Składniki wynagrodzenia za pracę
W skład wynagrodzenia mogą wchodzić świadczenia takie jak: premie, prowizje (zob. wyrok SN z 18.2.2016 r., II PK 348/14, Legalis), tantiemy, honoraria (zob. wyrok SN z 18.10.2017 r., I PK 278/16, Legalis; wyrok SN z 11.6.1997 r., I PKN 146/97, OSNP Nr 10/1998, poz. 293), dodatki np.: funkcyjny, stażowy, zmianowy, za pracę w warunkach szkodliwych, za znajomość języków obcych (zob. wyrok SN z 26.7.2017 r., I PK 218/16, Legalis; postanowienie SN z 15.2.2012 r., I PK 156/11, Legalis; wyrok SN z 3.6.1986 r., I PRN 40/86, Legalis), świadczenie w zamian za deputat węglowy (zob. wyrok SN z 8.10.1996 r., I PRN 90/96, niepubl.) czy dodatek wojenny i dodatek zagraniczny przysługujące pracownikom wojska (zob. wyrok SN z 22.6.2011 r., II PK 3/11, Legalis). Należy podkreślić, że przesłanki powstania i utraty prawa do każdego ze składników wynagrodzenia za pracę muszą pozostawać w związku z rodzajem, ilością i jakością pracy i z rzetelnym wykonywaniem obowiązków pracowniczych (zob. uchwała SN z 21.11.1991 r., I PZP 59/91, Legalis), zaś spełnienie świadczenia w postaci wynagrodzenia za pracę przez inny podmiot niż pracodawca jest niedopuszczalne (zob. wyrok SN z 22.8.2018 r., III PK 68/17, Legalis; wyrok SN z 4.10.2017 r., III PK 147/16, Legalis).
Zagadnienia związane z napiwkiem jako formą wynagradzania pracowników i ich ewentualnym oskładkowaniem były poruszane już w przedwojennym orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. orzeczenie SN z 11.7.1938 r., III K 3016/37, niepubl.; orzeczenie SN z 5.2.1932 r., I C 1602/31, OSN[C] Nr 1/1932, poz. 15; orzeczenie SN z 22.1.1932 r., I C 583/31, OSN[C] Nr 2/1931, poz. 243). W okresie gospodarki socjalistycznej przyjmowano, że napiwki nie mają charakteru wynagrodzenia. Przyznawano, że jest to swoistego rodzaju dochód, który nieraz stanowi pokaźny dodatek do wynagrodzenia (zob. postanowienie SN z 27.8.1979 r., III CRN 137/79, Legalis), lecz pobieranie go w ówczesnych warunkach ustrojowych nie było powszechnie akceptowanym zwyczajem (zob. wyrok SN z 8.10.1980 r., IV CR 383/80, Legalis). W judykaturze wskazywano, że przyjmowanie napiwków przez np. kelnera lub fryzjera, choć może budzić zastrzeżenia jest w pełni legalne (zob. wyrok SN z 30.12.1957 r., IV K 1057/57, Legalis; wyrok SN z 6.7.1968 r., I KR 249/67, OSNPG Nr 11/1968, poz. 136), ale w odniesieniu do niektórych profesji prowadziło nawet do odpowiedzialności karnej (zob. wyrok SN z 7.10.1959 r., IV K 412/58, Legalis).
Przychody z napiwków
Ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 266; dalej: SysUbSpołU), w zakresie ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne odsyła do pojęcia przychodu w rozumieniu przepisów podatkowych (zob. wyrok SN z 21.11.2019 r., II UK 156/18; postanowienie SN z 11.12.2018 r., I UK 484/17). NSA przyjmuje, że uzyskiwane przez pracowników kasyn przychody z napiwków stanowią przychody ze stosunku pracy, a więc ze źródła zdefiniowanego w art. 12 ust. 1 ustawy z 26.7.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t. j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1426; dalej jako: PDOFizU) (zob. wyrok NSA z 9.3.2016 r., II FSK 257/14, Legalis; wyrok NSA z 28.5.2013 r., II FSK 2074/11, Legalis; wyrok NSA z 31.7.2012 r., II FSK 76/11, Legalis; wyrok NSA z 14.11.2006 r., II FSK 1416/05). Jednak pojęcie wynagrodzenia za pracę, o którym mowa w art. 78 § 2 KP, ma charakter węższy niż pojęcie przychodów ze stosunku pracy, które są zdefiniowane w art. 12 PDOFizU. Definicja przychodu zawarta w tym ostatnim przepisie jest zakreślona szeroko, obejmując „wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne” i to bez względu na źródło finansowania tych środków (zob. wyrok SN z 13.9.2018 r., II UK 343/17, Legalis). Do sądów coraz częściej trafiają sprawy, w których chodzi o ustalenie, czy napiwki otrzymywane przez ubezpieczonych podlegają reżimowi obowiązkowego ubezpieczenia społecznego. Należy podkreślić, że w postępowaniu, w którym przedmiot sporu stanowi wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, sprawa ma charakter majątkowy i nie jest sprawą o objęcie ubezpieczeniem społecznym, co ma znaczenie dla możliwości wniesienia skargi kasacyjnej (zob. postanowienie SN z 28.11.2017 r., II UZ 80/17, Legalis postanowienie SN z 21.3.2017 r., II UZ 90/16, Legalis; postanowienie SN z 14.3.2017 r., II UZ 85/16, Legalis; postanowienie SN z 19.1.2017 r., I UZ 55/16, Legalis; postanowienie SN z 12.4.2016 r., II UZ 63/15, Legalis). Wskazuje się, że tytuł ubezpieczenia społecznego istnieje albo nie, a tylko wtedy gdy nie istnieje podlega ustaleniu. Z przepisów regulujących system ubezpieczeń społecznych nie można wywodzić, że tytuł ubezpieczenia społecznego jest częściowy, jest on bowiem przypisany do zdarzenia prawnego jakim jest umowa o pracę, zlecenie i inne (zob. postanowienie SN z 14.11.2017 r., II UZ 72/17, Legalis)
W orzecznictwie przyjmuje się, że z art. 18 ust. 1 w zw. z art. 4 pkt 9 SysUbSpołU oraz art. 12 PDOFizU wynika, iż napiwki organizowane, obliczane, przechowywane w depozycie pracodawcy i wypłacane przez upoważnionych pracowników pracodawcy, stanowią podstawę obliczania składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne wraz z innymi przychodami ze stosunku pracy (zob. wyrok SN z 13.9.2018 r., II UK 343/17, Legalis). Dotyczy to również wypłat finansowanych z napiwków doliczanych do rachunku płaconego kartą płatniczą, wypłacane kelnerowi (pracownikowi) przez pracodawcę, na którego konto wpływają, z zachowaniem zasady, że kelner otrzymuje kwoty równoważne napiwkom zapłaconym kartą w jego rewirze (zob. postanowienie SN z 9.1.2013 r., II UK 343/17, wyrok SN z 9.9.2010 r., II UK 98/10 OSNP).
Według art. 6 Konwencji nr 172 Międzynarodowej Organizacji Pracy z 5.6.1991 r., dotyczącej warunków pracy w hotelach, restauracjach i podobnych zakładach, napiwek stanowi kwotę pieniężną dobrowolnie przekazaną pracownikowi przez klienta doliczaną do kwoty zapłaty za wykonane usługi, która przysługuje jako element podstawowego wynagrodzenia za pracę płaconego w regularnych odstępach czasu, dlatego stanowi dodatkowy ekwiwalent za wykonaną pracę.
Przyznawanie pracownikom zatrudnionym nieprzerwanie nawet od kilkunastu lat, stawek w granicach minimalnego wynagrodzenia za pracę, co jest powszechną praktyką w branżach, w których klienci zwyczajowo zostawiają napiwki, jest uznawane za ewidentnie nieodpowiednie do rodzaju wykonywanej pracy i kwalifikacji wymaganych do jej wykonywania, a także ilości i jakości świadczonej pracy już w rozumieniu art. 78 § 1 KP. Podkreśla się, że umowa o pracę, tak jak każda czynność prawna, wywołuje skutki nie tylko w niej wyrażone, lecz także te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Zaś w razie braku wyraźnej regulacji ustawowej decyduje utrwalony zwyczaj zakładowy dodatkowego wynagradzania pracowników z puli rejestrowanych i zebranych napiwków, choćby w taki sposób pozwany pracodawca korzystał lub przerzucał koszty wynagradzania pracowników na graczy hazardowych swojej podstawowej działalności gospodarczej.
Jeśli więc w umowie o pracę zastrzeżono na rzecz pracownika premię „uznaniową” w postaci dodatkowego wynagrodzenia „napiwkowego”, czyli procentowego udziału w podziale funduszu napiwków, należy ją uznać za składnik wynagrodzenia – umownie uregulowany premiowy ekwiwalent za pracę. Dochody w postaci udziału w puli napiwków oparte o utrwalony punktowy systemu partycypacji pracowników w zgromadzonym funduszu „napiwkowym”, którym dysponuje pracodawca współuczestniczący w gromadzeniu, wyliczeniu i wypłatach z tego źródła finansowania środków pieniężnych, nie powstałyby bez pracy świadczonej przez pracowników bezpośrednio lub pośrednio obsługujących graczy hazardowych, dlatego stanowią one nie tylko przychód z działalności hazardowej kasyna, które nie może uzyskiwać legalnie innych środków niż pochodzące od klientów działalności hazardowej, ale także oczywiste źródło dochodów z pracy zatrudnianych pracowników, które podlegają obowiązkowi podatkowemu oraz stanowią podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz fundusz gwarantowanych świadczeń pracowniczych (zob. wyrok SN z 6.8.2019 r., II PK 122/18, Legalis). Należy przy tym podkreślić, że fakt, iż określone świadczenie może otrzymać również osoba niebędąca pracownikiem nie oznacza, że napiwek otrzymywany przez pracownika nie stanowi jego przychodu ze stosunku pracy (zob. postanowienie SN z 15.1.2019 r., II UK 437/17, Legalis).
Wyrok SN z 18.11.2014 r., II PK 45/14.
