Funkcja postanowienia o wszczęciu śledztwa

Opis stanu faktycznego

Sąd Rejonowy w S. postanowieniem z 9.12.2020 r., VII K 57/20, na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 KPK w zw. z art. 101 § 1 pkt 4 KK umorzył postępowanie karne przeciwko P.C. o to, że 9.7.2013 r. w M., jako funkcjonariusz publiczny – notariusz nieumyślnie nie dopełnił obowiązków wynikających z przepisów art. 80 § 2, art. 81 i art. 86 ustawy z 14.2.1991 r. Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1192 ze zm.; dalej: PrNot) nakładających na niego obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron przy dokonywaniu czynności notarialnych, odmowy dokonania czynności notarialnej sprzecznej z prawem oraz zakaz dokonywania czynności notarialnej, w momencie powzięcia wątpliwości co do posiadania zdolności do czynności prawnej przez stronę, w ten sposób, że przed oraz w trakcie sporządzania aktu notarialnego umowy dożywocia, na mocy której B.B. zbyła na rzecz M.N. nieruchomości rolne wartości 120 000 zł położone w M., dla których Sąd Rejonowy w D. prowadzi księgi wieczyste w zamian za dożywotnie utrzymanie, nie powziął wątpliwości co do zdolności do czynności prawnych B.B. z uwagi na jej stan zdrowia wynikły z przebytego w 2012 r. udaru mózgu, w wyniku którego znajdowała się w stanie całkowitego wykluczenia zdolności świadomego i swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia woli, a następnie nie odmówił sporządzenia ww. aktu notarialnego, czym wyrządził B.B. istotną szkodę majątkową, bowiem przedmiotowe nieruchomości stanowiły jedyny istotny majątek pokrzywdzonej, tj. o czyn z art. 231 § 1 i 3 KK – wobec przedawnienia karalności czynu, stwierdzając na podstawie art. 632 pkt 2 KPK, że koszty procesu tym zakresie ponosi Skarb Państwa.

Sąd Okręgowy w S., po rozpoznaniu zażalenia wniesionego od powołanego wyżej postanowienia przez prokuratora, postanowieniem z 11.2.2021 r., IV Kz 48/21, zaskarżone postanowienie utrzymał w mocy.

Od postanowienia tego, w ustawowym terminie, kasację na niekorzyść P.C. wniósł Prokurator Generalny, zaskarżając je w całości i zarzucając rażące i mające istotny wpływ na treść postanowienia naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 94 § 1 pkt 5 KPK i art. 98 KPK w zw. z art. 458 KPK, polegające na zaniechaniu przeprowadzenia prawidłowej, wszechstronnej i rzetelnej kontroli odwoławczej postanowienia Sądu I instancji.

Wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia Sądu Okręgowego w S. oraz poprzedzającego go postanowienia Sądu Rejonowego w S. i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w S. do dalszego procedowania.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego, postanowił uchylić zaskarżone postanowienie oraz utrzymane nim w mocy postanowienie Sądu Rejonowego w S. i sprawę przekazać temu Sądowi do dalszego prowadzenia.

Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest zasadna w stopniu oczywistym, co umożliwiło rozpoznanie jej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK.

Nie ulega wątpliwości, że zaskarżone postanowienie dotknięte jest podniesionym trafnie w kasacji naruszeniem prawa procesowego – art. 433 § 2 KPK, skoro kontrola odwoławcza zaskarżonego zażaleniem postanowienia Sądu Rejonowego w S. nie doprowadziła do stwierdzenia naruszenia prawa, art. 102 KK w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 KPK, a także nie stwierdziła wadliwej wykładni art. 303 KPK, która również cechowała decyzję wydaną w I instancji.

Zgodnie z treścią tego ostatniego przepisu, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, wydaje się postanowienie o wszczęciu śledztwa, w którym określa się czyn będący przedmiotem postępowania oraz jego kwalifikację prawną (art. 303 KPK). Postanowienie o wszczęciu śledztwa wyznacza zakres przedmiotowy procesu karnego, który w dalszym jego toku może ulegać zmianom; wytycza ono również zasadniczy kierunek przyszłego postępowania karnego, jednak co istotne, przy uwzględnieniu treści art. 34 § 1 KPK. W myśl tej regulacji, sąd właściwy dla sprawców przestępstw jest również właściwy dla pomocników, podżegaczy oraz innych osób, których przestępstwo pozostaje w ścisłym związku z przestępstwem sprawcy, jeżeli postępowanie przeciwko nim toczy się jednocześnie. Z treści art. 34 § 1 KPK, określającego zasadę łącznego rozpoznania spraw pozostających ze sobą w ścisłym związku, należy tym bardziej wyprowadzać zasadę łącznego prowadzenia postępowania przygotowawczego, w sytuacji, kiedy mamy do czynienia z przestępstwami wielu osób, dotyczącymi wszakże jednego, głównego przestępstwa.

