Stan faktyczny
K. Plavec była zatrudniona w charakterze pracownika w kancelarii adwokackiej Jones Day we Frankfurcie nad Menem, gdzie odbywała praktykę u KI, austriackiego adwokata posiadającego status partnera w tej kancelarii. Zwróciła się ona do izby adwokackiej w Wiedniu (dalej: RAK) o wpisanie jej na listę aplikantów adwokackich oraz o wydanie dokumentu poświadczającego uprawnienie do ograniczonego reprezentowania przed sądem. K. Plavec mieszkała we Frankfurcie nad Menem, a jej dodatkowe miejsce zamieszkania było w Wiedniu. Jej praca dotyczyła wyłącznie prawa austriackiego. Jednakże RAK oddalił wniosek K. Plavec z uzasadnieniem, że jej praktyka nie odbywała się u adwokata prowadzącego działalność w Austrii.
Rozpatrujący te sprawę austriacki Sąd Najwyższy powziął wątpliwości czy art. 45 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, s. 47; dalej: TFUE) należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisom krajowym, tak jak austriackie rozporządzenie o adwokaturze (dalej: RAO), zgodnie z którymi warunkiem wpisu na listę austriackich aplikantów adwokackich jest obowiązkowo odbycie części praktyki w charakterze aplikanta adwokackiego u adwokata w Austrii, a jednocześnie dla tej części praktyki nie jest wystarczająca działalność u adwokata w innym państwie członkowskim Unii, nawet jeśli działalność ta jest tam wykonywana pod nadzorem adwokata uprawnionego do wykonywania zawodu w Austrii w zakresie austriackiego prawa?
Stanowisko TS
Trybunał potwierdził, że prawo Unii nie stoi na przeszkodzie temu, aby przepisy państwa członkowskiego uzależniały dostęp do zawodu adwokata od posiadania wiedzy i kwalifikacji uznanych za niezbędne, co może obejmować odbycie praktyki o określonym okresie. Jednakże te państwa powinny wykonywać swoje kompetencje w tej dziedzinie z poszanowaniem podstawowych swobód zagwarantowanych w TFUE, w tym uregulowanej w art. 45 TFUE.
Trybunał stwierdził, że uregulowania państwa członkowskiego, takie jak RAO, są objęte zakresem stosowania art. 45 TFUE, nawet jeśli regulują one praktykę stanowiącą część kształcenia umożliwiającego dostęp do zawodu adwokata, ponieważ zainteresowani prawnicy wykonują czynności aplikanta jako pracownicy otrzymujący wynagrodzenie. W niniejszym przypadku z akt sprawy wynika, że K. Plavec otrzymywała wynagrodzenie w trakcie praktyki odbywanej w kancelarii Jones Day.
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TS przepisy krajowe zabraniające pracownikom będącym obywatelami państwa członkowskiego opuszczenia ich państwa pochodzenia w celu skorzystania z prawa do swobodnego przemieszczania się lub przepisy krajowe zniechęcające ich do tego stanowią ograniczenie tej swobody, nawet jeżeli znajdują zastosowanie niezależnie od obywatelstwa zainteresowanych pracowników (wyrok TS z 11.7.2019 r., A, C-716/17, Legalis, pkt 17).
Trybunał uznał, że uregulowania państwa członkowskiego, takie jak RAO, które wymagają, aby określona część praktyki niezbędnej do wykonywania zawodu adwokata była odbywana u adwokata prowadzącego działalność w tym państwie członkowskim, stanowią ograniczenie swobody zagwarantowanej w art. 45 TFUE, ponieważ mogą zakłócać lub czynić mniej atrakcyjnym korzystanie z swobody przepływu pracowników, ograniczając tym obywatelom możliwość wykonywania przez nich działalności zawodowej w charakterze aplikanta adwokackiego u adwokata prowadzącego działalność w innym państwie członkowskim.
Trybunał przypomniał, że takie ograniczenie swobody przepływu może być dopuszczone jedynie pod warunkiem, że po pierwsze, jest uzasadnione nadrzędnym względem interesu ogólnego, i po drugie, jest zgodne z zasadą proporcjonalności, co oznacza, że musi być odpowiednie do zagwarantowania w sposób spójny i konsekwentny realizacji zamierzonego celu i nie może wykraczać poza to, co jest niezbędne do jego osiągnięcia (wyrok TS z 17.12.2020 r., Onofrei, C-218/19, Legalis, pkt 32). Sąd odsyłający zauważa, że RAO realizują cele w postaci ochrony odbiorców usług prawnych i prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości. Jednakże TS podkreślił, że skoro warunek, zgodnie z którym prawnik powinien odbyć określoną część praktyki u adwokata prowadzącego działalność w danym państwie członkowskim, ma na celu zapewnienie, aby adwokat zdobył zadowalające doświadczenie w praktyce prawa krajowego oraz w kontaktach z austriackimi organami i sądami, aby zagwarantować realizację celów ochrony odbiorców usług prawnych i należyte sprawowanie wymiaru sprawiedliwości, do których dążą RAO, warunek ów wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tych celów.
Trybunał stwierdził w pierwszej kolejności, że nie można domniemywać w sposób ogólny, iż prawnik odbywający praktykę u adwokata wpisanego na listę adwokatów w Austrii, lecz prowadzącego działalność w innym państwie członkowskim, nie może uzyskać odpowiedniego kształcenia ani zdobyć wystarczającego doświadczenia w zakresie praktyki prawa austriackiego równoważnych z tymi, jakie zdobyłby prawnik odbywający praktykę w Austrii. W tych warunkach obowiązek przedstawienia wystarczających dowodów na to, że czynności wykonywane w ramach takiej praktyki mogą zapewnić kształcenie i doświadczenie równoważne z tymi, jakie zapewnia praktyka odbywana u adwokata prowadzącego działalność w Austrii, wydaje się odpowiedni do zagwarantowania, że cele tej praktyki zostaną rzeczywiście zrealizowane.
W drugiej kolejności, w ramach uregulowań takich jak RAO, właściwe organy są w stanie przeprowadzić skuteczne kontrole warunków przebiegu praktyki. Przede wszystkim mogą one, jeśli uznają to za użyteczne w świetle informacji, którymi dysponują, wezwać aplikanta adwokackiego i jego patrona do przedstawienia wyjaśnień co do przebiegu praktyki, w razie potrzeby nakazując przerwanie tej praktyki lub odmawiając jej uwzględnienia w przypadku odmowy odpowiedzi na to wezwanie. Następnie, zważywszy, że w sytuacji wskazanej przez sąd odsyłający zarówno aplikant adwokacki, jak i patron są wpisani na listę adwokatów państwa członkowskiego, któremu podlega kształcenie do zawodu adwokata, samorządy zawodowe są zazwyczaj właściwe do nakładania na nich sankcji dyscyplinarnych, jeżeli usiłują oni wprowadzić w błąd właściwe organy co do treści praktyki lub nie zastosować się do środków kontroli wprowadzonych w celu upewnienia się co do prawidłowego przebiegu tej praktyki.
Trybunał orzekł, że art. 45 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie uregulowaniom państwa członkowskiego wymagającym odbycia określonej części praktyki, która jest niezbędna do wykonywania zawodu adwokata i w trakcie której aplikant adwokacki posiada określone uprawnienia do reprezentowania przed sądami tego państwa, u adwokata prowadzącego działalność w tym państwie, wykluczając możliwość jej odbycia u adwokata prowadzącego działalność w innym państwie członkowskim, mimo że ten adwokat jest wpisany na listę adwokatów pierwszego państwa, a czynności wykonywane w ramach tej praktyki dotyczą prawa tego pierwszego państwa, i nie pozwalając tym samym zainteresowanym prawnikom na odbycie tej części owej praktyki w innym państwie członkowskim, chyba że udowodnią oni właściwym organom krajowym, iż odbywana praktyka może zapewnić im kształcenie i doświadczenie równoważne z tymi, jakie zapewnia im praktyka u adwokata prowadzącego działalność w pierwszym państwie.
Komentarz
Ważny wyrok dla aplikantów adwokackich i radcowskich w zakresie uprawnienia do transgranicznej mobilność dla aplikantów adwokackich. Z niniejszego wyroku wynika bowiem, że przepisy państwa członkowskiego przewidujące, że część okresu kształcenia zawodowego kandydata do wykonywania zawodu adwokata musi odbyć się na terytorium krajowym, są niezgodne z unijną swobodą przepływu pracowników.
Należy przypomnieć, że państwa członkowskie zachowują autonomię określenia warunków dostępu do zawodu adwokata, w tym aplikacji (por. art. 76 PrAdw i art. 32 RadPrU), jednakże wykonując tę kompetencję musza przestrzegać prawa UE, w tym art. 45 TFUE. Trybunał przeprowadzając interpretację zawartą w niniejszym wyroku wyszedł bowiem z założenia, że aplikanci szkoląc się wykonują czynności jako pracownicy otrzymujący wynagrodzenie.
Niniejszy wyrok ma również zastosowanie w Polsce do aplikacji radcowskiej.
Wyrok TS z 3.4.2025 r., Jones Day, C-807/23
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
