Opis stanu faktycznego
Sąd Okręgowy w K., orzeczeniem z 4.11.2019 r., uznał, że J.B. złożył zgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne.
Apelację od tego orzeczenia wniósł prokurator Oddziałowego Biura Lustracyjnego Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, zarzucając obrazę prawa materialnego, tj. art. 3a ust. 1 ustawy z 18.10.2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz o treści tych dokumentów (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 306 ze zm.; dalej: UjawDokIPNU), polegającą na błędnej wykładni tego przepisu przez przyjęcie, że do stwierdzenia realizacji materialnego – rzeczywistego aspektu współpracy niezbędne jest wartościowanie informacji przekazanych przez lustrowanego i ocena skutków tej współpracy, co doprowadziło do niezasadnego uznania, iż zachowanie lustrowanego J.B. nie spełniało kryteriów współpracy, o jakiej mowa w powołanym przepisie, a miało jedynie charakter pozorny, albowiem wymieniony przekazał tylko informacje dotyczące rzeczy powszechnie znanych, ogólnodostępnych lub zupełnie nieistotnych.
Sąd Apelacyjny w K., orzeczeniem z 28.2020 r., uchylił zaskarżone orzeczenie Sądu Okręgowego w K. i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Na powyższe orzeczenie skargę wniósł obrońca osoby lustrowanej, zaskarżając je w całości na korzyść lustrowanego. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił naruszenie art. 437 § 2 zdanie drugie KPK.
W odpowiedzi na skargę prokurator Oddziałowego Biura Lustracyjnego Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi obrońcy lustrowanego, pozostawił skargę bez rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego, przed merytorycznym odniesieniem do sformułowanego w skardze zarzutu naruszenia prawa, należało rozstrzygnąć dwie kwestie, a mianowicie, dopuszczalność wniesienia w postępowaniu lustracyjnym skargi na orzeczenie uchylające sądu odwoławczego oraz możliwość podnoszenia w skardze zarzutów związanych z przekroczeniem przez sąd odwoławczy granic rozpoznania środka odwoławczego.
Poza sporem jest, że skarga na wyrok sądu odwoławczego, która została wprowadzona do Kodeksu postępowania karnego ustawą z 11.3.2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 437 ze zm.), stanowi dopełnienie przeobrażeń modelu karnego postępowania odwoławczego w kierunku apelacyjno-reformatoryjnego, zapoczątkowanego w wyniku zmian dokonanych w postępowaniu karnym ustawą z 13.9.2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2013 r. poz. 1247 ze zm.). Znajduje przy tym zastosowanie jedynie w tych sprawach, w których akt oskarżenia wniesiono po 30.6.2015 r., albowiem jedynie w takich sprawach, w postępowaniu odwoławczym zastosowanie będzie miał art. § 2 zdanie drugie KPK, określający trzy podstawy do wydania wyroku kasatoryjnego (zob. np. postanowienia Sądu Najwyższego: z 28.7.2016 r., IV KZ 39/16, Legalis i z 19.92019 r., IV KS 40/19, Legalis).
W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto, że instytucja skargi, poza ściśle ujmowanym postępowaniem karnym, znajdzie zastosowanie w takich reżimach procesowych, do których znajdują odpowiednie zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania karnego, a mianowicie w sprawach dyscyplinarnych radców prawnych (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 14.9.2017 r., I KZP 9/17, Legalis), lekarzy i lekarzy dentystów (postanowienie Sądu Najwyższego z 28.8.2018 r., I KZ 1/18, Legalis), adwokatów (postanowienie Sądu Najwyższego z 20.11.2018 r., I DSI 1/18, Legalis), a także prokuratorów, na podstawie poprzedniego stanu prawnego.
Postępowanie lustracyjne, prowadzone na podstawie UjawDokIPNU, jest szczególnym rodzajem postępowania o charakterze represyjnym (zob. np. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 11.5.2007 r., K 2/07, Legalis; wyroki Sądu Najwyższego: z 20.2.2019 r., II KK 187/18, Legalis; z 20.3.2018 r., II KK 392/17, Legalis; także, na podstawie poprzedniej ustawy lustracyjnej, zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z 19.1.2005 r., II KK 231/05, Legalis). Jest ono uregulowane w Rozdziale 3 UjawDokIPNU, którego przepisy (art. 17-21i) nie regulują jednak w sposób zupełny tego postępowania, a sam ustawodawca nakazuje w zakresie nieuregulowanym tą ustawą odpowiednie stosowanie przepisów Kodeksu postępowania karnego (art. 19 UjawDokIPNU). W tym przepisie prawodawca wprost przy tym podkreśla, że odpowiednie stosowanie przepisów procedury karnej dotyczy w szczególności dalszych etapów postępowania lustracyjnego – postępowania odwoławczego i kasacyjnego.
Odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu postępowania karnego do postępowania odwoławczego w postępowaniu lustracyjnym ma w tym wypadku charakter odesłania zewnętrznego i dynamicznego, charakteryzującego się tym, że ustawodawca nie sprecyzował wersji czasowej aktu prawnego, do którego następuje odwołanie (por. § 159 i 160 TechPrawodR, załącznik do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 20.6.2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”, t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 283). Oznacza to, że odesłanie zawarte w art. 19 UjawDokIPNU dotyczy przepisów Kodeksu postępowania karnego w brzmieniu, jakie każdorazowo, w czasie obowiązywania przepisu odsyłającego, będą one przybierać (zob. powołaną uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 14.9.2017 r., I KZP 9/17, Legalis). Wprowadzenie 1.7.2015 r. zmian w modelu karnego postępowania odwoławczego spowodowało zatem, że przeobrażeniu uległo też postępowanie odwoławcze w postępowaniu lustracyjnym. Oznacza to między innymi, że zastosowanie w nim znajdzie aktualnie przepis art. 437 § 2 zdanie drugie KPK, określający podstawy uchylenia przez sąd odwoławczy zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, z tym jednak zastrzeżeniem, że nie wszystkie z podstaw w nim określonych będą mogły być stosowane wprost (dotyczy to art. 454 § 1 KPK).
Z uwagi na to, że głównym motywem, jaki przyświecał ustawodawcy, gdy wprowadzał regulacje zawarte w Rozdziale 55a KPK, było zabezpieczenie nowego, apelacyjno-reformatoryjnego, modelu postępowania odwoławczego, trudno uznać, że takie ratio legis miałoby nie znajdować uzasadnienia w postępowaniu lustracyjnym. Brak kompleksowego uregulowania kwestii związanych z postępowaniem w przedmiocie skargi w postępowaniu prowadzonym na podstawie UjawDokIPNU, niesprzeczność instytucji skargi z charakterem i istotą postępowania lustracyjnego, a także brak wyraźnego wyłączenia w UjawDokIPNU przepisów o skardze, prowadzi do wniosku, że instytucja skargi, przewidziana w Rozdziale 55 Kodeksu postępowania karnego, znajduje, choć odpowiednio (art. 19 UjawDokIPNU), zastosowanie także w postępowaniu lustracyjnym. Na marginesie należało zauważyć, że w przeszłości Sąd Najwyższy rozpoznał już skargę obrońcy lustrowanego na uchylające orzeczenie sądu odwoławczego. Powyższe stwierdzenie pozwala na ocenę skargi obrońcy lustrowanego co do powołania w niej dopuszczalnych podstaw skargowych.
Należało przypomnieć uchwałę składu siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z 22.5.2019 r. (I KZP 1/19, Legalis), w której wprost wskazano, że określone w art. 539a § 3 KPK podstawy skargi na wyrok kasatoryjny nie uprawniają – co do zasady – Sądu Najwyższego do badania naruszenia przez sąd drugiej instancji przepisów wyznaczających granice rozpoznania środka odwoławczego oraz granice możliwych następstw tego rozpoznania. Wbrew zapatrywaniu skargi, teza ta w żadnym wypadku nie oznacza „sankcjonowania oczywistego uchybienia, skutkującego wydaniem orzeczenia na niekorzyść lustrowanego w sytuacji, w której nie powinno ono było zapaść” ani tym bardziej tego, że Sąd Najwyższy miałby „przymykać oczy na niezgodne z prawem procesowym działania sądów powszechnych, jeśli ma narzędzia, aby ten stan rzeczy konwalidować”.
Uznając, że skarga obrońcy lustrowanego, która tylko formalnie zarzuca naruszenie art. 437 § 2 zdanie drugie KPK, w rzeczywistości oparta jest na innym, niż wymienionym w art. 539a § 3 KPK, naruszeniu prawa, należało pozostawić ją bez rozpoznania, a to po myśli art. 531 § 1 KPK w zw. z art. 539f KPK.
Z uwagi na powołane wyżej stanowisko autora skargi, należy podkreślić, odsyłając także do argumentacji przedstawionej w uzasadnieniu powołanej uchwały z 22.5.2019 r., że postępowanie skargowe jest szczególnym rodzajem postępowania, w ramach którego Sąd Najwyższy uzyskał kompetencję do ingerencji w toczące się jeszcze przed sądem powszechnym postępowanie. Uprawnienie to ma w istocie charakter formalny, poza wypadkami niektórych uchybień wymienionych w art. 439 § 1 KPK, a tym samym prowadzi wyłącznie do ustalenia, przed którym z sądów, pierwszej instancji czy odwoławczym, ma się nadal toczyć postępowanie karne. Tak wąskie określenie podstaw skargowych, wynikające z treści przepisu art. 539a § 3 KPK, nie uzasadnia dokonywania szerszej kontroli skargowej, która w tej mierze zbliżałaby kontrolę tę do kontroli przeprowadzanej w wyniku wniesienia kasacji.