W pryzmacie tego rozwiązania ustawowego nie może budzić wątpliwości prawidłowość regulacji porządkowych zawartych w § 106 i § 107 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 7.4.2016 r. Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (Dz.U. z 2017 r. poz. 1206), według których śledztwo lub dochodzenie wszczęte w sprawie prowadzi się w stosunku do wszystkich czynów ujawnionych w jego toku, zaś jednym postępowaniem przygotowawczym obejmuje się wszystkie czyny pozostające w związku przedmiotowym i podmiotowym z czynem stanowiącym podstawę tego wszczęcia, chyba że zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 34 § 3 KPK.

Uwzględniając powyższe uregulowania nie sposób zatem wyrażać wątpliwości co do trafności twierdzenia Sądu Najwyższego wyrażonego jeszcze w postanowieniu z 12.3.1979 r., I KR 24/79, Legalis, według którego przestępstwo, o którym mowa w art. 106 KK (z 1969 r.), aktualnie w art. 102 KK, to zdarzenie historyczne, będące w orbicie zainteresowania organów ścigania.

To historyczne zdarzenie, po raz pierwszy procesowo ujmowane jest w postanowieniu o wszczęciu śledztwa, wydanym na podstawie art. 303 KPK, w którym określa się zwięzłe okoliczności faktyczne należące do znamion przestępstwa, wskazuje ramy czasowe i miejsce jego popełnienia oraz osobę pokrzywdzoną. W konsekwencji dalszych czynności procesowych może dochodzić do bardziej precyzyjnego określenia przestępstwa będącego przedmiotem postępowania, co następuje w postanowieniu o przedstawieniu zarzutów (art. 313 § 2 KPK), akcie oskarżenia (art. 332 § 1 pkt 2 KPK), czy wreszcie w wyroku skazującym (art. 413 § 2 pkt 1 KPK).

Należy ponadto odnotować, że organ prowadzący postępowanie przygotowawcze, w jego fazie in personam, jeżeli okaże się iż podejrzanemu należy zarzucić czyn nieobjęty wydanym uprzednio postanowieniem o przedstawieniu zarzutów albo czyn w zmienionej w istotny sposób postaci lub też, że czyn, zarzucany należy zakwalifikować z surowszego przepisu, wydaje niezwłocznie nowe postanowienie, ogłasza je podejrzanemu, którego ponadto przesłuchuje się (art. 314 KPK). Na etapie postępowania jurysdykcyjnego odpowiednikiem tej czynności jest rozwiązanie przewidziane w art. 399 § 1 KPK. Przewiduje ono możliwość zastosowania odmiennej kwalifikacji prawnej czynu oskarżonego, aniżeli przyjęta w akcie oskarżenia, co związane jest w praktyce najczęściej ze zmianą opisu czynu przypisanego.

Powołane regulacje dotyczące postępowania przygotowawczego nie pozostawiają zarazem wątpliwości co do tego, że nie jest w ogóle przewidziane w jego toku wydawanie kolejnego postanowienia o wszczęciu śledztwa w sprawie, jeżeli nawet kwalifikacja prawna czynu zarzucanego podejrzanemu, uzasadniona okolicznościami dowodowymi sprawy, miałaby być inna, aniżeli pierwotnie przyjęta w postanowieniu wydawanym w trybie art. 303 KPK, o ile oczywiście nie wykracza ona poza historyczne ramy wyznaczone zdarzeniem objętym tym postępowaniem. W wypadku, gdy czynności postępowania przygotowawczego prowadzone i ukierunkowane na wykrycie sprawcy przestępstwa, o którym mowa w art. 303 KPK, doprowadziły do ustalenia sprawcy, czy też do ustalenia również innych czynów pozostających w związku z czynem sprawcy, jedynym rozwiązaniem przewidzianym w regulacjach procesowych jest wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów konkretnym osobom, bez możliwości, co oczywiste, poprzedzania tego postanowienia kolejnymi postanowieniami o wszczęciu postępowania w sprawie, w oparciu o art. 303 KPK.

Taka sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie, zaś czynności postępowania przygotowawczego w tym zakresie nie nasuwają wątpliwości co do ich prawidłowości.

Słusznie zatem skarżący wywodzi, że dla podjęcia czynności procesowych wobec P.C. w niniejszej sprawie, nie mogła mieć znaczenia kwalifikacja prawna przyjęta w postanowieniu z 14.11.2013 r., gdyż prawidłowość procesowa tych czynności wynika z właściwego odczytania ram zdarzenia historycznego, objętego wskazanym postanowieniem, na co zwrócono uwagę wyżej.

Z tych wszystkich względów, podzielając w całości stanowisko wyrażone w kasacji, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →