• Projekt porządkuje fundamenty systemu poprzez wprowadzenie nowych definicji ustawowych (m.in. deinstytucjonalizacji, streetworkingu, kręgów wsparcia) oraz aktualizację definicji pracy socjalnej, aby dostosować przepisy do współczesnych standardów świadczenia usług społecznych.
  • Przewidziano systemowe wzmocnienie mieszkalnictwa wspomaganego i treningowego oraz rozwój środowiskowych form wsparcia jako realnej alternatywy wobec instytucji całodobowych, wraz z uregulowaniem odpłatności za pobyt w domach pomocy społecznej.
  • Projekt tworzy ramy koordynacji i cyfryzacji – porządkuje planowanie strategiczne, doprecyzowuje role Ośrodków Pomocy Społecznej, Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie, Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej i wojewodów, rozbudowuje podstawy prawne wymiany informacji i monitoringu jakości, a także wzmacnia wsparcie dla kadr (superwizja, szkolenia z bezpieczeństwa osobistego).

Opis projektowanych zmian

Potrzeba kompleksowej reformy

U podstaw inicjatywy leży stwierdzenie, że dotychczasowe, fragmentaryczne i rozproszone nowelizacje nie zapewniają pełnej realizacji celu określonego w art. 2 ust. 1 ustawy z 12.3.2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 1214), zgodnie z którym system ma „umożliwiać osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać samodzielnie”. Obok świadczeń pieniężnych i niepieniężnych istotą wsparcia pozostaje praca socjalna – pomoc w odzyskaniu lub wzmocnieniu zdolności do funkcjonowania społecznego.

Konieczność zmian została zidentyfikowana w toku prac Zespołu do spraw reformy systemu pomocy społecznej. Wnioski Zespołu, jak i postulaty strony społecznej, samorządów i środowisk zawodów pomocowych, wskazują na luki systemowe i nieefektywność w obszarach deinstytucjonalizacji, dostępności usług i świadczeń, mieszkalnictwa wspomaganego, sytuacji kadr oraz monitoringu jakości.

Projekt wpisuje się w realizację działań przewidzianych w Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021–2030, w tym m.in.: I.3.1 (deinstytucjonalizacja), I.3.4 (mieszkalnictwo wspomagane), I.3.6 (środowiskowe domy samopomocy), I.3.7 (kręgi wsparcia), I.4.1 (przeciwdziałanie przemocy), I.4.3 (monitorowanie sytuacji mieszkańców instytucji oraz odbiorców usług), VIII.1.6 (rola RPO jako niezależnego organu monitorującego wdrażanie Konwencji), VIII.2.3 (spójne planowanie polityki społecznej), VIII.3.2 (monitorowanie sytuacji osób z niepełnosprawnościami).

Nowe definicje i spójność terminologiczna

Projekt przewiduje wprowadzenie definicji kluczowych dla praktyki:

  • deinstytucjonalizacji – jako kierunkowej zmiany polegającej na odchodzeniu od opieki instytucjonalnej na rzecz wsparcia środowiskowego;
  • osoby w kryzysie bezdomności i osoby wymagającej wsparcia w codziennym funkcjonowaniu – celem precyzyjnego adresowania usług;
  • kręgów wsparcia – sieci naturalnych i zinstytucjonalizowanych relacji wspierających;
  • streetworkingu – z określeniem standardów świadczenia tej formy pracy w środowisku.

Równolegle aktualizowana jest definicja pracy socjalnej, aby odzwierciedlić współczesne metody i standardy, a także rosnący nacisk na partycypację osoby/rodziny w projektowaniu i realizacji wsparcia. Celem tych zmian jest ujednolicenie praktyki w skali kraju, zwiększenie przewidywalności działań i ograniczenie rozbieżności interpretacyjnych.

Beck Akademia - praktyczne szkolenia online - sprawdź aktualny harmonogram Sprawdź

Strategiczne planowanie i koordynacja usług społecznych

Projekt porządkuje zasady opracowywania strategii polityki społecznej oraz lokalnych planów rozwoju usług społecznych i deinstytucjonalizacji. Wyraźnie doprecyzowuje role:

  • Ośrodków Pomocy Społecznej, Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie i Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej – na etapie diagnozy, planowania, realizacji i ewaluacji;
  • wojewodów – w zakresie prowadzenia rejestrów i nadzoru nad przestrzeganiem praw osób korzystających z usług (w tym monitoringu jakości).

W efekcie uzyskuje się spójny łańcuch odpowiedzialności od poziomu lokalnego po regionalny i rządowy, z naciskiem na koordynację międzyinstytucjonalną i monitoring efektów – co ma umożliwić lepsze dopasowanie form wsparcia do zróżnicowanych potrzeb odbiorców.

