Najważniejsze rozwiązania

  1. Likwidacja zgody KRS na dalsze orzekanie – sędzia po ukończeniu 65. roku życia będzie przechodził w stan spoczynku, chyba że złoży właściwemu prezesowi sądu apelacyjnego oświadczenie o woli dalszego zajmowania stanowiska i przedstawi zaświadczenie o zdolności do pełnienia obowiązków. Zgoda KRS zostaje wyeliminowana.
  2. Elastyczna praca dla sędziów-seniorów – sędzia, który ukończył 65 lat i pozostał w służbie, będzie mógł złożyć wniosek o uczestniczenie w przydziale spraw w wymiarze zmniejszonym.
  3. Mieszany model wynagrodzenia – sędzia korzystający z elastycznej pracy będzie otrzymywał wynagrodzenie zasadnicze obniżone proporcjonalnie do zmniejszonego przydziału spraw oraz uposażenie obniżone w stopniu, w jakim sędzia uczestniczy w przydziale spraw.
  4. Likwidacja delegacji do Kancelarii Prezydenta i MSZ – uchyla się przepisy pozwalające na delegowanie sędziów do Kancelarii Prezydenta RP i urzędu obsługującego ministra spraw zagranicznych.
  5. Limit czasowy dla delegacji pozaorzeczniczych – delegowanie sędziego do Ministerstwa Sprawiedliwości, Biura KRS czy Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury (KSSiP) będzie możliwe wyłącznie na czas określony, nie dłuższy niż 4 lata.
  6. „Okres karencji” dla delegowanych – ponowne delegowanie sędziego poza sąd będzie możliwe dopiero po upływie okresu równego poprzedniej delegacji.
  7. Zakaz łączenia funkcji – sędzia delegowany do pełnienia czynności administracyjnych w Ministerstwie Sprawiedliwości lub jednostce nadzorowanej nie będzie mógł jednocześnie orzekać.
  8. Możliwość powrotu ze stanu spoczynku – sędziowie, którzy już przeszli w stan spoczynku, będą mogli złożyć oświadczenie o woli powrotu do służby wraz z zaświadczeniem lekarskim.
  9. Delegowanie sędziów w stanie spoczynku – rozszerzono możliwość powierzania sędziom w stanie spoczynku czynności administracyjnych w Ministerstwie Sprawiedliwości.
Administracja sądowa - sprawdź aktualną listę szkoleń Sprawdź

Geneza i główne cele zmian

Projekt ustawy ma na celu rozwiązanie dwóch palących problemów trawiących wymiar sprawiedliwości: nadchodzącej fali odejść sędziów w stan spoczynku oraz nadużywania instytucji delegacji pozaorzeczniczych.

Problem wieku emerytalnego sędziów

Obecnie sędzia przechodzi w stan spoczynku w wieku 65 lat. Może ubiegać się o dalsze orzekanie, ale wymaga to zgody Krajowej Rady Sądownictwa, która jest fakultatywna i oparta na nieprecyzyjnych przesłankach. W ocenie projektodawcy, mechanizm ten zniechęca sędziów do pozostawania w służbie, a KRS w obecnym składzie podejmowała decyzje w tym zakresie, kierując się pobudkami pozamerytorycznymi. W ciągu najbliższych 5 lat szacowany jest gwałtowny, ponad 100-procentowy wzrost liczby sędziów odchodzących na emeryturę, co najmocniej uderzy w sądy okręgowe i apelacyjne. Celem zmiany jest powrót do rozwiązań z lat 2007-2017, gdzie o pozostaniu w służbie decydowała wyłącznie wola sędziego i jego stan zdrowia, bez ingerencji jakiegokolwiek organu.

Problem delegacji sędziów

Drugim celem jest ukrócenie praktyki masowego delegowania sędziów do pełnienia czynności administracyjnych poza sądami. Jak wykazał raport NIK (nr 89/2024), Ministerstwo Sprawiedliwości wykorzystywało delegacje do zastępowania pracowników służby cywilnej, drenując kadry sądowe. Liczba osób delegowanych z sądów do MS wzrosła z 161 w 2013 r. do 388 w 2023 r. Delegacje te nie służyły wsparciu merytorycznemu, lecz łagodzeniu niedoborów kadrowych w ministerstwie, a koszty wynagrodzeń tych sędziów nadal ponosiły macierzyste sądy. Celem jest przywrócenie delegacji jej właściwego, czasowego charakteru.

Nowy model przejścia w stan spoczynku

Projekt gruntownie przebudowuje art. 69 ustawy z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 334; dalej: PrUSP) dotyczący przejścia w stan spoczynku. Zgoda Krajowej Rady Sądownictwa, krytykowana za uznaniowość, zostaje w całości zastąpiona jednostronnym aktem woli sędziego. Sędzia, nie później niż 6 miesięcy i nie wcześniej niż 12 miesięcy przed 65. urodzinami, będzie składał prezesowi sądu apelacyjnego oświadczenie o woli dalszej pracy oraz zaświadczenie lekarskie. Prezes sądu apelacyjnego jedynie zawiadomi o tym fakcie Ministra Sprawiedliwości i KRS. Sędzia będzie mógł pełnić służbę maksymalnie do 70. roku życia.

Całkowitą nowością jest art. 69 § 1d i § 1e. Wprowadzają one dla sędziów 65+ możliwość pracy w zmniejszonym wymiarze. Jest to odpowiedź na postulaty sędziów, którzy chcą pozostać aktywni, ale obawiają się pełnego obciążenia ze względu na wiek. Taki sędzia będzie otrzymywał dwa świadczenia: wynagrodzenie zasadnicze oraz uposażenie stanu spoczynku.

Racjonalizacja delegacji sędziów

Nowelizacja art. 77 i art. 78 PrUSP ma na celu zatrzymanie drenażu kadr z sądów. Po pierwsze, w projekcie uchyla się art. 77 § 1 pkt 2a-2c PrUSP, co kończy możliwość delegowania sędziów do Kancelarii Prezydenta RP, MSZ oraz do obsługi tzw. Państwowej Komisji ds. badania wpływów rosyjskich. Projektodawca uznał te delegacje za zbędne.

Po drugie, delegacje pozaorzecznicze nie będą już mogły być bezterminowe. Nowe przepisy wprowadzają twardy limit 4 lat. Co więcej, aby zapobiec „wiecznym delegacjom” do różnych jednostek, nowy art. 77 § 3g wprowadza okres karencji – kolejna delegacja będzie możliwa dopiero po przerwie równej co najmniej okresowi ostatniej delegacji.

Po trzecie, przywrócono zasadę, że sędzia delegowany do KSSiP również nie może łączyć tej funkcji z orzekaniem, co ma chronić zewnętrzny aspekt niezawisłości sędziowskiej.

Korzyści dla wymiaru sprawiedliwości i obywateli

Wprowadzone zmiany mają przynieść wymierne korzyści. Usunięcie uznaniowej zgody KRS zwiększy gwarancje niezawisłości sędziowskiej i da sędziom poczucie stabilności zawodowej. Umożliwienie sędziom dalszej pracy na ich wniosek oraz opcja powrotu ze stanu spoczynku mają kluczowe znaczenie dla zahamowania nadchodzącej fali odejść i braków kadrowych, zwłaszcza wśród najbardziej doświadczonych sędziów.

Ograniczenie delegacji pozaorzeczniczych to realne wzmocnienie kadrowe sądów. Sędziowie wrócą do swoich macierzystych jednostek, by orzekać, co powinno przyczynić się do poprawy sprawności postępowań. Zmiana ta przyniesie również oszczędności budżetowe sądom, które dotychczas finansowały etaty sędziów pracujących w ministerstwie.

Terminy wejścia w życie i przepisy przejściowe

Ustawa ma wejść w życie po upływie 21 dni od dnia ogłoszenia. Tak krótki termin jest podyktowany m.in. koniecznością pilnej obsługi kadrowej sędziów delegowanych.

Projekt zawiera kluczowe przepisy przejściowe:

  • Art. 4. Wszelkie postępowania przed KRS w sprawie zgody na dalsze orzekanie, niezakończone do dnia wejścia ustawy w życie, podlegają umorzeniu z mocy prawa.
  • Art. 8 ust. 2. Delegowania sędziów do Kancelarii Prezydenta i MSZ ulegają zakończeniu z dniem wejścia w życie ustawy.
  • Art. 8 ust. 1. Trwające delegacje bezterminowe stają się z mocy prawa delegacjami na czas określony 3 lat od dnia wejścia ustawy w życie.
  • Art. 6. Sędziowie, którzy są w trakcie procedury emerytalnej lub którym odmówiono zgody, dostają dwa miesiące od wejścia ustawy w życie na złożenie nowego, uproszczonego oświadczenia o woli dalszej pracy.
  • Art. 7. Sędziowie, którzy już przeszli w stan spoczynku, mogą złożyć oświadczenie o woli powrotu do służby.
Wszystkie aktualności n.ius® po zalogowaniu. Nie posiadasz dostępu? Kup online, korzystaj od razu! Sprawdź

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →