Stan faktyczny
Kompleks nieruchomości (dalej jako: zamek) położony we Włoszech, stanowił jedyny składnik majątku włoskiej spółki. W 2004 r. ta spółka przeniosła swoją siedzibę do Luksemburga, gdzie przekształciła się w luksemburską spółkę: STE Sàrl.
W 2010 r. S.B. (jedyny członek zarządu STE) udzieliła F.F (osoba trzecia wobec STE) pełnomocnictwa do wykonywania „wszelkich niezbędnych czynności i transakcji, bez wyjątków i wyłączeń, w granicach przedmiotu działalności spółki”. W 2012 r. F.F., działając w imieniu i na rachunek STE, przeniósł własność zamku na inna spółkę. Wówczas STE wytoczyła powództwo wnosząc o stwierdzenie nieważności tego przeniesienia, ponieważ udzielenie tego pełnomocnictwa było niezgodne z włoskim prawem. Prawo to ma zastosowanie, ponieważ zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy Nr 218/1995 stosuje się je do spółek, których „główny przedmiot działalności” znajduje się we Włoszech. Włoskie prawo przewiduje, że zarząd spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może przekazać swoje uprawnienia jedynie członkom tego zarządu. Tym samym udzielenie pełnomocnictwa osobie trzeciej w stosunku do spółki jest niezgodne z prawem.
W ramach pytania prejudycjalnego TS rozstrzygnął kwestię, czy art. 49 i 54 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, s. 47; dalej: TFUE) stoją na przeszkodzie ustawodawstwu danego państwa członkowskiego, które przewiduje w sposób ogólny stosowanie swojego prawa krajowego do czynności zarządu spółki mającej siedzibę w innym państwie członkowskim, lecz prowadzącej główną część działalności w pierwszym państwie członkowskim.
Stanowisko TS
Swoboda przedsiębiorczości
Art. 49 w zw. z art. 54 TFUE gwarantują korzystanie ze swobody przedsiębiorczości spółkom założonym zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego i mającym swoją statutową siedzibę, zarząd lub główne przedsiębiorstwo wewnątrz Unii Europejskiej (wyrok TS z 25.10.2017 r., Polbud – Wykonawstwo, C-106/16, Legalis, pkt 32). Zgodnie z art. 49 ak 2 w zw. z art. 54 TFUE swoboda przedsiębiorczości – w odniesieniu do spółek, o których mowa w tym drugim postanowieniu – obejmuje w szczególności zakładanie tych spółek i zarządzanie nimi na warunkach określonych przez ustawodawstwo przyjmującego państwa członkowskiego dla własnych spółek.
Trybunał uznaje, że określenie kryterium powiązania determinującego prawo właściwe dla spółki, zgodnie z art. 54 TFUE, należy do zakresu kompetencji każdego państwa członkowskiego. Przy czym w tym postanowieniu przyjęto, że statutowa siedziba, zarząd i główne przedsiębiorstwo mają równorzędny status jako kryteria powiązania (wyrok C-106/16).
W świetle powyżej przywołanego orzecznictwa TS uznał, że sytuacja STE, a w szczególności czynności zarządu, które podejmuje ona w związku z działalnością prowadzoną we Włoszech, wchodzą w zakres swobody przedsiębiorczości.
Ograniczenia swobody przedsiębiorczości
Ograniczenia swobody przedsiębiorczości stanowią wszelkie przepisy, które uniemożliwiają, utrudniają lub czynią mniej atrakcyjnym wykonywanie tej swobody (wyrok TS z 5.10.2004 r., CaixaBank France, C-442/02, Legalis, pkt 11).
Z utrwalonego orzecznictwa TS wynika, że ograniczenie swobody przedsiębiorczości może być dopuszczalne jedynie wtedy, gdy jest uzasadnione nadrzędnymi względami interesu ogólnego. Powinno ono ponadto być odpowiednie dla zagwarantowania realizacji danego celu i nie wykraczać poza to, co jest niezbędne dla jego osiągnięcia (wyrok TS z 13.12.2005 r., Marks & Spencer, C-446/03, Legalis, pkt 35).
Włoski rząd wskazywał, że ograniczenie swobody przedsiębiorczości wynikające z zastosowania art. 25 ust. 1 ustawy 218/1995 jest uzasadnione celem ochrony akcjonariuszy, wierzycieli, pracowników i osób trzecich.
Trybunał przyznał, że ochrona interesów wierzycieli, wspólników mniejszościowych i pracowników zalicza się do uznawanych przez niego nadrzędnych względów interesu ogólnego (wyrok C-106/16, pkt 54). Niemniej jednak takie ograniczenie musi być odpowiednie dla zagwarantowania realizacji celu ochrony interesów wierzycieli, wspólników mniejszościowych i pracowników oraz nie wykraczać poza to, co jest niezbędne dla jego osiągnięcia (wyrok C-106/16, pkt 52).
