Stan faktyczny
Na Łotwie doszło do wypadku drogowego, w którym uszkodzeniu uległy należące do K.S. i zarejestrowane w Polsce pojazd z naczepą. Ze względu na uszkodzenia pozostawały na parking aż do momentu odholowania do Polski. Koszty parkowania na Łotwie wyniosły 6020 zł., zaś koszty holowania do Polski – 32 860 zł. A.B., ubezpieczyciel sprawcy wypadku w zakresie ubezpieczenia OC, po skierowaniu doń przez K.S. żądania zwrotu tych kosztów wypłacił mu odszkodowanie w kwocie 4492,44 zł. z tytułu kosztów holowania na Łotwie. Natomiast A.B. odmówił wypłaty całego odszkodowania z tytułu kosztów parkowania na Łotwie oraz kosztów holowania poza terytorium łotewskim.
K.S. złożył do sądu w Łodzi, pozew o zasądzenie od A.B. zapłaty na jego rzecz kwoty z tytułu kosztów holowania poza Łotwę oraz parkowania na Łotwie. A.B. wskazał, że zgodnie z łotewskim prawem jest on zobowiązany do zwrotu kosztów holowania jedynie na terytorium łotewskim, a do zwrotu kosztów parkowania – jedynie w przypadku, gdy koszty parkowania miały związek z prowadzonym postępowaniem karnym lub innym postępowaniem.
Stanowisko TSUE
Przepis art. 3 akapit pierwszy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/103/WE z 16.9.2009 r. w sprawie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczania od takiej odpowiedzialności (Dz.Urz. UE L z 2009 r. Nr 263, s. 11) stanowi, że każde państwo członkowskie podejmuje stosowne środki w celu zapewnienia objęcia ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej odnoszącej się do ruchu pojazdów normalnie znajdujących się na jego terytorium. Ponadto, w art. 3 akapit drugi wyjaśniono, że zakres pokrycia szkód oraz warunki ubezpieczenia zostają ustalone w ramach środków określonych w akapicie pierwszym, zaś akapit ostatni tego przepisu stanowi, iż ww. ubezpieczenie obejmuje obligatoryjnie zarówno szkody majątkowe, jak i szkody na osobie.
Obowiązek objęcia ubezpieczeniem w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone w związku z ruchem pojazdów mechanicznych osobom trzecim jest zagadnieniem odrębnym od zakresu odszkodowań wypłacanych im z tytułu odpowiedzialności cywilnej ubezpieczonego. Trybunał wskazał pierwsza kwestia jest objęta gwarancją prawa UE, natomiast druga jest co do zasady regulowana przez prawo krajowe. Niemniej jednak przepisy krajowe regulujące kwestie odszkodowania z tytułu wypadków wynikających z ruchu pojazdów nie mogą pozbawiać przepisów unijnych skuteczności (wyrok TSUE z 23.10.2012 r., C‑300/10, Marques Almeida, Legalis).
Trybunał przypomniał, że dyrektywa 2009/103/WE dąży do zapewnienia ochrony poszkodowanych w wypadkach spowodowanych przez pojazdy, który to cel był stale realizowany i umacniany przez prawodawcę Unii (wyrok TSUE z 4.9.2018 r., C‑80/17, Juliana, Legalis). Trybunał wyjaśnił w tym względzie, że unijne uregulowanie w dziedzinie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów, którego część stanowi dyrektywa 2009/103/WE, zmierza, po pierwsze, do zapewnienia swobodnego przemieszczania się zarówno pojazdów normalnie przebywających na terytorium Unii, jak i znajdujących się w nich osób, oraz, po drugie, do zagwarantowania poszkodowanym w wypadkach spowodowanych przez te pojazdy możliwości korzystania z porównywalnego traktowania, niezależnie od miejsca na terytorium Unii, w którym doszło do wypadku (wyrok TSUE z 20.6.2019 r., C‑100/18, Línea Directa Aseguradora, Legalis).
W niniejszej sprawie chociaż sporny łotewski przepis przewiduje istniejący po stronie ubezpieczyciela obowiązek pokrycia kosztów holowania uszkodzonego pojazdu lub jego pozostałych części z miejsca wypadku drogowego do miejsca zamieszkania właściciela lub uprawnionego użytkownika, który prowadził pojazd w chwili wypadku drogowego, albo do miejsca naprawy, niemniej jednak to holowanie musi odbywać się na terytorium łotewskim.
Trybunał stwierdził, że przepisy państwa członkowskiego, takie jak sporne łotewskie, mogą prowadzić do sytuacji, w której osoba, której pojazd, zwykle znajdujący się na terytorium innego państwa członkowskiego, ponosi szkodę w następstwie wypadku, do którego doszło na terytorium tego pierwszego państwa członkowskiego i w odniesieniu do którego powstała odpowiedzialność cywilna za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdu zwykle znajdującego się na terytorium tego pierwszego państwa – otrzymuje od ubezpieczyciela tej odpowiedzialności cywilnej jedynie część odszkodowania za szkodę majątkową, jakie jest przewidziane w przypadku uszkodzonych pojazdów zwykle znajdujących się na terytorium tego pierwszego państwa. Ze względu na to, że takie przepisy przewidują jedynie pokrycie tych kosztów holowania, jakie zostały poniesione na terytorium tego państwa członkowskiego, koszty holowania poniesione przez podmiot znajdujący się w sytuacji takiej jak K.S. zostaną co najmniej w części wyłączone z pokrycia, w przypadku gdy pojazd ten jest holowany i naprawiany w państwie członkowskim, w którym podmiot ten ma miejsce zamieszkania czy też siedzibę. Natomiast w przypadku analogicznego wypadku, w którym poszkodowany ma miejsce zamieszkania czy też siedzibę w państwie członkowskim, w którym wypadek ten miał miejsce, uzyska on od ubezpieczyciela pełne pokrycie kosztów odholowania pojazdu do znajdującego się w tym państwie jego miejsca zamieszkania czy też naprawy pojazdu. Z jednolitej linii orzeczniczej Trybunału wynika, że przepis krajowy, który przewiduje rozróżnienie oparte na kryterium miejsca zamieszkania, wiąże się z ryzykiem działania ze szkodą głównie dla obywateli innych państw członkowskich w zakresie, w jakim nierezydentami są najczęściej cudzoziemcy (wyrok TSUE z 6.2.2014 r., C‑509/12, Navileme i Nautizende, Legalis). W ocenie TSUE przepisy, takie jak sporne łotewskie, ustanawiają dyskryminację poszkodowanych ze względu na państwo członkowskie ich miejsca zamieszkania czy też siedziby.
W ocenie TSUE ograniczenie objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem szkód wyrządzonych przez pojazdy mechaniczne nie może być uzasadnione jedynie w oparciu o państwo członkowskie miejsca zamieszkania czy też siedziby poszkodowanego. Trybunał zaznaczył, że to stwierdzenie pozostaje jednak bez uszczerbku dla przysługującego wszystkim państwom członkowskim uprawnienia do ograniczenia, niezwiązanego ze stosowaniem kryteriów związanych z jego terytorium, zwrotu kosztów holowania.
Jeśli chodzi o koszty parkowania, Trybunał uznał, że łotewskie przepisy – w zakresie, w jakim przewidują one pokrycie kosztów poniesionych „jeżeli w związku ze śledztwem w postępowaniu karnym lub z innego powodu” niezbędne jest pozostawienie pojazdu na parkingu – nie wprowadzają rozróżnienia pomiędzy podmiotami mającymi miejsce zamieszkania czy też siedzibę na Łotwie, czy też w innym państwie członkowskim. Trybunał wskazał, że do sądu odsyłającego należy jednak sprawdzenie, czy okoliczności rozpatrywane w postępowaniu głównym składają się na sytuację, w której parkowanie pojazdu należy uznać za „z innego powodu niezbędne” i czy rzeczywiście z tego względu nie dochodzi do odmiennego traktowania w zależności od miejsca zamieszkania czy też siedziby właściciela czy też posiadacza uszkodzonego pojazdu.
Reasumując TSUE orzekł, że art. 3 dyrektywy 2009/103/WE należy interpretować w taki sposób, iż:
- sprzeczny z nim jest przepis krajowy, zgodnie z którym obowiązkowe ubezpieczenie w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych obejmuje obligatoryjnie szkody w postaci poniesionych kosztów holowania uszkodzonego pojazdu jedynie w takim zakresie, w jakim holowanie to miało miejsce na terytorium tego państwa członkowskiego. Stwierdzenie to pozostaje jednak bez uszczerbku dla przysługującego temu państwu członkowskiemu uprawnienia do ograniczenia, niezwiązanego ze stosowaniem kryteriów związanych z jego terytorium, zwrotu kosztów holowania oraz
- nie jest z nim sprzeczny przepis krajowy, zgodnie z którym ubezpieczenie to obejmuje obligatoryjnie szkody w postaci poniesionych kosztów parkowania uszkodzonego pojazdu jedynie w takim zakresie, w jakim pozostawienie pojazdu na parkingu jest konieczne w związku ze śledztwem w postępowaniu karnym lub z innego powodu, pod warunkiem że to ograniczenie ochrony ubezpieczeniowej nie wiąże się z odmiennym traktowaniem w zależności od państwa członkowskiego miejsca zamieszkania czy też siedziby właściciela czy też posiadacza uszkodzonego pojazdu.
Należy zaznaczyć, że zgodnie z haską Konwencją o prawie właściwym dla wypadków drogowych z 1971 r., prawem właściwym dla rozstrzygnięcia jest prawo państwa, w którym nastąpił wypadek, a więc w niniejszej sprawie – łotewskie prawo.
Trybunał potwierdził, że w obecnym stanie prawa UE państwa członkowskie, co do zasady, zachowują swobodę w określaniu reguł odpowiedzialności cywilnej, zwłaszcza podlegających naprawie szkód wyrządzonych przez pojazdy mechaniczne, zakresu odszkodowania za te szkody i osób uprawnionych do tej naprawy (por. m.in. art. 822 KC oraz art. 34 ustawy z 22.5.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 854, dalej: UbezpObowU). Jednakże krajowe przepisy nie mogą nie mogą pozbawiać unijnych regulacji skuteczności (effet utile). Trybunał przyznał, że art. 3 akapit pierwszy dyrektywy 2009/103 nie przewiduje, że ubezpieczyciel pokryje szkody związane z OC w pełnym zakresie. Jednakże trafnie TSUE uznał, że prawo państwa członkowskiego przewidujące, że jeżeli miejsce zamieszkania czy też siedziby poszkodowanego znajduje się w państwie członkowskim innym niż to, w którym doszło do wypadku, wprowadza dyskryminacyjne traktowanie w zakresie pokrycia szkód przez ubezpieczyciela i w konsekwencji jest niezgodne z prawem Unii, a zwłaszcza art. 3 dyrektywy 2009/103/WE .
