Odstąpienie od ogólnych reguł rozliczania kosztów procesu ze względów słuszności

Opis stanu faktycznego

Powód J.P. wniósł o zobowiązanie pozwanego L.W. do zaprzestania zachowań naruszających dobra osobiste powoda, zobowiązanie pozwanego do usunięcia skutków naruszenia dóbr osobistych powoda poprzez nakazanie pozwanemu przeprosin i odwołania zarzutów stawianych powodowi w formie złożenia na ręce powoda pisemnego oświadczenia o następującej treści: „Przepraszam Szanownego Pana dr hab. J.P., lekarza medycyny komplementarnej za naruszenie jego dóbr osobistych poprzez podważanie jego kwalifikacji zawodowych oraz za nieprawdziwe informacje odnoszące się do jego wykształcenia zawarte w wiadomości 15.10.2016 r. przesłanej za pośrednictwem poczty elektronicznej, naruszające Jego dobra osobiste. Oświadczam jednocześnie, że twierdzenia podważające wyższe wykształcenie i tytułu naukowe J.P. są nieprawdziwe i jako takie niniejszym wszystkie je odwołuje”, nakazanie pozwanemu złożenia powyższego oświadczenia w terminie 7 dni od daty uprawomocnienia się wyroku w niniejszej sprawie, zobowiązanie pozwanego do zapłaty na rzecz powoda kwoty 60 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, jakiej doznał powód w wyniku naruszenia jego dóbr osobistych przez pozwanego oraz zasądzenie kosztów procesu. Z ostrożności procesowej powód wniósł, na wypadek oddalenia powództwa, o nieobciążanie powoda kosztami procesu.

Wyrokiem z 5.11.2019 r. Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił powództwo, zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 6120 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz przyznał adwokatowi E.G. od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu.

Po rozpoznaniu apelacji, Sąd Apelacyjny oddalił apelację, zasądził od powoda J.P. na rzecz pozwanego L.W. kwotę 4590 zł (cztery tysiące pięćset dziewięćdziesiąt złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego oraz przyznał adwokatowi E.G. od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę 3653,10 zł tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu.

Z uzasadnienia Sądu

Powód podważa stanowisko Sądu I instancji dotyczące oceny działań powoda, który zdaniem Sądu Okręgowego, wytaczając powództwo nie miał na celu ochrony naruszonych dóbr osobistych, ale akcję zaczepną wymierzoną przeciw pozwanemu motywowaną chęcią wzięcia na nim odwetu. W ocenie Sądu I instancji takie zachowanie powoda stanowi nadużycie prawa podmiotowego sprzeczne z zasadami współżycie społecznego w rozumieniu art. 5 KC a wobec czego nie zasługuje na ochronę.

Sąd I instancji wskazał na to, że wzajemność naruszenia dóbr osobistych co do zasady nie znosi odpowiedzialności za ich naruszenie i przedstawił argumentacje związaną z zastosowaniem w sprawie art. 5 KC. W tym kontekście apelacja wskazując na to, że co do zasady ochrona dób osobistych nie zostaje zniesiona w przypadku wzajemnego naruszenia dóbr osobistych zawiera trafny pogląd, jednak w sprawie istota rozstrzygnięcia dotyczy przyjęcia wzajemności naruszeń prowadzącej do zastosowanie art. 5 KC. Sąd I instancji trafnie przyjął, że skorzystanie przez powoda ze środków ochrony dóbr osobistych przewidzianych w art. 24 § 1 KC. podlega ocenie w świetle unormowania art. 5 KC. Ten bowiem kto sam narusza zasady współżycia społecznego nie może powoływać się na nie, ani żądać na ich podstawie udzielenia ochrony sądowej.

O przyjęciu nadużyciu prawa decydują kryteria obiektywne w postaci sprzeczności zachowań strony z zasadami współżycia społecznego. Trafnie Sąd I instancji wskazał na chronologię wydarzeń, oraz intensywność zachowań powoda dodatkowo ocena ta uległa wzmocnieniu przez zachowania powoda w sądzie opisane w uzasadnieniu.

Sąd I instancji trafnie rozważył zachowania obu stron dochodząc to konkluzji, że intensywność naruszeń dóbr osobistych pozwanego przez powoda była zdecydowanie większa niż intensywność naruszeń, których dopuścił się pozwany. Ponadto należy podkreślić, że zachowanie powoda doprowadziło do eskalacji konfliktu słownego między stronami i wzajemnej wymiany inwektyw. Określenia używane przez powoda były zdecydowanie bardziej obraźliwe niż te, które pozwany kierował w stronę powoda.

W całym kontekście sytuacyjnym przedmiotowych zdarzeń, biorąc pod uwagę proporcje wzajemnych naruszeń skierowanych przeciwko dobrom osobistym obu stron, należało uznać, że roszczenie powoda o ochronę dóbr osobistych stanowi nadużycie prawa podmiotowego w rozumieniu art. 5 KC jako roszczenie niedające się pogodzić z zasadami współżycia społecznego. Tym samym ocena dokonana przez Sąd I instancji była prawidłowa a sąd ten nie dopuścił się naruszenia prawa materialnego. Zasadnie podkreślił także że naruszenia wzajemne miały miejsce w korespondencji e mailowej niedostępnej dla innych osób niż strony sporu.

Sąd Najwyższy w orzecznictwie wskazuje ponadto, że istotne znaczenie ma krąg osób do których dotarła wypowiedź naruszająca dobra osobiste, co ma znaczenie dla ujęcia i zakresu działań dla usunięcia skutków naruszenia. W sprawie korespondencja dotyczyła wyłącznie stron. Tym bardziej w takiej sytuacji, gdy nadto wypowiedzi powoda były dalej idące i „ prowokujące” zasadnym jest stanowisko Sądu I instancji. W konsekwencji trafnie wskazał Sąd I instancji na to, że w okolicznościach sprawy doszło do nadużycia prawa podmiotowego, a jego konsekwencją może być utrata możliwości jego dochodzenia także w przyszłości co do zdarzeń objętych pozwem. Powyższe stanowisko koresponduje z poglądami Sądu Najwyższego wyrażonymi w wyroku z 8.5.2019 r. (I PK 35/18, Legalis) a także poglądem orzecznictwa według którego konstrukcja nadużycia prawa ma zastosowanie w dziedzinie ochrony dóbr osobistych. Przyjmuje się, że w wyjątkowych wypadkach można odmówić poszkodowanemu ochrony ze względu na zasady współżycia społecznego. Chociaż wzajemność naruszeń nie stanowi okoliczności wyłączającej bezprawność i ochronę na podstawie art. 24 KC, nie jest okolicznością irrelewantną, której sąd nie powinien brać pod uwagę. Należy w szczególności ustalić, czy pierwsze naruszenie dobra osobistego nie stanowiło motywacji do kolejnych naruszeń. Chociaż w przypadku wzajemnego naruszenia dóbr osobistych roszczenia z art. 24 § 1 KC nie znoszą się i okoliczność ta nie implikuje automatycznego oddalenia roszczeń wywodzonych z tego przepisu, to jednak – jak wskazano wyżej – nie jest ona irrelewantna dla oceny tych roszczeń. Sąd Najwyższy podkreśla, ze możliwość odmowy ochrony może mieć miejsce wyjątkowo i jest zależne od konkretnych okoliczności sprawy; a w ocenie Sądów obu instancji tak właśnie jest w rozpoznawanej sprawie.

Nie można podzielić także zarzutu naruszenia art. 100 KPC związku z niezastosowaniem przez Sąd I instancji do rozstrzygnięcia o kosztach postępowania art. 102 KPC.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w sprawie nie istnieją podstawy, aby nie obciążać powoda kosztami. Odstąpienie od ogólnych reguł rozliczania kosztów procesu ze względów słuszności jest rozwiązaniem o wyjątkowym charakterze, wymagającym proporcjonalnego wyważenia interesów stron postępowania w świetle okoliczności sprawy. Przywołany przez apelującego argument w postaci dopuszczenia się przez pozwanego bezprawnego naruszenia dóbr osobistych powoda w świetle całokształtu okoliczności, w tym konkretnych bezprawnych zachowań powoda, nie pozwala na uznanie, aby obciążenie go kosztami postępowania było rażąco niesprawiedliwe.