierwszy jest chwilą o decydującym znaczeniu dla oceny jego ważności w czasie.
Po trzecie TSUE przyjął, że aby każda z osób wymienionych w EPS mogła za jego pomocą wykazać swoje prawa w innym państwie członkowskim, wystarczy wystąpienie przez jednego ze spadkobierców, zapisobierców mających bezpośrednie prawa do spadku lub wykonawców testamentów lub zarządców spadku o wydanie tego poświadczenia.
