Powództwo o odszkodowanie
R. M. i I. M. są właścicielami zabudowanej działki położonej w pobliżu Portu Lotniczego w P. Gdy ustanowiono obszar ograniczonego użytkowania wokół lotniska małżonkowie M. stwierdzili, że na skutek wprowadzenia tej strefy wartość należącej do nich nieruchomości uległa obniżeniu i wystąpili przeciwko „P.” sp. z o.o., domagając się odszkodowania w kwocie 154 tys. zł. Pozwana dowodziła, że nie doszło do powstania szkody, bowiem w przypadku powodów nie miało miejsca zawężenie prawa własności w związku z powstaniem obszaru ograniczonego użytkowania. Jednak Sąd I instancji uwzględnił powództwo i zasądził na rzecz R. M. i I. M. 104 tys. zł, uznając, że już sam fakt ustanowienia takiej strefy z powodu ponadnormatywnego hałasu wpływa w ocenie potencjalnych nabywców na obniżenie cen nieruchomości.
Pytanie prawne
Rozpoznający apelacje obu stron sporu Sąd II instancji przedstawił SN pytanie prawne w celu rozstrzygnięcia: Czy samo wprowadzenie obszaru ograniczonego użytkowania z uwagi na niemożność zachowania standardów ochrony środowiska przed hałasem w związku z funkcjonowaniem lotniska – art. 135 ust. 1 ustawy z 27.4.2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1973; dalej: PrOchrŚrod) – może być uznane za ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości, stanowiące samodzielną i wystarczającą podstawę powstania roszczenia odszkodowawczego z tytułu obniżenia wartości nieruchomości, przysługującego na podstawie art. 129 ust. 2 PrOchrŚrod? Czy też za „ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości” w rozumieniu art. 129 ust. 2 PrOchrŚrod mogą być uznane wyłącznie szczegółowe postanowienia aktu ustanawiającego obszar ograniczonego użytkowania, w postaci enumeratywnie wymienionych tam nakazów, zakazów i zaleceń skierowanych do właścicieli nieruchomości (art. 135 ust. 3a PrOchrŚrod)?
W uzasadnieniu postanowienia wyjaśniono, że w orzecznictwie dominuje pogląd, iż ograniczeniem, o jakim mowa w art. 129 ust. 2 PrOchrŚrod, jest ustanowienie obszaru ograniczonego użytkowania w związku z działaniem lotniska i wynikającą stąd niemożność zachowania standardów ochrony środowiska przed nadmiernym hałasem. Już samo wprowadzenie takiego obszaru ogranicza prawa właścicieli nieruchomości przez zmuszenie ich do znoszenia ponadnormatywnego hałasu z jednoczesnym pozbawieniem możliwości żądania zaniechania immisji przekraczającej ustalone standardy. Wpływa to również ujemnie na ocenę atrakcyjności nieruchomości w ocenie potencjalnego nabywcy i skutkuje obniżeniem ich wartości rynkowej (zob. postanowienie SN z 9.12.2021 r., II CSK 326/21, Legalis; wyrok SN z 23.3.2018 r., II CSK 306/17, Legalis; wyrok SN z 24.11.2016 r., II CSK 113/16, Legalis; wyrok SN z 21.8.2013 r., II CSK 578/12, Legalis; wyrok SN z 25.5.2012 r., I CSK 509/11, Legalis).
Drugie stanowisko opiera się na założeniu, że pogorszenie warunków korzystania z nieruchomości na skutek dozwolenia emitowania hałasu powyżej dopuszczalnego poziomu nie spełnia przesłanki z art. 129 ust. 2 PrOchrŚrod. W ramach tego poglądu przyjmuje się, że przepis ten ma zastosowanie do szkody obejmującej obniżenie wartości nieruchomości, jeśli dojdzie do ważnego i rzeczywistego uszczuplenia zakresu i sposobu dotychczasowego korzystania z nieruchomości lub zmuszenia właściciela do zmiany dotychczasowego jej przeznaczenia (zob. wyrok SN z 25.2.2009 r., II CSK 565/08, Legalis). Hipoteza art. 129 ust. 2 PrOchrŚrod nie obejmuje więc każdego ograniczenia korzystania z nieruchomości, ale tylko takie, które w związku utworzeniem obszaru ograniczonego użytkowania wynikają z zakresu ograniczeń w korzystaniu z nieruchomości, wskazanego w akcie prawa miejscowego tworzącego ten obszar (zob. wyrok SN z 12.12.2008 r., II CSK 367/08, Legalis). Podkreśla się, że szczególne rozwiązania wprowadzone w PrOchrŚrod czynią adresatem roszczeń dotyczących odszkodowania lub wykupu nieruchomości ten podmiot, którego działalność spowodowała wprowadzenie ograniczeń w związku z ustanowieniem obszaru ograniczonego użytkowania. Jego odpowiedzialność ma zatem charakter ustawowy, a nie sprawczy, co oznacza brak odpowiedzialności na zasadach winy, ryzyka czy słuszności, a co za tym idzie – niemożność powoływania okoliczności ekskulpujących i egzoneracyjnych. Niemniej podmiotu tego dotyczą zarówno wyłączenie bezprawności, właściwe dla wyrządzenia szkody związanej z działalnością organu administracji publicznej o charakterze legalnym, jak i w oznaczonych wypadkach wyłączenie bądź ograniczenie zakresu odpowiedzialności odszkodowawczej. Przepisy PrOchrŚrod, mające charakter wyjątku, nie podlegają wykładni rozszerzającej. Wymóg ścisłej wykładni art. 129 ust. 2 PrOchrŚrod nakazuje wyjaśnić, czy przesłanka „ograniczenia” jest spełniona w odniesieniu do budynku objętego żądaniem odszkodowawczym, gdyż samo usytuowanie na terenie obszaru ograniczonego użytkowania jest niewystarczające (zob. wyrok SN z 20.4.2021 r., II CSKP 5/21, Legalis).
Stanowisko SN
SN w uchwale uznał, że wprowadzenie obszaru ograniczonego użytkowania z uwagi na niemożność zachowania standardów ochrony środowiska przed hałasem w związku z funkcjonowaniem lotniska nie stanowi samodzielnej podstawy roszczenia odszkodowawczego z tytułu obniżenia wartości nieruchomości, określonego w art. 129 ust. 2 PrOchrŚrod. Za ograniczające sposób korzystania z nieruchomości w rozumieniu tego przepisu mogą być uznane wyłącznie postanowienia aktu ustanawiającego obszar ograniczonego użytkowania określające nakazy, zakazy i zalecenia skierowane do właścicieli nieruchomości – art. 135 ust. 3a PrOchrŚrod.
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