Tymczasem, gdyby art. 25 ust. 1 ustawy Nr 218/1995 należało interpretować w ten sposób, że oznacza on, iż każda czynność zarządu spółki prawidłowo utworzonej zgodnie z prawem innego państwa członkowskiego, lecz wykonującej główną część jej działalności we Włoszech, powinna podlegać włoskiemu ustawodawstwu – zdaniem TS – nie byłoby możliwe zbadanie istnienia w konkretnym przypadku ryzyka naruszenia interesów wierzycieli, akcjonariuszy mniejszościowych lub pracowników. Trybunał wyjaśnił, że takie ryzyko może zależeć w szczególności od rodzaju przyjętego aktu i różnić się w zależności od kapitału danej spółki. Ponadto, ustawodawstwo państwa członkowskiego, w którym dana spółka została utworzona, mogło uwzględnić wyżej wymienione interesy, co stanowi okoliczność, której automatyczne stosowanie włoskiego ustawodawstwa nie pozwala na wzięcie pod uwagę. W tych okolicznościach TS uznał, że uregulowanie krajowe takie jak art. 25 ust. 1 ustawy Nr 218/1995 wykracza poza to, co jest niezbędne dla ochrony wskazanych interesów.
Po drugie, włoski rząd podnosi, że art. 25 ust. 1 ustawy Nr 218/1995 ma na celu zwalczanie praktyk stanowiących nadużycie, stojąc na przeszkodzie zachowaniom polegającym na tworzeniu czysto sztucznych, oderwanych od realiów gospodarczych, struktur. Trybunał przyznał, że państwa członkowskie mają możliwość podjęcia stosownych środków do zapobiegania oszustwom lub ich ścigania (wyrok TS z 9.3.1999 r., Centros, C-212/97, Legalis, pkt 38). Jednakże Trybunał orzekł, po pierwsze, że ustanowienie statutowej lub rzeczywistej siedziby spółki w zgodzie z ustawodawstwem państwa członkowskiego w celu korzystania z korzystniejszych przepisów samo w sobie nie stanowi nadużycia (wyrok C-106/16, pkt 40). Po drugie, sama okoliczność, że spółka, która ma siedzibę w jednym państwie członkowskim, wykonuje główną część swojej działalności w innym państwie członkowskim, nie może uzasadniać ogólnego domniemania oszustwa i usprawiedliwiać środka naruszającego wykonywanie jednej ze swobód podstawowych zagwarantowanych przez TFUE (wyrok C-106/16, pkt 63).
Zdaniem TS gdyby art. 25 ust. 1 ustawy Nr 218/1995 należało interpretować w ten sposób, że wymaga on systematycznego stosowania włoskiego prawa do każdej czynności zarządu spółki mającej siedzibę w innym państwie członkowskim, lecz prowadzącej główną część jej działalności we Włoszech, prowadziłoby to do ustanowienia domniemania, zgodnie z którym zachowania takiej spółki stanowią nadużycie. W konsekwencji TS uznał, że takie uregulowanie byłoby nieproporcjonalne.
Reasumując TS orzekł, że art. 49 i 54 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż stoją one na przeszkodzie ustawodawstwu danego państwa członkowskiego, które przewiduje w sposób ogólny stosowanie swojego prawa krajowego do czynności zarządu spółki mającej siedzibę w innym państwie członkowskim, lecz prowadzącej główną część jej działalności w pierwszym państwie.
W niniejszym wyroku Trybunał wyjaśnił na jakich zasadach spółka mająca siedzibę w jednym państwie członkowskim, ale prowadząca wyłączną działalność gospodarczą w innym państwie członkowskim, korzysta ze swobody przedsiębiorczości. Trybunał wskazał, że regulacje krajowe, danego państwa członkowskiego przewidujące, że spółki z siedzibą w innym państwie członkowskim, które wykonują główną część swojej działalności w pierwszym państwie, powinny w ramach dokonywania zarządu przestrzegać – poza obowiązkami wynikającymi w stosownym przypadku z prawa ich przyjmującego państwa – prawa pierwszego państwa, stanowi ograniczenie tej unijnej swobody. Może ono być uzasadnione pod warunkiem spełnienia kryteriów wypracowanych w orzecznictwie TS, w tym testu proporcjonalności.
Przedstawiając swoje stanowisko Trybunał oparł się na tzw. „kamieniach milowych” orzecznictwa, w tym wyroku w sprawie Centros (wyrok C-212/97). Argumentacja zawarta w niniejszym wyroku opiera się również na wyroku w polskiej sprawie (wyrok C-106/16), który wprost dotyczy uprawnienia do transgranicznego przeniesienia siedziby bez utraty podmiotowości prawnej.
Dla polskiej praktyki istotne jest, że niniejszy wyrok odnosi się do spółek w rozumieniu art. 54 akapit 2 TFUE, a zatem nie ogranicza się wyłącznie do spółek handlowych w rozumieniu KSH. Zatem obejmuje on „spółki prawa cywilnego lub handlowego, a także spółdzielnie oraz inne osoby prawne prawa publicznego lub prywatnego, z wyjątkiem tych, których działalność nie jest nastawiona na osiąganie zysków”.
Należy zaznaczyć, że w polskim prawie statut personalny osoby prawnej określa się według kryterium jej siedziby, zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z 4.2.2011 Prawo prywatne międzynarodowe (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 503; dalej: PrPrywM). Chyba, że prawo wskazane w art. 17 ust. 1 PrPrywM przewiduje właściwość prawa państwa, na podstawie którego osoba prawna została utworzona (art. 17 ust. 2 PrPrywM).
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