Mieszkalnictwo wspomagane i treningowe – wzmocnienie i rozwój

Projekt przewiduje szerokie uporządkowanie i rozwój rozwiązań w zakresie mieszkań wspomaganych i treningowych. W szczególności:

  • zniesienie ograniczeń wobec osób wymagających całodobowego wsparcia;
  • określenie charakteru mieszkań (krótkoterminowe i długoterminowe);
  • umożliwienie prowadzenia mieszkań przez organizacje pozarządowe;
  • dopuszczenie umów najmu i tworzenia zespołów mieszkań;
  • połączenie prowadzonego przez wojewodę rejestru i listy – dla większej przejrzystości i dostępności oferty.

Intencją jest nadanie mieszkalnictwu wspomaganemu realnego waloru alternatywy wobec umieszczenia w instytucji całodobowej, zgodnie z kierunkiem deinstytucjonalizacji i indywidualizacji usług.

Rozwój środowiskowych form wsparcia i zasady dla instytucji całodobowych

Projekt promuje alternatywne, zindywidualizowane formy wsparcia środowiskowego, których wykorzystanie powinno poprzedzać skierowanie do domu pomocy społecznej (dalej: DPS). W tym kontekście:

  • uregulowano streetworking – zarówno co do standardów, jak i zakresu uprawnień i obowiązków;
  • doprecyzowano zasady odpłatności za pobyt osób bliskich w DPS: określając kolejność podmiotów zobowiązanych do wnoszenia opłat oraz przesłanki zwolnienia;
  • poszerzono katalog osób zobowiązanych do odpłatności o osoby, które zostały obdarowane nieruchomością w zamian za opiekę (np. w drodze umowy dożywocia).

Wzmocnieniu ulega również nadzór wojewodów, którzy – poza dotychczasowym zakresem – obejmą kontrolą przestrzeganie praw człowieka oraz jakość świadczonych usług w DPS.

Wsparcie kadr systemu pomocy społecznej

Projekt porządkuje rozwiązania dotyczące ścieżek awansu zawodowego oraz wzmacnia dostęp do superwizji jako narzędzia rozwoju kompetencji zawodowych. Zakłada także systemowe szkolenia – w tym szkolenia podnoszące poziom bezpieczeństwa osobistego przy wykonywaniu czynności zawodowych przez pracowników socjalnych. Wprowadzane standardy mają charakter minimalny (powszechny), by zredukować terytorialne różnice w możliwościach rozwoju kadr.

Uproszczenie procedur i zwiększenie dostępności świadczeń

W obszarze procedur administracyjnych projekt przewiduje:

  • uproszczenie wybranych trybów – m.in. wprowadzenie wniosku i oświadczeń w miejsce rodzinnego wywiadu środowiskowego przy kierowaniu do niektórych form wsparcia;
  • rozszerzenie przesłanek udzielania pomocy, obejmując także uzależnienia behawioralne inne niż alkoholizm i narkomania;
  • doprecyzowanie zasad zlecania zadań publicznych z zakresu pomocy społecznej;
  • dodanie nowych celów zasiłku celowego;
  • zmiany dotyczące indywidualnych programów integracyjnych.

Celem jest zniesienie barier w dostępie do świadczeń i usług, przy jednoczesnym zachowaniu wymogów rzetelności postępowania i adekwatności przyznawanego wsparcia.

Finansowanie, informacja i cyfryzacja

Projekt doprecyzowuje wykorzystanie dotacji celowych, w tym na wynagrodzenia w ośrodkach pomocy społecznej, które realizują zadania na styku zdrowia i pomocy społecznej. Rozszerza też obowiązki informacyjne instytucji publicznych wobec kadr pomocy społecznej – w celu poprawy dostępu do świadczeń, bezpieczeństwa odbiorców oraz koordynacji wsparcia.

Szczególnie istotne są podstawy prawne dla cyfryzacji: projekt przewiduje spójny system wymiany informacji niezbędnych w pomocy społecznej, uporządkowanie publikacji danych jednostkowych instytucji oraz rozwiązania usprawniające przepływ informacji między podmiotami publicznymi. Ma to umożliwić monitorowanie jakości usług oraz szybsze reagowanie na potrzeby odbiorców.

Brak realnych alternatyw dla działań legislacyjnych

Z przeprowadzonych analiz wynika, że alternatywne działania pozalegislacyjne nie pozwolą osiągnąć zakładanych celów reformy. Nowe rozwiązania ustawowe są niezbędne, aby zapewnić spójność systemu, wyeliminować luki i skutecznie wdrożyć deinstytucjonalizację oraz mieszkalnictwo wspomagane, a także wzmocnić monitoring jakości i koordynację między instytucjami.

Etap legislacyjny i wejście w życie

Projekt ustawy o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz niektórych innych ustaw został opublikowany w Wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów, z planowanym przyjęciem przez Radę Ministrów w IV kwartale 2025 r.

Wszystkie aktualności n.ius® po zalogowaniu. Nie posiadasz dostępu? Kup online, korzystaj od razu! Sprawdź

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →