Podstawa odpowiedzialności karnej nieletniego

Opis stanu faktycznego

SR w R. wyrokiem z 10.11.2020 r., II K 1312/19, uznał A.G. za winnego tego, że 18.1.2018 r. w R., działając wspólnie i w porozumieniu z ustalonymi osobami, w tym nieletnim, pobił D.S., naraził go na bezpośrednie niebezpieczeństwo nastąpienia skutku określo­nego w art. 157 § 1 KK, a przemoc tę stosował w celu zmuszenia Pokrzywdzonego do wypowiadania określonych słów dotyczących drużyny piłkar­skiej. Czynu tego dopuścił się z oczywiście błahego po­wodu, działając publicznie, okazując przez to rażące lekceważenie porządku prawnego, tj. czynu z art. 158 § 1 KK i art. 191 § 1 KK w zw. z art. 57a § 1 KK w zw. z art. 11 § 2 KK. Na podstawie art. 158 § 1 KK w zw. z art. 57a § 1 KK i art. 11 § 3 KK Sąd wymierzył mu karę roku pozbawienia wolności.

Powyższy wyrok w części dotyczącej oskarżonego A.G uprawo­mocnił się bez zaskarżenia 18.11.2020 r. Kasację od wyroku wniósł na korzyść skazanego Prokurator Generalny. Na podstawie art. 523 § 1 KPK, art. 526 § 1 KPK i art. 537 § 1 i 2 KPK zarzucił on rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa, a mianowicie art. 10 § 1 i 2 KK w zw. z art. 1 § 1 pkt. 2 i art. 5 ustawy z 26.10.1982 r. o postę­powaniu w sprawach nieletnich (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 969; dalej: NielU), przez skazanie Oskarżonego A.G. za czyn z art. 158 § 1 KK i art. 191 § 1 KK w zw. z art. 11 § 2 KK w zw. z art. 57a § 1 KK i wymierzenie mu bez nadzwyczajnego złagodzenia kary roku pozbawienia wolności, mimo że Oskarżony w chwili popeł­nienia zarzucanego mu czynu nie ukończył 17 roku życia, a przypisany mu występek nie należy do katalogu przestępstw enumeratywnie wymienionych w art. 10 § 2 KK.

Formułując powyższy zarzut, Prokurator Generalny wniósł o uchylenie wyroku SR w R. zaskarżonego kasacją i umorzenie postępowania w sprawie na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 KPK. Po rozpoznaniu kasacji Prokuratora Generalnego, wniesionej na korzyść skazanego, SN uchylił zaskarżony wyrok i na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 KPK umorzył postępowanie karne wobec A.G.

Uzasadnienie SN

Zdaniem SN kasacja okazała się zasadna i to w sposób oczywisty, co uzasadniało jej rozpoznanie na posiedzeniu bez udziału stron w trybie art. 535 § 5 KPK.

Należy zauważyć, że z dyspozycji art. 10 § 1 KK wynika, iż na zasadach określonych w KK odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat. Z kolei na podstawie art. 10 § 2 KK nieletni może odpowiadać na zasadach określonych w KK, jeśli po ukończeniu 15 lat dopuszcza się jednego z czynów zabronionych, wymienionych enumeratywnie w tym przepisie, a określonych w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 3 lub 4, art. 223 § 2, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280 KK, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

W orzecznictwie SN utrwalony jest pogląd, że osądzenie i skazanie nieletniego oskarżonego jak osoby dorosłej za czyn nienależący do katalogu przestępstw z art. 10 § 2 KK, a więc wyrok traktujący nieletniego sprawcę jak osobę „dorosłą” w rozumieniu art. 10 § 1 KK, w rażący sposób narusza art. 10 § 1 KK oraz art. 1 § 1 pkt 2 NielU, jeśli sprawcy wymierzono karę przewidzianą w KK. Za taki czyn powinien on odpowiadać na podstawie regulacji przewidzianych w NielU (por. wyroki SN z: 25.3.2009 r., V KK 23/09, Legalis; z 9.3.2009 r., II KK 32/09, Legalis; z 7.4.2006 r., III KK 33/06, Legalis).

Z dokumentów zawartych w aktach niniejszej sprawy wynika wprost, że A.G. urodził się 4.3.2001 r. Czyn przypisany zaskarżonym wyrokiem Oskarżony popełnił 18.1.2018 r. Porównanie obu dat prowadzi do wniosku, że w chwili popełnienia zarzuconego, a następnie przypisanego A.G. przestępstwa wyczerpującego ustawowe znamiona występków z art. 158 § 1 KK i art. 191 § 1 KK, Oskarżony miał ukończone 16 lat, 10 miesięcy i 14 dni. Nie mógł więc odpowiadać w tym postępowaniu jako osoba dorosła na zasadach określonych w KK. Zaznaczyć przy tym należy, że nie mógł mieć zastoso­wania wobec niego tryb przewidziany w art. 10 § 2 KK, albowiem czyn przypisany Oskarżonemu nie należał do kategorii przestępstw wymienionych w tym przepisie. W tej sytuacji na SR w R. ciążył obowiązek rozwa­żenia, czy wobec oskarżonego A.G. należało zastosować art. 1 § 1 pkt. 2 NielU.

Jak stanowi przepis art. 18 § 1 pkt. 2 NielU, przeciwko nieletniemu, który dopuścił się czynu karalnego, o którym mowa w art. 1 § 2 pkt. 2 lit. a NielU, tj. przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, i postępowanie przeciwko temu nieletniemu wszczęto po ukończeniu przez niego 18 lat, sądem właściwym do rozpoznania sprawy jest sąd właściwy według przepisów KPK. W orzecznictwie SN podnosi się, że przepis ten ma charakter jedynie normy procesowej, wskazującej na właściwość sądu rozstrzygającego sprawę, natomiast podstawę prawną rozstrzygnięć o możliwej do orzeczenia wobec takiego sprawcy karze przewidzianej w KK stanowi unormowanie art. 13 NieletniU. Innymi słowy art. 18 § 1 pkt 2 NielU nie pozbawia sprawcy czynu zabronionego statusu nieletniego w postępowaniu, które po spełnieniu określonych w tym przepisie warunków będzie się toczyło przed sądem właściwym według przepisów KPK (por. wyroki SN z: 21.9.2011 r., III KK 234/11, Legalis; z 3.9.2015 r., V KK 249/15, Legalis).

Przepis art. 13 NielU przewidywał wobec nieletniego, który dopuścił się przestępstwa (ale w chwili orzekania ukończył 18 lat i zachodziły podstawy do orzeczenia umieszczenia w zakładzie poprawczym) możliwość wymierzenia kary, gdyby Sąd uznał, że stosowanie środków poprawczych nie byłoby już celowe. W takim przypadku, wydając wyrok skazujący, Sąd zobligowany był zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Przepis ten jednak został uchylony 2.1.2014 r. z mocy ustawy z 30.8.2013 r. o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2013 r. poz. 1165).

Należy zauważyć, że po uchyleniu art. 13 NielU nie ma podstawy prawnej do pociągnięcia do odpowiedzialności i karania według reguł wynikających z KK osoby dorosłej za czyny karalne popełnione w okresie nieletniości, o ile nie wyczerpują one znamion przestępstw wymienionych w art. 10 § 2 KK. Jak już wskazano wcześniej, takiej podstawy nie daje regulacja zawarta w art. 18 § 1 pkt. 2 NielU, która co prawda określa właściwość sądu w takiej kategorii spraw, jednak pozbawiona normy materialnoprawnej, de facto staje się normą pustą (por. wyrok SN z 15.12.2021 r., V KK 588/21, Legalis; postanowienie SN z 8.11.2018 r., II KK 384/18, Legalis).

Skarżący słusznie stwierdził, że SR w R. nie był uprawniony do orzeczenia wobec oskarżonego A.G. kary oraz środka kompensacyjnego w oparciu o przepisy prawa karnego materialnego. Zastosowanie wobec niego znajdowały wówczas przepisy materialnoprawne określone w NielU, zgodnie z którymi wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze oraz środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym. Podsumowując te uwagi, trzeba stwierdzić, że z przyczyn wskazanych powyżej brak było unormowań prawnych, umożliwiających ukaranie A.G. w oparciu o przepisy KK, jako osoby dorosłej po ukończeniu przez niego 18 lat, w momencie wszczęcia postępowania in personam, oraz 19 lat w dacie orzekania za czyn, który popełnił jako nieletni. W rezultacie w obecnie obowiązującym stanie praw­nym brak jest przepisu umożliwiającego ściganie A.G. za czyn, który popełnił jako nieletni.

W tej sytuacji SN, uwzględniając kasację Prokuratora Generalnego wniesioną na korzyść skazanego, na mocy art. 537 § 2 KPK. uchylił zaskarżony wyrok SR w R. i umorzył postępowanie w sprawie na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 KPK.

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →