Stan faktyczny
W związku z grożącą upadłością portugalskiego banku (dalej: BES), portugalski bank centralny będący organem nadzoru (dalej: BP) utworzył bank pomostowy (dalej: NB) i przeniósł na niego w 2014 r. wszystkie stabilne obszary działalności BES. Natomiast tzw. toksyczne zobowiązania pozostawiono w majątku BES.
VR dokonała inwestycji za pośrednictwem hiszpańskiego oddziału BES. Od sierpnia 2014 r. stosunki umowne były kontynuowane przez hiszpański oddział NB. VR wniosła przeciwko NB Hiszpania powództwa o stwierdzenie nieważności odnośnej umowy ze względu na nienależyte doradztwo ze strony BES w momencie dokonywania inwestycji. Po wniesieniu tego powództwa przez decyzjami z grudnia 2015 r. BP postanowił dokonać przeniesienia zwrotnego z mocą wsteczną na BES określonych zobowiązań, w tym również zobowiązania BES w związku z zawarciem umowy inwestycyjnej VR. Hiszpański sąd powziął wątpliwości, czy w świetle dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/24/WE z 4.4.2001 r. w sprawie reorganizacji i likwidacji instytucji kredytowych (Dz.Urz. UE L z 2001 r. Nr 125, s. 15; dalej: ReorgInstKredytD) hiszpańskie sądy powinny automatycznie uznać tę decyzję, jeśli powoduje ona oddalenie powództwa VR.
Stanowisko TSUE
Wyjątek od stosowania lex concursus
Trybunał wskazał, że z art. 3 ust. 2 dyrektywy 2001/24/WE wynika, iż zasadniczo środki służące reorganizacji instytucji kredytowych oraz ich skutki podlegają lex concursus (wyrok TSUE z 24.10.2013 r., C‑85/12, LBI, Legalis). Trybunał wskazał, że w drodze wyjątku od stosowania tej art. 32 ReorgInstKredytD stanowi, że skutki środków służących reorganizacji dla toczącej się sprawy sądowej dotyczącej aktywów lub praw, których pozbawiono instytucję kredytową, podlegają wyłącznie prawu państwa członkowskiego, w którym toczy się dana sprawa (wyrok LBI, pkt 51, 52). Trybunał podkreślił, że z treści art. 32 ReorgInstKredytD wynika, iż zastosowanie przewidzianego w nim wyjątku wymaga spełnienia trzech kumulatywnych przesłanek. Po pierwsze, muszą to być środki służące reorganizacji w rozumieniu art. 2 ReorgInstKredytD, co ma miejsce w niniejszym przypadku, ponieważ decyzje z grudnia 2015 r. mają na celu zachowanie lub przywrócenie sytuacji finansowej instytucji kredytowej.
Po drugie, musi istnieć postępowanie w toku. W niniejszej sprawie postępowanie, wytoczone przez VR przeciwko NB, w zakresie, w jakim dotyczy powództwa o stwierdzenie nieważności lub, tytułem ewentualnym, powództwa w przedmiocie rozwiązania umowy sprzedaży akcji, zdaniem TSUE, należy uznać za postępowanie co do istoty, a ponadto decyzje z grudnia 2015 r. zostały wydane po wszczęciu postępowania zainicjowanego pozwem VR w lutym 2015 r., a zatem w chwili, w której postępowanie to było już w toku.
Po trzecie, tocząca się sprawa musi dotyczyć „aktywów lub praw, których pozbawiono instytucję kredytową”. Rzecznik generalna wskazał w pkt 38 opinii, że niektóre wersje językowe art. 32 ReorgInstKredytD są sformułowane w sposób sugerujący, że przesłanka ta dotyczy jedynie aktywów, ale w innych wersjach przepis ten jest sformułowany szerzej. Uwzględniając ogólną systematykę i celu ReorgInstKredytD TSUE uznał, że art. 32 ReorgInstKredytD powinien mieć zastosowanie do toczącego się postępowania dotyczącego jednego lub kilku składników majątkowych instytucji kredytowej, należących zarówno do aktywów, jak i pasywów, będących przedmiotem podjętych środków służących reorganizacji (wyrok TSUE z 6.6.2018 r., C‑250/17, Tarragó da Silveira, Legalis). W niniejszej sprawie toczące się postępowanie dotyczy zobowiązania warunkowego związanego z zawarciem umowy sprzedaży akcji, stanowiącego pozycję pasywów majątku BES Hiszpania, który był przedmiotem środków służących reorganizacji przyjętych przez BP w sierpniu 2014 r. i którego BES Hiszpania został pozbawiony w rozumieniu art. 32 ReorgInstKredytD, ponieważ środek ten został zmieniony z mocą wsteczną decyzjami z grudnia 2015 r. W konsekwencji TSUE uznał, że trzy kumulatywne przesłanki ustanowione w art. 32 zostały w postępowaniu głównym spełnione.
Skutki środków służących reorganizacji
Trybunał stwierdził, że art. 3 ust. 2 i art. 32 ReorgInstKredytD wynika, iż skutkami, zarówno proceduralnymi, jak i materialnymi, środka służącego reorganizacji dla toczącego się postępowania sądowego, co do istoty, są wyłącznie skutki określone przez prawo państwa członkowskiego, w którym toczy się to postępowanie. W ocenie TSUE powyższa wykładnia jest zgodna z zasadą pewności prawa oraz prawem do skutecznej ochrony sądowej.
Trybunał stwierdził, że powództwo wniesione przez VR do sądów hiszpańskich jest w szczególności oparte na prawie zagwarantowanym przez prawo UE, na podstawie art. 47 ak. 1 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (2012/C 326/02) (Dz.Urz.UE C z 2012 r. poz. 326. s. 391; dalej: KPP) w zakresie, w jakim podnosi ona, że do celów tego powództwa nie można powoływać się na uznanie skutków środków służących reorganizacji, jeżeli takie uznanie narusza przepisy dyrektywy 2001/24/WE odnoszące się do tej kwestii.
W chwili, gdy VR wniosła powództwo przeciwko NB, decyzje z grudnia 2015 r. nie zostały jeszcze wydane. Zatem VR słusznie wystąpiła z powództwem przeciwko NB Hiszpania, który w tamtym czasie był stroną posiadającą legitymację bierną z tytułu zobowiązania związanego z zawarciem z VR umowy sprzedaży akcji. VR nie mogła bowiem pozwać w tamtym czasie BES Hiszpania, ponieważ decyzja z sierpnia 2014 r. przeniosła to zobowiązanie z BES na NB.
Trybunał podkreślił, że decyzje z grudnia 2015 r., które zmieniły z mocą wsteczną decyzję z sierpnia 2014 r., a w szczególności przypisanie zobowiązania związanego z zawarciem z VR umowy sprzedaży akcji, zostały wydane w kontekście toczącego się postępowania sądowego, które zostało wszczęte w celu stwierdzenia tego zobowiązania.
Trybunał orzekł, że art. 3 ust. 2 i art. 32 ReorgInstKredytD rozpatrywane w świetle zasady pewności prawa i art. 47 ak. 1 KPP należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uznaniu – bez dodatkowych warunków, w sądowym postępowaniu co istoty sprawy toczącym się w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie pochodzenia i dotyczącym zobowiązania, którego instytucję kredytową pozbawiono na mocy podjętego w tym drugim państwie środka służącego reorganizacji – skutków drugiego środka służącego reorganizacji, mającego na celu przeniesienie zwrotne tego zobowiązania na instytucję kredytową z mocą wsteczną od dnia przypadającego przed wszczęciem tego postępowania, jeżeli skutkiem tego uznania jest pozbawienie z mocą wsteczną instytucji kredytowej, na którą przeniesiono zobowiązanie na mocy pierwszego środka, legitymacji biernej w toczącym się postępowaniu, co podważa orzeczenia sądowe wydane już na korzyść strony powodowej w ramach tego postępowania.
Rozpatrywana przez TSUE sprawa dotyczyła bardzo kontrowersyjnej kwestii, a mianowicie kwestionowania przez sąd krajowy ważności obowiązku bezwarunkowego uznawania środków służących restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w świetle ReorgInstKredytD. Dyrektywa ta stosuje zasadę kontroli kraju pochodzenia (art. 3 ust. 2). Oznacza to, że prawo kraju UE, w którym upadła instytucja kredytowa ma swoją siedzibę, stosuje się do całego postępowania upadłościowego. Natomiast w ocenie hiszpańskiego Sądu Najwyższego taki skutek stosowany w każdym przypadku mógłby stanowić naruszenie zasad skutecznej ochrony sądowej i pewności prawa.
W niniejszym wyroku Trybunał dokonał wykładni art. 32 ReorgInstKredytD, w którym uregulowano wyjątek od powyższej zasady lex concursus. Stosowanie przewidzianego w tym przepisie prawa państwa członkowskiego, w którym toczy się dana sprawa wymaga spełnienia trzech kumulatywnych przesłanek, które TSUE szczegółowo analizuje w uzasadnianiu niniejszego wyroku.
W świetle dotychczasowego orzecznictwa TSUE nie budzi wątpliwości, że środek służący reorganizacji przyjęty przez właściwy organ publiczny państwa członkowskiego pochodzenia może wywoływać skutki retroaktywne. Jednakże ze stanowiska Trybunału zawartego w niniejszym wyroku wynika, że TSUE dopuszcza sytuacje, w których merytoryczne zmiany, wprowadzone takim środkiem (tak jak w niniejszej sprawie w decyzji z grudnia 2015 r.), nie powinny być uznane w toczących się postępowaniach sądowych wszczętych przed jego wydaniem, ponieważ podważyłoby to orzeczenia wydane już przez sąd krajowy na korzyść klienta. W niniejszej sprawie nie ulega wątpliwości, że celem decyzji z grudnia 2015 r. było właśnie spowodowanie bezskuteczności wcześniejszego orzeczenia hiszpańskiego sądu wydanego na korzyść klienta. Tymczasem uznanie, że środki służące reorganizacji podjęte przez właściwy organ państwa członkowskiego pochodzenia po wniesieniu takiego powództwa i po wydaniu takiego wyroku, powodujące zmianę z mocą wsteczną ram prawnych istotnych dla rozstrzygnięcia sporu leżącego u podstaw tego pozwu, a nawet bezpośrednio sytuacji prawnej będącej przedmiotem tego sporu, miałyby skłonić sąd, przed który wniesiono pozew, do jego oddalenia, w ocenie TS, stanowiłoby to ograniczenie prawa do skutecznego środka prawnego w rozumieniu art. 47 ak. 1 KPP. Z komentowanego wyroku wynika, że dotyczy to również przypadku, w którym takie środki nie są same w sobie niezgodne z ReorgInstKredytD.
