Stan faktyczny

W 2011 r. OE (włoski obywatel) i VY (niemiecka obywatelka) zawarli związek małżeński w Dublinie (Irlandia). Od sierpnia 2019 r. OE mieszkał sam w Austrii. W lutym 2020 r. OE wniósł do austriackiego sądu pozew o rozwiązanie małżeństwa z VY. Sąd odrzucił pozew, uznając, że nie posiada jurysdykcji do jego rozpoznania.

Pytanie prejudycjalne

Czy ustanowiona w art. 18 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, s. 47; dalej: TFUE) zasada niedyskryminacji ze względu na przynależność państwową stoi na przeszkodzie temu, aby jurysdykcja sądu państwa członkowskiego pobytu, taka, jak przewidziana w art. 3 ust. 1 lit. a) tiret szóste rozporządzenia Rady (WE) 2201/2003 z 27.11.2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) Nr 1347/2000 (Dz.Urz. UE L z 2003 r. Nr 338, s. 1), była uzależniona od minimalnego okresu pobytu powoda lub wnioskodawcy, bezpośrednio przed wniesieniem pozwu lub wniosku, krótszego o sześć miesięcy od okresu przewidzianego w art. 3 ust. 1 lit. a) tiret piąte rozporządzenia 2201/2003/WE na tej podstawie, że zainteresowany jest obywatelem tego państwa członkowskiego?

Iuscase - pierwszy polski system do zarządzania pracą w kancelarii. Wypróbuj bezpłatnie! Sprawdź

Kryteria jurysdykcji

Z motywu 1 rozporządzenia 2201/2003/WE wynika, że ten akt przyczynia się do utworzenia przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w ramach której zapewniony jest swobodny przepływ osób. W tym celu rozdziały II i III rozporządzenia 2201/2003/WE wprowadzają reguły, którym podlega jurysdykcja, a także uznawanie i wykonywanie orzeczeń w zakresie rozwiązania związku małżeńskiego. Te reguły zaś mają na celu zagwarantowanie pewności prawa – wyrok TSUE z 25.11.2021 r., IB (Zwykły pobyt małżonka – rozwód), C-289/20, pkt 31, Legalis. W art. 3 rozporządzenia 2201/2003/WE ustanowiono ogólne kryteria jurysdykcji w sprawach dotyczących rozwodu, separacji i unieważnienia małżeństwa. Owe obiektywne kryteria, alternatywne i wyłączne, odpowiadają konieczności uregulowania, dostosowanego do specyficznych potrzeb związanych ze sporami z zakresu rozwiązania związku małżeńskiego (wyrok C-289/20, pkt 32). Trybunał wskazał, że o ile art. 3 ust. 1 lit. a) tiret od pierwszego do czwartego rozporządzenia 2201/2003/WE zawiera wyraźne odesłanie do kryterium miejsca zwykłego pobytu małżonków i strony przeciwnej, o tyle art. 3 ust. 1 lit. a) tiret piąte i art. 3 ust. 1 lit. a) tiret szóste rozporządzenia 2201/2003/WE dopuszczają stosowanie reguły jurysdykcyjnej forum actoris. Te ostatnie przepisy pod pewnymi warunkami przyznają bowiem sądom państwa członkowskiego, na którego terytorium ma miejsce zwykły pobyt powód lub wnioskodawca, jurysdykcję w zakresie orzekania o rozwiązaniu danego związku małżeńskiego. Art. 3 ust. 1 lit. a) tiret piąte rozporządzenia 2201/2003/WE ustanawia taką jurysdykcję, jeżeli powód lub wnioskodawca przebywał tam od przynajmniej roku bezpośrednio przed wniesieniem tego pozwu lub wniosku, a art. 3 ust. 1 lit. a) tiret szóste rozporządzenia 2001/2003/WE skraca okres pobytu powoda lub wnioskodawcy do sześciu miesięcy, bezpośrednio przed wniesieniem pozwu lub wniosku, w przypadku gdy ten ostatni jest obywatelem danego państwa członkowskiego (wyrok TSUE z 13.10.2016 r., Mikołajczyk, C-294/15, pkt 42).

Brak porównywalności

Z orzecznictwa TSUE wynika, że zasady jurysdykcji, ustanowione w art. 3 rozporządzenia 2201/2003/WE, w tym te przewidziane w ust. 1 lit. a) tiret piąte i szóste artykułu 3 rozporządzenia 2201/2003/WE, mają na celu zapewnienie równowagi między: mobilnością osób w obrębie Unii Europejskiej (w szczególności poprzez ochronę praw małżonka, który w następstwie kryzysu małżeńskiego opuścił państwo członkowskie miejsca wspólnego pobytu), zaś z drugiej strony – pewnością prawa. W szczególności chodzi tu o drugiego małżonka, poprzez zagwarantowanie mu istnienia rzeczywistego łącznika między powodem lub wnioskodawcą a państwem członkowskim, którego sądy mają jurysdykcję w zakresie orzekania o rozwiązaniu danego związku małżeńskiego (C-294/15, pkt 33, 49, 50). Powód lub wnioskodawca, będący obywatelem tego państwa członkowskiego, który z powodu kryzysu małżeńskiego opuszcza wspólne miejsce zwykłego pobytu pary i postanawia powrócić do państwa pochodzenia, zdaniem TSUE nie znajduje się co do zasady w sytuacji porównywalnej z sytuacją powoda lub wnioskodawcy, który nie ma obywatelstwa tego państwa i który przeprowadza się tam w następstwie takiego kryzysu. W pierwszej sytuacji, chociaż obywatelstwo małżonka nie jest wystarczające dla celów ustalenia, czy spełnione są kryteria z art. 3 ust. 1 lit. a) tiret szóste rozporządzenia 2201/2003/WE, jest już jednak możliwe dokonanie oceny powiązania tego małżonka z danym państwem członkowskim. Jest on obywatelem tego państwa i utrzymuje on z tym państwem więzi instytucjonalne i prawne, a także co do zasady więzi kulturowe, językowe, społeczne, rodzinne lub majątkowe. Takie powiązanie może już w konsekwencji przyczynić się do ustalenia rzeczywistej więzi, która powinna łączyć powoda lub wnioskodawcę z państwem członkowskim, którego sądy wykonują wspomnianą jurysdykcję.

TSUE podniósł, że intensywność powiązania między powodem lub wnioskodawcą a państwem członkowskim, którego sądy wykonują jurysdykcję w zakresie orzekania o rozwiązaniu danego związku małżeńskiego, można racjonalnie określić za pomocą określonych czynników.W niniejszym przypadku jest to wymóg co najmniej rocznego pobytu powoda lub wnioskodawcy na terytorium tego państwa członkowskiego bezpośrednio przed wniesieniem pozwu lub wniosku. TSUE stwierdził także, że różnica dotycząca minimalnego okresu rzeczywistego pobytu powoda lub wnioskodawcy na terytorium państwa członkowskiego, którego sądy wykonują tę jurysdykcję bezpośrednio przed wniesieniem pozwu lub wniosku (w zależności od tego, czy powód lub wnioskodawca jest czy nie jest obywatelem tego państwa), opiera się na elemencie obiektywnym, który w sposób nieuchronny jest znany współmałżonkowi pozwanego lub wnioskodawcy – na obywatelstwie jego małżonka. Od chwili opuszczenia przez małżonka miejsca zwykłego pobytu z powodu kryzysu małżeńskiego i powrotu na terytorium państwa członkowskiego, którego jest obywatelem, w celu ustanowienia tam nowego miejsca zwykłego pobytu, drugi z małżonków może oczekiwać, że pozew lub wniosek o rozwiązanie związku małżeńskiego zostanie złożony do sądów tego państwa. TSUE wyjaśnił, że poszanowanie pewności prawa względem tego drugiego małżonka jest zagwarantowane przez więź instytucjonalną i prawną, jaką stanowi obywatelstwo jego współmałżonka w relacji do państwa członkowskiego, którego sądy wykonują jurysdykcję w zakresie orzekania o rozwiązaniu danego związku małżeńskiego. Nie jest w sposób oczywisty nieodpowiednie, by taka więź została wzięta pod uwagę przez prawodawcę Unii przy ustalaniu wymaganego od pozwanego lub wnioskodawcy okresu rzeczywistego pobytu na terytorium tego państwa członkowskiego, którego jest obywatelem. Więź ta odróżnia sytuację tego ostatniego pozwanego lub wnioskodawcy od sytuacji pozwanego lub wnioskodawcy, który nie ma obywatelstwa danego państwa członkowskiego.

TSUE orzekł, że ustanowioną w art. 18 TFUE zasadę niedyskryminacji ze względu na przynależność państwową należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi ona na przeszkodzie temu, aby jurysdykcja sądów państwa członkowskiego, na którego terytorium znajduje się miejsce zwykłego pobytu powoda lub wnioskodawcy, taka jak przewidziana w art. 3 ust. 1 lit. a) tiret szóste rozporządzenia 2201/2003/WE, była uzależniona od minimalnego okresu pobytu powoda lub wnioskodawcy, bezpośrednio przed wniesieniem pozwu lub wniosku, krótszego o sześć miesięcy od przewidzianego w art. 3 ust. 1 lit. a) tiret piąte rozporządzenia 2201/2003/WE, na tej podstawie, że zainteresowany jest obywatelem tego państwa.

Kodeks cywilny, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarze BeckOk aktualizowane cyklicznie. Skonfiguruj Twój System Legalis! Sprawdź

Komentarz

Specyfika rozpatrywanej przez TSUE sprawy polegała na tym, że powód, który ma zwykły pobyt na terytorium państwa członkowskiego innego niż państwo jego obywatelstwa, wszczął postępowanie o rozwiązanie związku małżeńskiego przed sądami tego państwa. Z niniejszego wyroku jasno wynika, że jeśli ten powód przebywałby w tym państwie przynajmniej rok bezpośrednio przed wniesieniem tego pozwu, to mógłby się wówczas powołać na art. 3 ust. 1 lit. a) tiret piąte rozporządzenia 2201/2003/WE. Natomiast TSUE trafnie przyjął, że nie może on się powołać na art. 3 ust. 1 lit. a) tiret szóste rozporządzenia 2201/2003/WE, który skraca okres pobytu powoda do sześciu miesięcy. W uzasadnieniu niniejszego wyroku szczegółowo wyjaśnił swoje stanowisko, powołując się m.in. na poszanowanie pewności prawa wobec drugiego małżonka.

TSUE stwierdził również, że taki powód znajduje się w sytuacji, która nie jest porównywalna z sytuacją powoda będącego obywatelem tego państwa. Tym samym wymaganie, aby ten pierwszy przebywał co najmniej rok na terytorium państwa członkowskiego przed uzyskaniem możliwości wniesienia sprawy do sądu, nie jest sprzeczne z zasadą niedyskryminacji. TSUE wywodzi brak porównywalności również z celu, polegającego na zapewnieniu istnienia rzeczywistego łącznika z państwem członkowskim, którego sądy wykonują tę jurysdykcję. W uzasadnieniu TSUE odwołał się także do wykładni systemowej.

Wszystkie aktualności n.ius® po zalogowaniu. Nie posiadasz dostępu? Kup online, korzystaj od razu! Sprawdź

Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →