Stan faktyczny
DenizBank AG (dalej jako: DB) z siedzibą Austrii w obrocie z klientami stosuje ogólne warunki umowne, w szczególności w odniesieniu do korzystania z kart płatniczych wyposażonych w funkcję komunikacji bliskiego zasięgu (tzw. funkcja płatności zbliżeniowej; dalej jako: funkcja NFC). Funkcja ta umożliwia dokonywanie płatności do kwoty 25 EUR jednorazowo bez wkładania karty do terminala płatniczego i bez konieczności wprowadzania osobistego numeru identyfikacyjnego (dalej jako: kod PIN) w kasach wyposażonych w odpowiednie urządzenie.
Wątpliwość sądu krajowego dotyczyły m.in. kwalifikowanie funkcji NFC kart płatniczych jako instrumentu płatniczego oraz użycie tych kart z funkcją NFC jako anonimowych instrumentów płatniczych bez możliwości zablokowania.
Stanowisko TS
Domniemanie zgody
Zgodnie z art. 52 pkt 6 lit. a) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2366 z 25.11.2015 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego, zmieniającej dyrektywy 2002/65/WE, 2009/110/WE, 2013/36/UE i rozporządzenie (UE) Nr 1093/2010 oraz uchylającej dyrektywę 2007/64/WE (Dz.Urz. UE L 2015 Nr 337, str. 35) państwa członkowskie powinny zapewnić, aby użytkownik usług płatniczych został poinformowany o tym, że o ile zostało to uzgodnione między stronami umowy ramowej, uznaje się, iż wyraził on zgodę na zmiany warunków tej umowy proponowane przez dostawcę tych usług zgodnie z art. 54 ust. 1 tej dyrektywy, jeżeli przed proponowanym dniem jej wejścia w życie nie zgłosi dostawcy usług płatniczych sprzeciwu wobec tych zmian.
Trybunał orzekł, że art. 52 pkt 6 lit. a) w zw. z art. 54 ust. 1 dyrektywy 2015/2366 należy interpretować w ten sposób, iż dotyczy on informacji i warunków, jakie powinien dostarczyć dostawca usług płatniczych, który zamierza uzgodnić z użytkownikiem jego usług domniemanie wyrażenia zgody na zmianę umowy ramowej, którą zawarli, zgodnie z zasadami przewidzianymi w tych przepisach, lecz nie ustala ograniczeń w odniesieniu do statusu tego użytkownika lub rodzaju warunków umowy, których dotyczy taka zgoda, z zastrzeżeniem jednak możliwości kontroli nieuczciwego charakteru warunków umowy w świetle przepisów dyrektywy 93/13 w przypadku, gdy użytkownik ma status konsumenta.
Instrument płatniczy
W art. 4 pkt 14 dyrektywy 2015/2366 zdefiniowano pojęcie „instrument płatniczy”, do celów stosowania tej dyrektywy, jako zindywidualizowane urządzenie lub urządzenia lub każdy zindywidualizowany i uzgodniony przez użytkownika usług płatniczych i dostawcę usług płatniczych zbiór procedur wykorzystywany w celu zainicjowania zlecenia płatniczego.
Trybunał orzekł, że art. 4 pkt 14 dyrektywy 2015/2366 należy interpretować w ten sposób, iż funkcja NFC zindywidualizowanej wielofunkcyjnej karty bankowej, umożliwiająca dokonywanie płatności niskokwotowych obciążających powiązany z nią rachunek bankowy, stanowi „instrument płatniczy” zgodnie z definicją ustanowioną w tym przepisie.
„Anonimowe” używanie karty
Zgodnie z art. 63 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2015/2366, jeśli chodzi o instrumenty płatnicze dotyczące płatności niskokwotowych, określone w zdaniu wprowadzającym tego ustępu, dostawca usług płatniczych może uzgodnić z użytkownikiem jego usług, iż odstępują od stosowania przepisów wymienionych w lit. b), w przypadku gdy „instrument płatniczy jest używany anonimowo” lub gdy „dostawca usług płatniczych z innych przyczyn nieodłącznie związanych z instrumentem płatniczym nie jest w stanie udowodnić, że transakcja płatnicza była autoryzowana”. Zatem z tego przepisu wynika, że w sytuacji gdy niektóre instrumenty płatnicze są używane anonimowo, to dostawcy usług płatniczych nie są zobowiązani do przedstawienia dowodu autoryzacji transakcji (wyrok TS z 9.4.2014 r., T-Mobile Austria, C‑616/11, EU:C:2014:242, pkt 34).
W niniejszym przypadku, co się tyczy kwestii, czy płatność dokonaną z wykorzystaniem funkcji NFC zindywidualizowanej wielofunkcyjnej karty bankowej Trybunał uznał za „anonimowe” użycie w rozumieniu art. 63 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2015/2366, należy uwzględnić podane niżej okoliczności. Po pierwsze, rozpatrywana karta jest określana jako „zindywidualizowana”, ponieważ jest powiązana z rachunkiem bankowym określonego klienta, mianowicie „płatnika” zdefiniowanego w art. 4 pkt 8 tej dyrektywy, a rachunek ten zostaje obciążony po dokonaniu płatności z wykorzystaniem funkcji NFC. Po drugie, tego rodzaju płatność, ograniczona do niskich kwot, wymaga jedynie posiadania tej karty po aktywowaniu funkcji NFC przez klienta, a nie uwierzytelnienia poprzez wykorzystanie indywidualnych danych uwierzytelniających, takich jak kod PIN lub podpis. Z tej ostatniej okoliczności wynika, że każda osoba mająca dostęp do tej karty może dokonać takiej płatności w granicach dopuszczalnego limitu, w tym bez zgody posiadacza rachunku, w przypadku utraty, kradzieży lub przywłaszczenia karty. Wykorzystanie funkcji NFC do dokonywania płatności niskokwotowych stanowi „anonimowe” użycie w rozumieniu art. 63 ust. 1 lit. b) tej dyrektywy, nawet jeśli karta wyposażona w tę funkcję jest powiązana z rachunkiem bankowym określonego klienta.
