Stan faktyczny
A.W. został przez Sąd I instancji uznany za winnego tego, że w ramach ciągu przestępstw dopuścił się trzech bezprawnych zachowań: jednego usiłowania i dwóch dokonań polegających na dopuszczeniu się innych czynności seksualnych wobec dwóch pokrzywdzonych małoletnich. W akcie oskarżenia jeden z kilku zarzucanych A.W. czynów został zakwalifikowany, na podstawie art. 13 § 1 KK w zw. z art. 200 § 1 KK, jako usiłowanie dopuszczenia się innej czynności seksualnej wobec jego małoletniej córki. Sąd I instancji uniewinnił oskarżonego od tego czynu, natomiast Sąd II instancji stwierdził, że czyn ten stanowił usiłowanie naruszenia nietykalności cielesnej małoletniej i zakwalifikował go z art. 13 § 1 KK w zw. z art. 217 § 1 KK. Jednocześnie uznał, że społeczna szkodliwość tego czynu jest znikoma i umorzył postępowanie karne odnośnie do tego czynu na podstawie art. 17 § 1 pkt 3 KPK w zw. z art. 1 § 2 KK. Sąd w toku rozprawy odwoławczej nie uprzedził jednak obecnych stron o możliwości zmiany kwalifikacji prawnej czynu.
Dwie kasacje rozpoznawane przez różne składy SN
Prokurator Generalny wniósł kasację od wyroku Sądu II instancji na niekorzyść oskarżonego z powodu nieorzeczenia o obligatoryjnym środku karnym z art. 41a § 2 KK w stosunku do małoletniej, odnośnie do której nastąpiło dwukrotne dokonanie występku z art. 200 § 1 KK. Uwzględniając kasację Prokuratora Generalnego, SN uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę SO w L. sprawę do ponownego rozpoznania.
Również obrońca skazanego wniósł kasację, w której podniósł liczne zarzuty odnośnie do pominięcia dowodów i zaniechania ich oceny. Przede wszystkim jednak powołał się na stanowiące bezwzględną przyczynę odwoławczą uchybienie polegające na naruszeniu art. 439 § 1 pkt 9 KPK w zw. z art. 17 § 1 pkt 9 KPK. Obrońca wskazał na brak skargi uprawnionego oskarżyciela, czyli kuratora reprezentującego małoletnią, odnośnie do czynu prywatnoskargowego przypisanego A.W. W sprawie brakowało również oświadczenia prokuratora o objęciu czynu ściganego z oskarżenia prywatnego przez prokuratora.
SN wskazał, że orzekał już w innym składzie odnośnie do tego samego wyroku SO w L., jednak zakres zaskarżenia wyroku kasacją Prokuratora Generalnego w powiązaniu z treścią uzasadnienia wyroku SN świadczy o tym, że w istocie doszło jedynie do częściowego uchylenia wyroku Sądu II instancji. Z art. 536 KPK wynika bowiem, że co do zasady SN rozpoznaje kasację w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów. Natomiast w zakresie szerszym jedynie w przypadkach określonych w art. 435 KPK, art. 439 KPK i art. 455 KPK, jednak żaden z tych przepisów nie został zastosowany w tej sprawie. W konsekwencji uznano, że zakres pierwotnego uchylenia wyroku SO w L. przez SN był zdeterminowany zakresem zaskarżenia wskazanym w kasacji Prokuratora Generalnego.
SN – Sąd nie może orzekać bez skargi uprawnionego oskarżyciela
W konsekwencji powyższego SN uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę SO w L. do ponownego rozpoznania, uznając za zasadne zarzuty wskazujące na istnienie bezwzględnej przyczyny odwoławczej oraz rażące naruszenie standardu kontroli odwoławczej, które mogły mieć istotny wpływ na treść orzeczenia. W uzasadnieniu wyroku wskazano, że SO w L. w toku rozprawy odwoławczej nie uprzedził obecnych stron o możliwości zmiany kwalifikacji prawnej czynu, co stanowiło rażące naruszenie art. 399 § 1 KPK. Działanie takie spowodowało również, że prokurator obecny na rozprawie odwoławczej nie mógł złożyć oświadczenia, czy wobec zmiany kwalifikacji prawnej czynu z publicznoskargowego na prywatnoskargowy zamierza popierać oskarżenie w sprawie, na podstawie art. 60 § 1 KPK, ze względu na potrzebę ochrony interesu społecznego. Również kurator małoletniej pokrzywdzonej został pozbawiony możliwości złożenia oświadczenia, że popiera akt oskarżenia w zakresie tego czynu w ramach oskarżenia prywatnego, jeżeli prokurator nie zdecydowałby się na zastosowanie w tej sprawie art. 60 § 1 KPK. W konsekwencji SN uznał, że SO w L. wydał wyrok odnośnie do spornego czynu, nie dysponując skargą uprawnionego oskarżyciela.
