Bezczynność organu
W skardze skarżąca zarzuciła Wojewodzie przekroczenie ustawowych terminów rozpoznania sprawy, zainicjowanej wnioskiem strony o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego na 2 małoletnich dzieci, na okres zasiłkowy 2019-2021 r.
W uzasadnieniu skargi strona podniosła, że w 8.2019 r. złożyła wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego na małoletnie dzieci. Wniosek został złożony elektronicznie do MOPS i został następnie niezwłocznie przekazany do Urzędu Wojewódzkiego. Strona wciąż oczekuje na rozpoznanie wniosku. Skarżąca dodała, że wniesione przez nią ponaglenia nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Z tych powodów strona wniosła o zobowiązanie Wojewody do załatwienia sprawy w terminie miesięcznym oraz o zasądzenie od strony przeciwnej kosztów postępowania według norm przepisanych
W odpowiedzi na skargę Wojewoda wniósł o jej oddalenie. Wskazał, że niezwłocznie po otrzymaniu skargi podjął kroki niezbędne do pozytywnego załatwienia wniosku. W oparciu o przekazane wraz z wnioskiem dokumenty w 10.2020 r. wydana została informacja rozstrzygająca o uprawnieniu wnioskodawczyni do świadczenia wychowawczego na wskazane we wniosku dzieci.
Wojewoda zwrócił także uwagę na ogromne obciążenie ilością załatwianych spraw, wynikające m.in. z wprowadzonych zmian w zakresie organizacji rozpatrywania spraw dotyczących świadczeń rodzinnych i wychowawczych, w których mają zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
WSA we Wrocławiu po rozpoznaniu sprawy ze skargi skarżącej na bezczynność Wojewody w przedmiocie ustalenia prawa do świadczenia wychowawczego za okres zasiłkowy 2019/2021 stwierdził m.in., że Wojewoda dopuścił się bezczynności w rozpoznaniu wniosku strony, a bezczynność ta miała miejsce z rażącym naruszeniem prawa.
Stanowisko WSA
Uwzględniając skargę na bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania sąd orzeka na podstawie art. 149 § 1 ustawy z 25.7.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 137, dalej: PostAdmU), zgodnie z którym: zobowiązuje organ do wydania w określonym terminie aktu, interpretacji albo do dokonania czynności (pkt 1), zobowiązuje organ do stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa (pkt 2) oraz stwierdza, że organ dopuścił się przewlekłego prowadzenia postępowania (pkt 3). Stosownie do art. 149 § 1a PostAdmU sąd jednocześnie stwierdza, czy bezczynność organu lub przewlekłe prowadzenie postępowania miało miejsce z rażącym naruszeniem prawa. W myśl art. 149 § 2 PostAdmU sąd, w przypadku o którym mowa w § 1, może ponadto orzec z urzędu albo na wniosek strony o wymierzeniu organowi grzywny w wysokości określonej w art. 154 § 6 lub o przyznaniu od organu na rzecz skarżącego sumy pieniężnej do wysokości połowy kwoty określonej w art. 154 § 6 PostAdmU.
W świetle art. 53 § 2b PostAdmU, skargę na bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania można wnieść w każdym czasie po wniesieniu ponaglenia do właściwego organu. Stosownie bowiem do art. 37 § 1 KPA, stronie służy prawo do wniesienia ponaglenia, jeżeli: 1) nie załatwiono sprawy w terminie określonym w art. 35 lub przepisach szczególnych ani w terminie wskazanym zgodnie z art. 36 § 1 (bezczynność); 2) postępowanie jest prowadzone dłużej niż jest to niezbędne do załatwienia sprawy (przewlekłość).
Materialnoprawną oraz procesową podstawą kontrolowanego obecnie postępowania administracyjnego są przepisy ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci. W myśl art. 11 ust. 1 ustawy z 11.2.2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2407 ze zm., dalej: PomWychDzU) wojewoda właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie wychowawcze: pełni funkcję instytucji właściwej w związku z udziałem RP w koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w przypadku przemieszczania się osób w granicach UE i EOG i Konfederacji S. oraz wydaje rozstrzygnięcia, w tym decyzje, oraz przekazuje informację, o której mowa w art. 13a ust. 2, w sprawach świadczenia wychowawczego realizowanego w związku z koordynacją systemów zabezpieczenia społecznego. Stosownie natomiast do art. 16 ust. 1 PomWychDzU, w przypadku gdy osoba uprawniona do świadczenia wychowawczego lub członek rodziny tej osoby przebywa poza granicami Rzeczypospolitej w państwie, w którym mają zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, organ właściwy przekazuje wniosek wraz z dokumentami wojewodzie. W tym przypadku wojewoda ustala, czy w przekazanej sprawie mają zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (art. 16 ust. 4 PomWychDzU).
Powyższe jest o tyle istotne, że ustalenie występowania koordynacji przez Wojewodę miało wpływ na finalne rozpatrzenie podania skarżącej o przyznanie wnioskowanego świadczenia wychowawczego. Powołane przepisy art. 11 i art. 16 PomWychDzU nie określają szczególnego trybu postępowania, a zatem w sprawach wydawanych na podstawie tych przepisów zastosowanie mają ogólne zasady KPA, dotyczy to w szczególności terminów załatwiania spraw, określonych w art. 35 KPA, co wynika wprost z art. 28 PomWychDzU.
Z bezczynnością organu mamy do czynienia wówczas, gdy – w ustalonym przepisami terminie – organ nie podjął żadnych czynności w sprawie lub wprawdzie prowadził postępowanie, ale – mimo istnienia ustawowego obowiązku – nie zakończył go wydaniem w terminie decyzji, postanowienia lub innego aktu, albo nie podjął stosownej czynności materialnej. Dla oceny zasadności skargi na bezczynność nie ma przy tym znaczenia okoliczność, z jakich powodów określony akt nie został podjęty lub czynność dokonana, a w szczególności, czy bezczynność została spowodowana zawinionym albo też niezawinionym opóźnieniem organu, czy też wiąże się z jego przeświadczeniem, że stosowny akt lub czynność w ogóle nie powinny zostać podjęte.
W ocenie Sądu, w realiach rozpoznawanej sprawy wystąpiła tak rozumiana bezczynność. Wniosek strony o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego na dwoje dzieci wpłynął do Urzędu Wojewódzkiego we 9.2019 r. Dopiero w 10.2020 r., tj. już po wniesieniu skargi, Wojewoda sporządził informację o przyznaniu stronie wnioskowanego przez nią świadczenia wychowawczego na dwoje dzieci.
Przedstawione okoliczności uprawniały Sąd do stwierdzenia, że organ przekroczył wynikający z art. 35 KPA 2-miesięczny termin do załatwienia sprawy, o czym dodatkowo nie zawiadomił strony, jak też nie wskazał nowego terminu załatwienia sprawy. W sprawie bez wątpienia doszło do naruszenia art. 35 KPA, ale również, i art. 36 KPA, a także zasad postępowania sformułowanych w art. 8 oraz art. 12 § 1 KPA W świetle zaistniałych okoliczności Sąd stwierdził więc, że organ dopuścił się bezczynności w prowadzonym postępowaniu (art. 149 § 1 pkt 3 PostAdmU).
Biorąc pod uwagę zarówno czas trwania postępowania, jak i opisaną wyżej postawę organu (a więc nie tylko niezałatwienie przez tak długi okres sprawy z wniosku strony). Sąd uznał, że bezczynność organu w prowadzonym postępowaniu miała miejsce z rażącym naruszeniem prawa, przez które należy rozumieć oczywiste naruszenie obowiązku wynikającego z przepisów prawa (art. 149 § 1a PostAdmU). Stwierdzona bezczynność wynikała wyłącznie z postawy (zaniechań) organu i że do zaistniałej sytuacji nie przyczyniła się strona skarżąca. Należy wskazać, że w orzecznictwie sądów administracyjnych akcentuje się, że rażącym naruszeniem prawa będzie stan, w którym – bez żadnych wątpliwości i wahań – można stwierdzić, że naruszono prawo w sposób oczywisty. Kwalifikacja naruszenia jako rażącego musi posiadać pewne dodatkowe cechy w stosunku do stanu określanego jako zwykłe naruszenie. Dla uznania rażącego naruszenia prawa nie jest wystarczające samo przekroczenie przez organ ustawowych obowiązków, czyli także terminów załatwienia sprawy. Wspomniane przekroczenie musi być znaczne i niezaprzeczalne. Ponadto, rażące opóźnienie w podejmowanych przez organ czynnościach musi być w oczywisty sposób pozbawione jakiegokolwiek racjonalnego uzasadnienia.
Sytuacja, w której strona czeka tak długo, jak w rozpoznawanej sprawie, na rozstrzygnięcie organu administracji publicznej nie da się pogodzić z regułami demokratycznego państwa prawa i jednoznacznie wskazuje na rażące naruszenie prawa. Zachowanie organu nie zasługuje na aprobatę i w sposób oczywisty podważa zaufanie jednostki do organów administracji publicznej. Nie mogą stanowić dostatecznego usprawiedliwienia tłumaczenia organu, że liczba wniosków o świadczenia jest bardzo duża. Właściwa organizacja zadań i zapewnienie odpowiedniej kadry należy bowiem do zadań publicznych, które nie mogą być realizowane ze szkodą dla jednostki.
W orzeczeniu Sąd wskazał w jakich sytuacjach mamy do czynienia z rażącym naruszeniem prawa przy rozpoznaniu sprawy. Taką sytuacją jest m.in. udzielenie wnioskodawcy żądanej informacji – na podstawie danych, którymi organ dysponuje – po upływie ponad 1 roku od dnia złożenia wniosku. Nie mają przy tym znaczenia okoliczności związane z trudnościami organizacyjnymi organu i małą ilością pracowników. Takie (nie)działanie organu godzi w zasadę demokratycznego państwa prawa.
