Stan faktyczny
„P.” sp. z o.o. wniosła o zasądzenie solidarnie od B.G. i R.G. ponad 6,8 tys. zł wraz z odsetkami z tytułu zaległości w czynszu za lokal mieszkalny. Powództwo zostało uwzględnione w postępowaniu upominawczym, jednak pozwani wnieśli sprzeciw twierdząc, że nie opłacali czynszu gdyż był on zawyżony. Sąd Rejonowy w P. wydał wyrok, w którym zasądził na rzecz „P.” sp. z o.o. solidarnie od pozwanych całą żądaną kwotę wraz z odsetkami. Po upływie kilku lat Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł skargę nadzwyczajną od tego wyroku w części dotyczącej R.G. za 19-miesięczny okres gdy był on osobą małoletnią. W uzasadnieniu skargi wskazano, że skoro pozwany nie był pełnoletni to nie mógł ponosić odpowiedzialności za należności czynszowe z tytułu zamieszkiwania w lokalu.
Sąd nie zawsze jest związany uznaniem powództwa
SN stwierdził, że wyrok SR w P. w zakresie, w jakim dotyczy pozwanego, który został obciążony obowiązkiem zapłaty solidarnie z pozwaną czynszu najmu lokalu oraz pozostałych opłat eksploatacyjnych za okres przed osiągnięciem przez niego pełnoletniości, został wydany z naruszeniem prawa. Za zasadne uznano zarówno zarzuty rażącego naruszenia prawa procesowego, jak i prawa materialnego. Zgodnie z art. 213 § 2 KPC, sąd jest związany uznaniem powództwa, chyba że uznanie jest sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa. Oznacza to, że sąd wydając wyrok może poprzestać na uznaniu pozwu tylko wówczas, gdy nie budzi ono wątpliwości w okolicznościach danej sprawy. Przy czym przez „okoliczności sprawy” należy rozumieć niezbędne elementy stanu faktycznego i prawnego, które uzasadniają żądanie pozwu i do których odnosi się uznanie zgłoszonego żądania. Sąd jest zatem więc zobowiązany do dokonania kontroli zgodności żądania pozwu z obowiązującym prawem.
SN uznał, że SR w P. wydając zaskarżony wyrok poprzestał na uznaniu żądania pozwu, nie weryfikując jednak w należyty sposób niezbędnego elementu stanu faktycznego sprawy w postaci wieku pozwanego, choć były ku temu uzasadnione podstawy. Na mocy art. 6881 § 1 KC za zapłatę czynszu i innych należnych opłat odpowiadają solidarnie z najemcą stale zamieszkujące z nim osoby pełnoletnie, z wyjątkiem pełnoletnich zstępnych pozostających na jego utrzymaniu, którzy nie są w stanie utrzymać się samodzielnie. W świetle tej regulacji stwierdzenie, że konkretna osoba jest odpowiedzialna solidarnie za dług najemcy wynikający z nieuiszczenia opłat za eksploatowanie lokalu mieszkalnego, wymaga uprzedniego ustalenia, czy jest ona osobą pełnoletnią. Wydając zaskarżony wyrok Sąd Rejonowy w P. wadliwie oparł się na uznaniu pozwu przez pozwanych, nie weryfikując daty urodzenia pozwanego i daty osiągnięcia przez niego pełnoletniości, co skutkowało błędnym ustaleniem zakresu jego solidarnej odpowiedzialności z najemcą.
Naruszenie zasad konstytucyjnych
W uzasadnieniu orzeczenia SN wskazano, że kwestionowany wyrok w zaskarżonym zakresie narusza przysługujące pozwanemu prawo własności, gdyż jego majątek został obciążony długiem, który nie ma uzasadnionych podstaw prawnych. Zdaniem SN zaskarżone orzeczenie jest skutkiem wyjątkowo niestarannego i uchybiającego wymogom proceduralnym przeprowadzenia przez Sąd Rejonowy w P. postępowania w sprawie. W rezultacie należy uznać, że zaskarżony wyrok narusza wywodzone z art. 2 Konstytucji RP zasady zaufania obywatela do państwa, którego sąd ten jest organem, oraz bezpieczeństwa prawnego jednostki.
SN wskazał również na naruszenie wyrażonej w art. 72 ust. 1 Konstytucji RP zasady ochrony praw dziecka. Regulacja ta nie tylko zobowiązuje ustawodawcę do stworzenia szczegółowych unormowań pozwalających na urzeczywistnianie dobra dziecka, wynika z niej również nakaz realizacji tej konstytucyjnej wartości przy dokonywaniu procesu wykładni i stosowaniu wszelkich przepisów prawa. Obowiązek ten dotyczy zwłaszcza stosowania przepisów ustawowych, które ukierunkowane są na ochronę interesów osobistych i majątkowych osób małoletnich. W sprawach, w których roszczenie zgłoszone w pozwie jest wywodzone z treści art. 6881 § 1 KC, sąd powszechny powinien szczególnie zwracać uwagę, by wykładnia tego przepisu była dokonywana z uwzględnieniem standardu wynikającego z art. 72 ust. 1 zd. 1 Konstytucji RP. Zaniechanie przez Sąd Rejonowy w P. należytej weryfikacji wieku pozwanego doprowadziło do sytuacji, w której uwzględniono wobec pozwanego powództwo również w tej części, w jakiej roszczenie pozwu nie miało oparcia w przepisach prawa, bo dotyczyło okresu, gdy był on osobą małoletnią.
Prejudykat w sprawie o odszkodowanie
Z art. 115 § 2 ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz.U. 2024 r. poz. 622; dalej: SNU) wynika, że w przypadku, gdy od uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia upłynęło 5 lat, to pomimo stwierdzenia zaistnienia przesłanek określonych w art. 89 § 1 SNU, zasadą jest ograniczenie się przez SN do stwierdzenia wydania zaskarżonego orzeczenia z naruszeniem prawa. Odstąpienie od tej zasady wymaga wykazania, że zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji przemawiają za wydaniem rozstrzygnięcia uchylającego zaskarżone orzeczenie (zob. wyrok SN z 16.4.2024 r., II NSNc 298/23, Legalis). SN wskazał, że w tej sprawie od wydania zaskarżonego wyroku upłynęło ponad 5 lat, nie znalazł jednak podstaw do wydania orzeczenia innego niż stwierdzającego wydanie zaskarżonego orzeczenia z naruszeniem prawa. Jak wyjaśniono, co do zasady roszczenie „P.” sp. z o.o. dotyczące zaległych należności czynszowych oraz innych opłat związanych z korzystaniem z lokalu było zasadne. Istota problemu w sprawie sprowadzała się do zasądzenia tych należności solidarnie od pozwanej i od pozwanego, w którego przypadku zasądzona została kwota częściowo przypadająca za okres, w którym pozostawał małoletnim. Odpowiedzialność solidarna dłużników charakteryzuje się m.in. tym, że wierzyciel może poszukiwać zaspokojenia całości lub części swojego roszczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna. SN podkreślił, że nie ma wiedzy, czy powódka dochodziła od R.G. jakiejkolwiek części należności zasądzonych zaskarżonym orzeczeniem. Zaznaczył jednocześnie, że aktualnie R.G. jest obecnie osobą pełnoletnią, zdolną do zadbania o swoje interesy majątkowe. Rozstrzygnięcie stwierdzające wydanie zaskarżonego orzeczenia z naruszeniem prawa pozwala mu na uzyskanie odszkodowania, jeżeli zaskarżony wyrok wywołał szkodę. Aktualnie w orzecznictwie do katalogu prejudykatów w rozumieniu art. 4171 § 2 KC, umożliwiających dochodzenie od Skarbu Państwa odszkodowania za szkodę, która wynikła z wydania orzeczenia niezgodnego z prawem, zalicza się również rozstrzygnięcie wydane w postępowaniu wywołanym skargą nadzwyczajną (zob. uchwała SN z 15.10.2020 r., III PZP 4/20, Legalis).
Wyrok SN z 26.11.2024 r., II NSNc 510/23, Legalis