SN zaznaczył, że istnieje możliwość dorozumianego objęcia ścigania, ponieważ KPK nie przewiduje żadnej szczególnej formy oświadczenia prokuratora o popieraniu oskarżenia. W art. 60 § 1 KPK wskazano, że objęcie czynu ściganego z oskarżenia prywatnego przez prokuratora następuje przez „wszczęcie” postępowania przez prokuratora lub „wstąpienie” przez niego do toczącego się już postępowania. W ocenie SN wymaga to jednak jakiejś formy działania, chociażby dorozumianego. Jeżeli jednak w sprawie nie doszło do uprzedzenia, o jakim mowa w art. 399 § 1 KPK, zaniechanie prokuratora nie może być uznane za objęcie ścigania w trybie art. 60 § 1 KPK. SN stwierdził, że z treści apelacji prokuratora wniesionej na niekorzyść oskarżonego nie można wysnuć wniosku o dorozumianym wyrażeniu takiej woli w razie ewentualnej zmiany kwalifikacji czynu przez SO w L. Również zaniechanie wniesienia przez prokuratora kasacji od rozstrzygnięcia SO w L. w zakresie dotyczącym omawianego czynu nie może zostać uznane za wyrażenie woli objęcia go ściganiem „przez zaniechanie”.
Zmiana kwalifikacji czynu nie wpływa na termin przedawnienia czynu prywatnoskargowego
W uzasadnieniu wyroku podkreślono, że uchyleniu wyroku we wskazanym wyżej zakresie nie stoi na przeszkodzie art. 439 § 2 KPK, gdyż następuje ono na korzyść oskarżonego. A.W. został uniewinniony od tego czynu przez Sąd I instancji, natomiast Sąd odwoławczy zmienił opis i kwalifikację prawną na istotnie łagodniejszą, a następnie umorzył postępowanie karne. Nie ulega jednak wątpliwości, że rozstrzygnięciem korzystniejszym dla oskarżonego jest całkowite uniewinnienie od popełnienia czynu, nawet objętego surowszą kwalifikacją prawną, niż umorzenie postępowania z powodu znikomej szkodliwości społecznej czynu, objętego łagodniejszą kwalifikacją prawną.
SO w L. został zobowiązany do rozpoznania apelacji z uwzględnieniem, że jego wyrok w zakresie spornego czynu został uchylony wyłącznie z powodu kasacji wniesionej na korzyść skazanego, co ma określone konsekwencje na gruncie zakazu refomationis in peius. Ponadto SN zaznaczył, że Sąd II instancji musi uwzględnić, iż ewentualna zmiana kwalifikacji prawnej czynu publicznoskargowego na ścigany z oskarżenia prywatnego i objęcie go ściganiem z urzędu na podstawie art. 60 § 1 KPK nie powoduje zmiany terminów przedawnienia karalności właściwych dla czynów prywatnoskargowych.
Braki postępowania dowodowego
SN wskazał, że Sąd II instancji w wielu aspektach tej sprawy zaniechał rzetelnej kontroli odwoławczej. Sąd I instancji powołał się w uzasadnieniu wyroku na dowody, których nie przeprowadzono, jednak SO w L. stwierdził, że nastąpiło to zapewne z powodów technicznych – edycji tekstu. Co więcej, SO w L. nierzetelnie rozpoznał zarzut apelacji obrońcy wskazujący na brak dokonania przez Sąd I instancji oceny zeznań kilku świadków, którzy złożyli zeznania na rozprawie. Zdaniem SN działanie takie w pełni uzasadnia zarzut obrońcy o dokonaniu wybiórczej i pobieżnej oceny dowodów, a w efekcie oparcia orzeczenia na niepełnym materiale dowodowym. Tymczasem Sąd II instancji stwierdził jedynie, że brak oceny tych zeznań nie stanowi naruszenia prawa procesowego, które mogłoby mieć wpływ na treść orzeczenia. SN stwierdził, że wobec zaniechania Sądu I instancji obowiązkiem SO w L. było dokonanie oceny zeznań tych świadków, utrwalonych w protokołach akt sprawy i dopiero po jej dokonaniu – przystąpienie do oceny, na ile mogły mieć wpływ na prawidłowość ustaleń faktycznych poczynionych w sprawie. Obrońca podniósł też zarzut nieprawidłowej oceny zeznań małoletniej pokrzywdzonej, która zmieniła ich treść w postępowaniu sądowym. Na podstawie opinii biegłej SO w L. stwierdził, że należało dać wiarę zeznaniom pokrzywdzonej z postępowania przygotowawczego, podczas gdy dowód ten należało ocenić w świetle całego pozostałego materiału dowodowego.
Wyrok SN z 11.12.2024 r., II KK 250/24, Legalis
Artykuł pochodzi z Systemu Legalis. Bądź na bieżąco, polub nas na Facebooku →
