Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 17.11.2020 r. przychylił się do stanowiska Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu, w przedmiocie uznania świadczenia z funduszu alimentacyjnego za nienależnie pobrane, podlegające zwrotowi wraz z ustawowymi odsetkami. W omawianej sprawie sąd pierwszej instancji zauważył, że przesłanką leżącą u podstaw uznania wypłaconych skarżącej córce świadczeń z funduszu alimentacyjnego za nienależnie pobrane była śmierć dłużnika alimentacyjnego. W chwili, gdy odnaleziono zwłoki dłużnika alimentacyjnego, wygasło jego zobowiązanie alimentacyjne wobec córki, co w konsekwencji oznaczało utratę przez nią uprawnienia do korzystania ze wsparcia funduszu alimentacyjnego. W opinii sądu pierwszej instancji bezsprzeczne jest, że „zaistnienie obiektywnej okoliczności w postaci śmierci osoby zobowiązanej do alimentacji stanowi jednocześnie przesłankę uniemożliwiającą dalsze pobieranie przez osobę uprawnioną świadczeń z funduszu alimentacyjnego”. Jednocześnie sąd zwrócił uwagę, że nie oznacza to, że „wszelkie pobrane świadczenia po śmierci dłużnika alimentacyjnego będą musiały zostać zwrócone”. Sąd pierwszej instancji zwrócił bowiem uwagę, że „w art. 23 ust. 1 oraz art. 2 pkt 7 PomocAlimU mowa jest o świadczeniu nienależnie pobranym, a nie o nienależnym świadczeniu”. O ile bowiem, kontynuował swoją argumentację sąd, „z nienależnym świadczeniem mamy do czynienia wówczas, gdy istnieją obiektywne okoliczności stojące na przeszkodzie do jego pobierania, jak np. śmierć dłużnika alimentacyjnego, o tyle pojęcie świadczenia nienależnie pobranego wprowadza już pewien element subiektywnej oceny sytuacji, odnoszący się do właściwości osoby uprawnionej, stanu jej wiedzy i świadomości braku podstaw do pobierania uprzednio przyznanego jej świadczenia”.

Sąd zwrócił tym samym uwagę na istotną potrzebę rozróżnienia tych dwóch pojęć. Nie należy bowiem utożsamiać ze sobą świadczenia nienależnego ze świadczeniem nienależnie pobranym. Wspomniana wyżej ustawa PomocAlimU posługuje się pojęciem świadczenia nienależnie pobranego, czyli świadczenia pobranego przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania). Wynika z tego, że jedynie osoba, która przyjęła takie świadczenie w złej wierze, wiedząc, że się jej ono nie należy, ma obowiązek je zwrócić. Oznacza to, że aby uznać świadczenie za nienależycie pobrane, nie wystarczy w omawianej sprawie jedynie śmierci dłużnika alimentacyjnego. Należało ponadto wykazać, że skarżąca córka pobrała świadczenie ze świadomością braku dostatecznych podstaw do tego. W omawianej sprawie, w opinii sądu, nie doszło jednak do jednoznacznego ustalenia, kiedy skarżąca dowiedziała się o śmierci dłużnika. Wyrok zaskarżyło Samorządowe Kolegium Odwoławcze.

Prawo i postępowanie cywilne – najczęściej wybierane moduły w Systemie Legalis Sprawdź

Stanowisko Naczelnego Sądu Administracyjnego

Naczelny Sąd Administracyjny podzielił w omawianej sprawie stanowisko Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu. W uzasadnieniu Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, że w sprawie nie zostały ustalone istotne okoliczności, a postępowanie dowodowe nie zostało przeprowadzone w pełnym zakresie. Nie ustalono bowiem czy skarżąca pobierała świadczenia alimentacyjne ze świadomością o braku do tego podstaw oraz nie ustalono kiedy skarżąca dowiedziała się o śmierci dłużnika alimentacyjnego. W sprawie nie została udowodniona okoliczność, że w momencie pobierania świadczeń alimentacyjnych skarżąca wiedziała o śmierci dłużnika.

NSA podkreślił, że z przepisów PomocAlimU wynika, że śmierć dłużnika alimentacyjnego powoduje utratę prawa do pobierania świadczenia z funduszu alimentacyjnego, a co za tym idzie, osoba otrzymująca świadczenia z funduszu alimentacyjnego po śmierci dłużnika alimentacyjnego nie jest już „osobą uprawnioną” do świadczenia alimentacyjnego. Dlatego też bezsprzecznie uznać należy, że świadczenie wypłacone z funduszu alimentacyjnego za okres przypadający po śmierci dłużnika alimentacyjnego jest obiektywnie świadczeniem nienależnym. Równocześnie Naczelny Sąd Administracyjny zaznaczył, że nie można automatycznie uznać wszystkich świadczeń pobranych po śmierci dłużnika alimentacyjnego „za podlegające zwrotowi świadczenia nienależnie pobrane”. Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że z treści art. 2 pkt 7 lit. a oraz art. 23 ust. 1 ustawy PomocAlimU wynika, że „obowiązek zwrotu został połączony nie z samym tylko nienależnym świadczeniem, lecz z instytucją świadczenia nienależnie pobranego”. Przy czym Naczelny Sąd Administracyjny zaznaczył, że pojęcia te nie są tożsame. Pierwsze z nich to pojęcie obiektywne, dotyczące sytuacji, w której świadczenie zostało przyznane i wypłacone bez podstawy prawnej lub gdy taka podstawa odpadła. Drugie pojęcie odnosi się do świadczenia pobranego przez „osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zawinionego zaniechania). Obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się ono nie należy” – wskazał Naczelny Sąd Administracyjny.

W związku z powyższym, aby rozstrzygnąć, czy należy dokonać zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, należy wykazać, że „osoba, której te świadczenia wypłacono, pobrała je ze świadomością, że świadczenie to jej nie przysługuje”. Jedynie takie ustalenie, jak podkreśla Naczelny Sąd Administracyjny, daje podstawę do zobowiązania tej osoby do zwrotu pobranych świadczeń, na podstawie art. 23 ust. 1 PomocAlimU.

Potrzeba rozróżnienia świadczenia nienależnego od świadczenia nienależnie pobranego sygnalizowana była kilkukrotnie w najnowszym orzecznictwie sądów administracyjnych zarówno w kontekście problematyki zwrotu świadczeń rodzinnych, jak również w kontekście omawianych wyżej świadczeń z funduszu alimentacyjnego. I choć w przypadku świadczeń z funduszu alimentacyjnego stwierdza się wprost, że świadczenie wypłacone za okres przypadający po śmierci dłużnika alimentacyjnego jest świadczeniem nienależnym, to już na gruncie ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, samo stwierdzenie, że świadczenia z funduszu alimentacyjnego zostały wypłacone po śmierci dłużnika jest niewystarczające. Trzeba bowiem pamiętać, że ustawa ta posługuje się pojęciem świadczenia nienależnie pobranego, definiowanego jako świadczenia pobranego przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania). A to oznacza, że aby uznać, że świadczenie z funduszu alimentacyjnego zostało nienależnie pobrane, trzeba nie tylko ustalić, że było one wypłacone po śmierci dłużnika, ale także należy wykazać, że świadczenie to było przyjęte w złej wierze. W tym kontekście omawiany wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego może wpłynąć na kształtowanie się bardziej jednolitej praktyki orzeczniczej w tym obszarze oraz na prawidłowe interpretowanie i rozróżnianie obu pojęć.
Wszystkie aktualności n.ius® po zalogowaniu. Nie posiadasz dostępu? Przetestuj. Sprawdź