Trybunał orzekł, że art. 63 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2015/2366 należy interpretować w ten sposób, iż zbliżeniowa płatność niskokwotowa dokonana z wykorzystaniem funkcji NFC zindywidualizowanej wielofunkcyjnej karty bankowej stanowi „anonimowe” używanie rozpatrywanego instrumentu płatniczego w rozumieniu tego przepisu ustanawiającego odstępstwo.
Instrument płatniczy, który nie może zostać zablokowany
Zgodnie z art. 63 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2015/2366, jeśli chodzi o instrumenty płatnicze dotyczące płatności niskokwotowych dostawca usług płatniczych może uzgodnić z użytkownikiem jego usług, iż będą zwolnieni z niektórych ich zobowiązań wzajemnych, a mianowicie wynikających z przepisów wymienionych w lit. a), w przypadku gdy instrument płatniczy będący przedmiotem zawartej między nimi umowy ramowej „nie pozwala na jego zablokowanie” lub „uniemożliwienie jego dalszego używania”. Trybunał wskazał, że dostawca usług płatniczych, który zamierza skorzystać z możliwości przyznanej w art. 63 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2015/2366, nie może, w celu zwolnienia się ze swoich zobowiązań, poprzestać na wskazaniu w umowie ramowej dotyczącej danego instrumentu płatniczego, że nie jest w stanie zablokować tego instrumentu lub uniemożliwić jego dalszego używania. Trybunał podkreślił, że dostawca ten powinien wykazać, że ten instrument nie pozwala w żaden sposób, ze względów technicznych, na jego zablokowanie lub uniemożliwienie jego dalszego używania, przy czym spoczywa na nim ciężar udowodnienia tego w przypadku sporu. Jeżeli sąd, do którego wniesiono powództwo, uzna, że takie zablokowanie lub uniemożliwienie dalszego używania instrumentu płatniczego było faktycznie możliwe z uwagi na dostępną obiektywną wiedzę techniczną, lecz z której to wiedzy dostawca nie skorzystał, nie można zastosować art. 63 ust. 1 lit. a) na korzyść tego dostawcy.
Trybunał orzekł, że art. 63 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2015/2366 należy interpretować w ten sposób, iż dostawca usług płatniczych, który zamierza powołać się na odstępstwo przewidziane w tym przepisie, nie może ograniczać się do stwierdzenia, że zablokowanie danego instrumentu płatniczego lub uniemożliwienie jego dalszego używania nie jest możliwe, podczas gdy w świetle obiektywnej wiedzy technicznej nie można stwierdzić takiej niemożności.
W niniejszym wyroku Trybunał dokonał m.in. wykładni systemowej i celowościowej art. 52 pkt 6 lit. a) w zw. z art. 54 ust. 1 dyrektywy 2015/2366. Przede wszystkim Trybunał podkreślił, że z treści tych przepisów wynika, że jedynym celem pierwszego z tych przepisów jest ustanowienie wymogów w zakresie dostarczenia informacji wstępnych, a nie określenia treści zmian w umowie ramowej, na które może zostać wyrażona milcząca zgoda. Przepisy te ograniczają się zatem do przyznania możliwości dokonania takich zmian i zapewnienia pełnej przejrzystości w ich przedmiocie ,jednocześnie nie definiując ich istoty.
W uzasadnieniu niniejszego wyroku TS dokonał również interesującego wywodu dotyczącego relacji pomiędzy dyrektywami 2015/2366 i 93/13 uznając, że gdy użytkownik usług płatniczych ma status konsumenta, obie te dyrektywy mogą być stosowane równolegle. Oznacza to, ze w takim przypadku postanowienia umowy mogą być badane pod katem ich nieuczciwości (abuzywności).
W niniejszym wyroku Trybunał wyjaśnił, że funkcja NFC jest, ze względu na swoją specyfikę, odrębna pod względem prawnym od innych funkcji, jakie posiada karta bankowa będąca jej nośnikiem, które wymagają z kolei wykorzystania indywidualnych danych uwierzytelniających, w szczególności do płatności kwot o wartości przekraczającej ustalony dla używania funkcji NFC limit. W związku z tym ta funkcja, rozpatrywana odrębnie, może zostać zakwalifikowana jako instrument płatniczy w rozumieniu art. 4 pkt 14 dyrektywy 2015/2366 i być objęta jej przedmiotowym zakresem stosowania.
Trybunał dokonał wykładni również art. 63 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2015/2366 i uznał, że jeżeli instrumenty płatnicze dotyczące płatności niskokwotowych, są używane anonimowo, to dostawcy usług płatniczych nie są zobowiązani do przedstawienia dowodu autoryzacji transakcji. Zdaniem TS w takiej sytuacji bowiem dostawca usług płatniczych jest obiektywnie niezdolny do zidentyfikowania osoby, która dokonała płatności z wykorzystaniem funkcji NFC, tym samym zaś do zweryfikowania, a tym bardziej do wykazania, że transakcja płatnicza została należycie autoryzowana przez posiadacza rachunku.
Trafnie przyjął TS, powołując się na wykładnię systemowa i celowościową art. 63 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2015/2366, że dostawca usług płatniczych wydający kartę z funkcją NFC może skorzystać z odstępstwa przewidzianego w tym przepisie tylko wtedy, gdy wykaże, iż w zablokowanie karty lub uniemożliwienie jej dalszego używania nie jest możliwe pod względem technicznym.
